نگهداری مرکبات در انبارهای سنتی معامله‌ای دو سرباخت برای باغدار و منابع ملی

بررسی ها نشان داده که  حدود ۳۰ درصد از مرکبات مازندران از زمان برداشت تا مصرف به ضایعات تبدیل می شود و باغداران و کشاورزان به امید فروش بیشتر محصولات مرکبات خودشان در ماه های پس از برداشت در انبارهای غیر استاندارد و سنتی نگهداری می کنند که بر اساس بررسی های انجام حدود ۱۲ درصد از انها از بین می روند.

برابر آمار رسمی، از گستره حدود ۱۱۵ هزار هکتار باغ مرکبات مازندران به طور متوسط هر سال مقدار ۲ میلیون تن ارقام مختلف مرکبات برداشت می شود و امسال با توجه به شرایط مساعد آب و هوایی آنچه که مسئولان سازمان جهاد کشاورزی این استان پیش بینی کرده اند مقدار برداشت این محصول به مقدار ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن برسد که از این مقدار ۵۰۰هزار تن آن برای بازار شب عید در مازندران ذخیره سازی می شود.    

زمان برداشت مرکبات در مازندران هر سال از نیمه دوم آبان ماه آغاز می شود و تا پایان آذرماه و یا اوایل دی ماه ادامه دارد.

زندگی بخش زیادی از جمعیت بیش از ۳ میلیون نفری مازندران همچنان وابسته به تولیدات کشاورزی به شیوه سنتی است و مرکبات بعد از برنج از میان ۷۲ نوع محصول کشاورزی استان از اهمیت خاصی به لحاظ درآمدزائی برای روستائیان برخوردار است.

بازدیدهای میدانی کارشناسان و مسئولان ناظر در امور کشاورزی در برخی از شهرستان های مازندران گویای آن است که یکی از علت های دور ریزی این مقدار مرکبات در این استان  ناشی از جانمایی نامناسب ، عدم برخورداری از تجهیزاتی نظیر رطوبت سنج ، دماسنج  و تهویه هوا در جای مطلوب، چشم پوشی به انجام فعالیت های ضدعفونی، گرما درمانی،  تیمارداری ، عایق بندی سقف و سیمان کاری کف انبارهای نگهداری مرکبات در این استان بوده است.

از طرفی به علت بالا بودن هزینه های نگهداری این محصول در سردخانه ها ، نهاده های کشاورزی ، دستمزد کارگری ، صنایع تبدیلی و  حمل ونقل  برخی از  باغداران را ناگزیر کرده  تا کماکان همانند سال های گذشته محصول مرکبات را پس از برداشت در انبارهای سنتی ذخیره کنند تا بلکه شاید بتوانند با قیمت مناسب تری محصولشان را بفروشند.

یکی از باغداران شهرستان عباس آباد در این باره می گوید: بیشتر باغداران این شهرستان، مقادیری از این محصول برداشت شده را به سبک سنتی و در انبارهای غیر استاندارد نگهداری می کنند و شمار اندک هم محصولشان را برای ماندگاری بیشتر در سردخانه ها ذخیره سازی می کنند.

نیما رودبارکی که مدعی شد حدود ۹ هکتار باغ دارد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : وقتی باغدار پی می برد عده زیادی از واسطه ها و دلالان در باغ های این منطقه جولان می دهند و سعی دارند  هر کیلو پرتغال را با قیمت هزار و ۳۰۰ تومان خریداری کنند بنابراین ترجیح می دهد مقادیری از آن را در انبار ها نگه دارد هرچند که می داند مقادیری از این محصول تبدیل به ضایعات می شود و متحمل ضرر و زیان مالی می شود.

 وی اظهار داشت : البته در میان این باغداران عده ای هستند که به علت وضعیت نامناسب معیشتی و بیم از آنکه مبادا محصول روی دست آن ها باقی بماند ترجیح می دهند با قیمت هرکیلو هزار و ۲۰۰ تومان به واسطه ها بفروشند.

این باغدار با اشاره به آنکه بیشتر انبارهای موجود در باغ های مرکبات شهرستان عباس اباد از نظر جانمایی در مکان مناسبی ساخته نشده اند ، ادامه داد : نمای بیشتر این انبارها به سمت نور خورشید است و این وضعیت نشان می دهد که دستگاه های ناظر متولی در گذشته نظارت کافی بر ساخت این مکان های نگهداری محصول در این منطقه نداشته اند و هر باغداری به دلخواه خود مکان را احداث کرده است.

روبارکی ادامه داد : طبیعتا هرچه نور انبار کمتر باشد به تبع آن قارچ ها کمتر رشد کرده و از طرفی تنفس میوه نیز کمتر  و شاداب تر می ماند.

وی گفت: با اینکه کار ضد عفونی کردن این محصول ، عملیات تیمارداری و گرما درمانی روی آن انجام می شود  ولی با این حال هرسال مقدار ۲۰ تا ۳۰ درصد پرتقال های موجود در انبارهای سنتی به ضایعات تبدیل و  سرمایه ای که به دور ریخته می شود.   

رضا زبرجد دیگر باغدار منطقه کتالم و سادتشهر رامسر نیز گفت: نگهداری مرکبات در انبار از سختی و حساسیت بالایی برخوردار است منتهی از آنجایی که باغدار می بیند دخل با خرجش همخوانی ندارد و حمایت هم نمی شود ناگزیر است،  ضرر و زیان ناشی از ضایعات محصول را به جان بخرد و در انبارهای نامناسب نگهداری کند.

وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: نکته دیگر آنکه اگر باغدار بخواهد محصولش را در سردخانه نگهداری کند متاسفانه باید بابت هرکیلو پرتقال علاوه بر هزینه های بارگیری ، حمل و نقل و خریداری سبد حدود ۳۰۰ تومان نیز بپردازد با این شرایط مبلغی برای باغدار باقی نماند تا انگیزه فعالیت در این زمینه را داشته باشد.

زبرجد  با این ادعا که حدود ۱۷ هکتار باغ دارد و حدود هشت هکتار آن به مرکبات اختصاص دارد ، گفت : وقتی که باغدار پی می برد از هیچ جایی حمایت نمی شود و برای دریافت تسهیلات بابت ساخت یا بهسازی محیط نگهداری محصولش باید سال ها در انتظار وام معطل شود ناگزیر است متحمل این همه ضرر و زیان شود .

وی اظهار داشت : سال گذشته از مقدار ۱۰۰ تن مرکبات برداشت شده ، نزدیک به ۱۰ تن آن تبدیل به ضایعات و دور ریخته می شود با اینکه عملیاتی مانند ضدعفونی ، گرمادرمانی و تیمارداری روی این محصول انجام گرفت ولی با این حال این میزان پوسیده شد .

 یک عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوه‌های نیمه گرمسیری کشور نیز پیشتر به خبرنگار ایرنا گفت که  بر اساس بررسی‌های صورت گرفته علت ۱۲ درصد از ضایعات فرایند تولید مرکبات مازندران نگهداری آنها در انبارهای غیر استاندارد است.

دکتر جواد فتاحی مقدم  افزود :  همه ساله ۳۰ درصد از مرکبات تولیدی استان مازندران از فرآیند تولید تا مصرف به ضایعات تبدیل می شود ولی بیشترین میزان آن یعنی ۱۲ درصد مربوط به نگهداری در انبارهای غیراستاندارد است.

وی گفت: طی ۲ سال گذشته با همکاری دیگر مسئولان دست اندرکار یک کار مطالعاتی و میدانی از ۶۰ انبار نگهداری مرکبات استان مازندران صورت گرفته که مشخص شد بیشتر این مکان ها از تجهیزات منطبق با استانداردهای نوین بی بهره اند و همین عامل باعث ضایعات این میزان مرکبات در این استان شده است.

فتاحی قرار گرفتن انبار در مکان مناسب ، برخورداری از تجهیزاتی نظیر رطوبت سنج و دما سنج  در جای مناسب ، فعالیت های ضدعفونی ، گرما درمانی ، تیمارداری ، عایق بندی سقف و سیمان کاری کف را از شاخصه های یک انبار استاندارد معرفی کرد.

وی توضیح داد : در بازدید از این انبارها مشخص شد که حدود ۹۶ درصد این انبارها بدون رطوبت سنج و ۸۵ درصد بدون دماسنج  فعالیت دارند و حدود ۷۵ درصد هم فاقد عایق بندی سقف هستند.

فتاحی افزود: نکته جالب تر این که آن دسته از انبارها که این تجهیزات را داشتند ، آنها را در جای نامناسب و یا به شکل ناقص نصب کرده بودند.

عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوه های نیمه گرمسیری کشور در رامسر توضیح داد: وقتی  انباری فاقد تهویه مطبوع بوده و  یا این تجهیزات در  جای مناسبی نصب نشده باشند ، به علت نرسیدن اکسیژن ، قند میوه تبدیل اسید می شود.

وی افزود : در حالی که طبق گزارش های رسمی ضایعات میوه در بیشتر کشورهای توسعه یافته یک درصد و آن هم بر اثر ریخت و پاش مصرف کنندگان است، در کشور ما ضایعات میوه توسط تولید کنندگان و یا هنگام حمل و نقل و نگهداری ایجاد می شود و از ناحیه مصرف کننده نیست. 

فتاحی مقدم گفت: طبق استاندارد مدت زمان نگهداری مرکبات در انبار ها ۱۲ هفته است در حالی که در مازندران  پس از برداشت این محصول در ماه آبان و آذر ، آن را نزدیک به سه ماه و حتی گاهی تا فروردین و اردیبهشت سال بعد در انبار نگهداری می کنند.

وی افزود : به طور طبیعی در چنین وضعیتی نه تنها خاصیت و ارزش غذایی میوه کاهش می یابد ، بلکه روی طعم و  مزه آن نیز تاثیر می گذارد به نحوی که سبب کاهش میزان اسید و  ویتامین سی شده و در نهایت ارزش غذایی این محصول از بین می رود و بوی انباری و الکل می گیرد.

عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوه های نیمه گرمسیری کشور در رامسر گفت : مرکبات شمال کشور به علت طعم و مزه ملس ، پرآبی و خوش مزگی ، ذائقه پسند است و خیلی از کشورها طالب این محصول هستند ولی باید انبارداری و نگهداری میوه به گونه ای باشد که بتوان سالم و بموقع صادر کرد.

وی آموزش باغداران در زمینه نگهداری و انبارداری مرکبات را ضروری دانست و پیشنهاد کرد که دستگاههای متولی به برنامه ریزی هدفمند و پرداخت تسهیلات بانکی به کمک باغداران و بهره برداران بشتابند تا بتوانند انبارهای استاندارد تاسیس کنند.

بر اساس گزارش رسمی جهاد کشاورزی مازندران ، بیش از  ۹۰ درصد پرتقال های استان از رقم تامسون است که خاصیت تازه خوری دارد ولی تولید فراوان آن که بیش از نیاز مصرف داخلی است باید صادر شود. در حال حاضر بخش اندکی از این محصول به کشورهایی چون روسیه ، عراق ، افغانستان و دیگر کشورهای آسیای میانه صادر می شود.

به اعتقاد مدیران جهاد کشاورزی مازندران ، مشکل عمده صادرات پرتقال و نارنگی مازندران نبود زیر ساخت های لازم صادراتی نظیر بسته بندی ، حمل و نقل و انبارداری است .

ضایعات ۱۰ درصدی مرکبات 

مدیر جهاد کشاورزی تنکابن گفت که مسئولیت سرشماری تعداد انبارهای سنتی موجود در این شهرستان بر عهده اداره صنعت ، معدن و تجارت است منتهی بیشترین ضایعات مرکبات در این منطقه مربوط به باغداران خرده مالک است.

ابراهیم کاویانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود:  آنچه بررسی شده میزان ضایعات مرکبات در انبارهای با سطح زیر سه هزار متر در این منطقه خیلی بیشتر بوده و از طرفی این نهاد براساس وظیفه و نقش قانونی که دارد با اعزام کارشناسان مرکز خدمات به منظور سرکشی از باغ های مرکبات و انبارها به باغداران توصیه کرده اند که مکان های نگهداری این محصول را تجهیز به امکانات نوین کنند.

 وی ادامه داد : نکته دیگر آنکه با راه اندازی سامانه این امکان وجود دارد به آن دسته از متقاضیانی که تمایل به ساخت انبارهای استاندارد نوین در این منطقه داشته باشند مجوزهای لازم داده شود البته تاکنون برای ساخت انبارهای استاندارد تسهیلاتی داده نشده ولی برای ساخت سردخانه یا توسعه آن دولت کمک می کند.

به گفته مدیر جهاد کشاورزی تنکابن از مقدار ۲۸۹ هزار تن مرکبات تولیدی این شهرستان شاید حدود ۱۰ درصد آن به ضایعات تبدیل و دور ریخته شود.

ضایعات مرکبات مازندران به ۵ درصد کاهش یافت

مدیر باغبانی جهاد کشاورزی مازندران نیز گفت : طی یکی ۲ سال گذشته براساس اطلاع رسانی از طریق رسانه ها ، آموزش و توصیه های فنی ارائه شده به باغداران در مورد انجام اقداماتی مانند نحوه چیدن ، عملیات ضدعفونی ، آب گرم درمانی و تیمار دارای این محصول خوشبختانه مقدار ضایعات از ۱۲ درصد به حدود ۵ درصد کاهش داشته است .

هادی ایزدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : تعداد ۸۰ هزار بهره بردار در استان فعالیت دارند که می توان گفت که به همین میزان انبار سنتی برای نگهداری مرکبات وجود دارد و طبیعتا به باغداران در مورد شیوه انباری نظیر نصب تهویه هوا برای جابجایی گرما و سرما در انبارهای سنتی توصیه می شود.

به گفته او ، هم اکنون باغداران خرده مالک امکان نگهداری محصولاتشان در انبار را ندارند و به آن ها تاکید شد محصولات خود را به مراکز سورتینگ واقع در شهرستان جویبار انتقال دهند.

این مقام استانی گفت : طبیعتا تمامی باغداران این استان باید انبار داشته باشند و برای آنکه بتوانند محصولاتشان را سرفرصت و باقیمت مناسب در بازار عرضه کنند ناگزیرند به توصیه های فنی کارشناسان و مسئولان جهاد کشاورزی در سطح مازندران اعتنا کنند.

ایزدی پیشی بینی کرد که امسال مقدار ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن مرکبات در باغ های استان مازندران تولید شود و از این مقدار طبق برنامه ریزی های انجام گرفته حدود ۵۰۰ هزار تن آن در آستانه عید نوروز ذخیره سازی خواهد شد.

در حال حاضر بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی و به گفته کارشناسان از آنجا که وضعیت بسته بندی مناسبی نداریم و عرضه و فروش این میوه نیز ساماندهی شده نیست، در صادرات این میوه نیز با مشکل جدی مواجه هستیم و طبق آمار، سالانه کمتر از ۱۰۰هزار تن مرکبات مازندران صادر می شود.