مفهوم و جایگاه پژوهش در حوزه فرهنگ و هنر و مطالعات بنیادین آن یکی از اصلی‌ترین مفاهیم انکارنشدنی در ارتقا و توسعه فعالیت‌های مرتبط با زیر فصل‌ها و سرشاخه‌های مفاهیم اجتماعی و فرهنگی از یک سو و از سوی دیگر از مهمترین بنیان‌های شکل‌گیری و نضج یافتن مبانی فرهنگی در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود. نباید از این مهم به سادگی گذشت که در حیطه فرهنگ و هنر به دلیل ارتباط تنگاتنگ مفاهیم این حوزه با تار و پود زندگی مردم، جنس تولیدات و فعالیت دست‌اندرکاران این عرصه باید دائم در حال نوزایی و حرکت به سمت تعالی و پیشرفت باشد؛ زیرا جامعه محیطی پویاست و همین پویایی تغییرات مستمر را همراه دارد.
از این رو تعالی فرهنگ و هنر در هر بستری با نگاه جامعه‌شناختی و پدیدارشناختی تاکید بر امر پویایی و حرکت مستمر فعالان فرهنگی در این عرصه دارد. خوراک اصلی فعالان عرصه فرهنگ و هنر برای تولیداتی که در خور جامعه ای پویا باشد توسط نخبگان آن جامعه و در قامت فعالیت‌های پژوهشی به بار می نشیند. بنابراین، توجه به حوزه پژوهش در هر امری از جمله در حوزه فرهنگ و هنر از آن دست مسائلی است که غفلت از آن نه تنها می‌تواند فعالیت‌های فرهنگ و هنر را از پویایی به سمت ایستایی سوق دهد که می تواند آسیب‌های غیر قابل جبرانی را در توسعه فرهنگ هر جامعه‌ای با خود به همراه داشته باشد.
با توجه به همین رویکرد توجه به مفهوم پژوهش در تمام عرصه‌ها از جمله عرصه فرهنگ و هنر در دستور کار دولتمردان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی قرار گرفت به گونه ای که شورای فرهنگ عمومی ۲۵ آذر را به نام روز پژوهش نامگذاری کرد. همچنین با ارتقای سطح علوم و فنون و همچنین سرعت غیر قابل وصف توسعه مفاهیم و مبانی فناوری؛ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذر را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد. اما در کنار این توجه، آنچه که بیشترین نگاه آسیب شناسان را در حوزه کمبود مطالعات پژوهشی با خود دارد از قضا به حوزه فرهنگ و هنر باز می‌گردد.
رصد این آسیب چه در بدنه محیط دانشگاهی کشور و فعالان و هنرمندان عرصه فرهنگ و هنر نشان می دهد توجه به مفهوم پژوهش در تولیدات فرهنگی و هنری کشورمان از جایگاه بسیار پایینی قرار دارد. اتفاقی که از دید بسیاری آسیب شناسان و کارشناسان امر یکی از اصلی ترین نکاتی است که نتیجه آن به کند شدن مسیر توسعه و تعالی فرهنگ و تولیدات هنری در تمام شاخه ها بدل شده است.
ارتباط پژوهش با تحقق هویت ملی در تولیدات هنری
منوچهر اکبرلو در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با تاکید بر اینکه مفهوم پژوهش سنگ‌بنای تولید هر اثر هنری با رویکرد و معیارهای استاندارد می تواند باشد یادآور شد: آنچه امروزه در بدنه دانشگاهی و در ادامه در بدنه فعالان عرصه فرهنگ و هنر به عنوان چشم اسفندیار فعالیت هنرمندان و دانشگاهیان به شمار می‌رود بی‌توجهی آنها نسبت به جایگاه فرهنگ پژوهش در ارتقای سطح تولیدات و به تبع آن تاثیرگذاری بر سطح فرهنگ جامعه است.
وی ادامه داد: آنچه امروزه فضای فرهنگی کشور را متاثر خود کرده رسیدن به هویت فرهنگی و خاستگاه ملی در نگاه جامعه شناسی هنر و از سوی دیگر بازتاب آن در رفتارشناسی مخاطب است. در این مسیر مفهوم پژوهش می تواند به عنوان کلید واژه اصلی ارتباط مخاطب و جامعه هدف آنها یعنی هنرمندان تعریف شود. اما مسئله این است که در این ارتباط میان هنرمندان و جامعه هدف‌شان یعنی مخاطبان حلقه مفقوده‌ای به عنوان پژوهش وجود دارد.
همین امر سبب می شود نه جامعه هنرمندان بدانند خواست نیاز و میل مخاطبان برای حرکت در مسیر توسعه فرهنگی بر اساس چه اصولی و توسط چه نگرشی پرچمداری می شود و نه از سوی دیگر مخاطبان بدانند آیا در جایگاه فرهنگی که آنها تعریف شدند نیاز به حرکت به سمت تعالی بیشتر وجود دارد یا خیر؟ اگر این نیاز وجود دارد در حقیقت متضمن چه دست موضوعاتی است.
ارتباط پژوهشگاه و تهیه خوراک فرهنگی
به گفته این پژوهشگر و مدرس دانشگاه؛ حضور پژوهشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی که کار پژوهشی را در اولویت فعالیت‌های خود قرار داده‌اند در چنین مواردی است که تعریف می شود. در حقیقت رسالت اصلی پژوهشگاه آن است که خوراک اصلی دامنه پژوهش‌های خود را در اختیار هنرمندان قرار دهند تا هنرمندان به واسطه این مواد خام بتوانند آثاری درخور فرهنگ و امنیت اجتماعی جامعه خود تولید کند.
وی ادامه داد: بخش دیگری از این خوراک و ماده خام پژوهشگران در پژوهشگاه‌ها لازم است توسط رسانه‌های عمومی در اختیار مردم قرار گیرد تا آنها نیز ضمن آشنایی با هویت فرهنگی و تعریف خود نسبت به افراد فرهنگی در جامعه بدانند با چه الگویی مواجه هستند و نیازهای خود را نسبت به نگاه مطالبه‌گر شان در مواجهه با تولیدکنندگان و هنرمندان قرار دهند تا آثار هنری که توسط هنرمندان و صنعتگران این عرصه تولید می‌شود منطبق بر میل و نیاز مخاطبان از یک سو و از سوی دیگر در مسیر تعالی فرهنگ و تحقق هویت ملی استوار باشد.
ایجاد تضاد فرهنگی میان خواست مخاطب با تولیدات نمایشی به واسطه فقر پژوهش
این مدرس دانشگاه افزود: با نگاهی به نمایش‌های آیینی - سنتی و پیشینه کهن خرده‌روایت‌های نمایشی در فرهنگ کهن ایران به وضوح در می‌یابیم آن آیین‌ها و رفتارهای نمایشی بر اساس میل و نیاز مخاطب از یک سو و از سوی دیگر تلاش جامعه هنرمند برای ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه خود استوار بوده است. اما از زمانی که مفهوم تئاتر به عنوان مفهومی متفاوت از داشته‌های هویت ملی ما از فرهنگ کشورهای دیگر وارد ایران شد؛ فقر مسئله پژوهش خود به مهمترین عامل آسیب زا در حوزه تولیدات نمایشی کشور بدل شده است.
زیرا هنرمندان تئاتر به دلیل بی بی‌توجهی به پژوهش از این نکته مهم غافل بودند و فعالیت آنها در قالب تولید آثار نمایشی در تضاد با فرهنگ جامعه مخاطب قرار گرفته است. اگر قرار باشد این آیین به شکلی صریح مسائل، مشکلات و آسیب های جامعه هدف یعنی عموم افراد جامعه را در قالب آیینه ای به مخاطب نشان دهد بدون توجه به جایگاه اثرگذار پژوهش حتی در صورت تولید موفق‌ترین و بهترین آثار تئاتری نمی‌توان ثمر و اثربخشی در راستای ارتقا و توسعه فرهنگ جامعه و در نهایت رسیدن به فرهنگ و نگاه ملی در عرصه هویت یابی اجتماعی به واسطه کار و ارائه آثار نمایشی را انتظار داشت.
اشراف نداشتن استادان دانشگاه به آموزش مبانی پژوهشی
این پژوهشگر، آسیب دیگر در حوزه جایگاه پژوهش را به محیط های دانشگاهی کشور مربوط دانست و یادآور شد: بسیاری اساتید دانشگاه که در پایه های مختلف درس پژوهش هنر را به دانشجویان آموزش می دهند در طول فعالیت هنری‌شان حتی یک مقاله پژوهشی ننوشته اند و همین سبب آموزش آنها در حوزه پژوهش پشتوانه علمی ندارد.
وی ادامه داد: در ادامه این مسیر، ممارست دانشجویان به سبب استفاده نکردن آنها از مواد خام علمی صحیح و کاربردی، خروجی مفیدی ندارد و همین امر دانشجویان را نسبت به تاثیرگذار بودن امر پژوهش بی‌میل می کند. از سوی دیگر دانشجویانی که با توجه به علاقه خود به حوزه تحقیق و پژوهش، فعالیتی را انجام می‌دهد از سوی بدنه دانشگاهی مورد عتاب و خطاب قرار می گیرند و کارشان با انتقاد مواجه می‌شود.
اکبرلو خاطرنشان کرد: وقتی همین دانشجویان آثار خود را به محیط‌های دانشگاهی ارائه می‌دهند بعد از چنین بازخوردی که از سوی اساتید دریافت می‌کنند نسبت به ادامه راه پشیمان می‌شوند. جمیع این اتفاقات دست به دست یکدیگر می دهد تا جایگاه و مفهوم پژوهش در حوزه دانشگاه به عنوان اصل و دغدغه مطرح نشود و همین دانشجویان بعد از فارغ التحصیلی از دانشگاه نیز کار پژوهشی بازتاب عینی، ملموس و مستقیمی در کار آنها نخواهد داشت.
هفته پژوهش و فناوری سال جاری از ۲۳ تا ۲۹ آذر با شعار پژوهش اثربخش، فناوری ارزش آفرین و رونق تولید همراه با برنامه‌های مختلفی؛ از جمله تجلیل از پژوهشگران، کارفرمایان و ایده‌های برتر، نشست های تخصصی مرتبط، برپایی نمایشگاه های فناوری در دانشگاه های گوناگون و برپایی بیستمین نمایشگاه دستاوردهای پژوهش، فناوری و فن بازار در محل نمایشگاه بین المللی برگزار خواهد شد.
نظر شما