مراسم رونمایی از ترجمه کتاب اخلاق؛ رویکردی کثرت‌گرایانه به نظریه اخلاق اثر لارنس هینمن به سرپرستی میثم غلامی، عصر ۱۳ بهمن(دیروز) در مکان خانه اخلاق‌پژوهان جوان قم با حضور محمد لگنهاوسن عضو عیات علمی موسسه امام خمینی ، حجت الاسلام و المسلمین مهدی علیزاده استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و میثم غلامی سرپرست مترجمان و علاقه‌مندان این حوزه برگزار گردید.
منتقدان، نسبی‌گرایی را شیطان‌وار معرفی می‌کنند
لگنهاوسن در ابتدای نکات خود گفت: این کتاب در آمریکا کتاب درسی برای دانشجویان دوره لیسانس در یک ترم است که برای اولین بار می‌خواهند با فلسفه اخلاق آشنا شوند. چنین کتابی چند هدف دارد. نویسنده می‌خواهد کتابی بنویسد که موضوعات مهم این رشته را معرفی کند، در عین حال افراد مهم این حوزه را معرفی کند و هم دانشجویان را تحریک کند که درباره مباحث آن کمی فکر کنند. این کتاب به شیوۀ بسیار عالی به همه این اهداف رسیده است. از دیگر ویژگی های کتاب این است که مباحث جداگانه مطرح نشده و این پیوستگی برای هدفی که نویسنده در این کتاب دارد خوب است. چرا که جدا کردن بخش‌های مختلف این حوزه کتاب را خسته کننده می‌کند. دیگر نکته جالب این کتاب این است که خود نویسنده موضع‌گیری می‌کند و از همان اول می‌گوید که من می‌خواهم از نظریه کثرتگرا دفاع کنم.
لگنهاوسن گفت: در فصل دوم کتاب به مقایسه نسبی گرایی و مطلق گرایی اخلاقی پرداخته شده است که از دلایل جذابیت کتاب برای من همین بحث است. بحث از نسبی‌گرایی چندین سال است که در دانشگاه مورد نظر من است. این کتاب، کتاب خوبی است که از قضا خوب هم ترجمه شده است. اما در این زمینه بحث از نسبی‌گرایی و مطلق گرایی اخلاقی چند نکته انتقادی را مطرح کنم.
لگنهاوسن ادامه داد: در زمینه نسبی گرایی یکی از این مسائل چیستی این نسبی‌گرایی است. کسانی که نسبی گرایی را رد می کنند، به نوعی از آن دفاع می‌کند چرا که مدافعان درباره چیز دیگری صحبت می‌کنند! در این زمینه دو نفر به نام گیلبرت هارمن و پل بوغوسیان مطرح است. بوغوسیان(منتقد نسبی‌گرایی) نسبی‌گرایی را طوری تعریف می‌کند که هارمن به عنوان مدافع نسبی‌گرایی آن را نمی‌پذیرد. من در سال ۲۰۱۵ بوغوسیان را دیدم. او نسبی گرایی را همان طور تعریف می‌کرد که هارمن آن را رد می‌کند. معمولاً مدافعان نسبی‌گرایی می‌گویند نسبی‌گرایی انواع مختلفی دارد. آن ها معمولاً سنخ افراطی نسبی‌گرایی را قبول نمی‌کنند. همچنانکه برخی از نسبی گرایان بر مطلق بودن برخی ارزشها واقفند.
عضو هیات علمی موسسه امام خمینی در ادامه به کتاب هینمن پرداخت و گفت: آقای هینمن هم مثل بوغوسیان، نسبی گرایی را شیطان‌وار معرفی کرده است! در حالی که دیدگاه خود آقای هینمن پلورالیسم اخلاقی است و فرقش با نسبی گرایی تنها در افراطی نبودن آن است. در حالی که این کثرت‌گرایی همان نسبی‌گرایی‌ای است که خیلی از نسبی گرایان به آن معتقدند.
لگنهاوسن افزود: یکی از کارهای خوب آقای هینمن در این کتاب این است که انواع مختلفی از نسبی گرایی را معرفی می‌کند. نسبی گرایی نسبت به ارزشها، نسبت به نظام های اخلاقی و نسبت به قاعده ها. این در حالی است که کسی همچون رابرت آدامز هم که مدافع نظریه فرمان الهی است، با تاکید بر تنوع ادیان و شریعت‌ها نوعی نسبی گرایی را در امور اخلاقی می‌پذیرد.
این فیلسوف در بخش بعدی سخنان خود گفت: هینمن در جایی از این کتاب درباره نسبی‌گرایی ارزشها صحبت می‌کند. بحث می‌کند که ما ارزش های بنیادین و حاشیه ای داریم. او می‌گوید که در ارزشهای حاشیه ای می توانیم نسبی‌گرا باشیم. اما در مورد درباره ارزش های بنیادین خیر. این در حالی است که او منظور خود از ارزشهای بنیادین را مشخص نمی‌کند مثالی که من برای ارزشهای بنیادین به ذهنم می‌رسد عدالت است، که ارزشی بنیادین در همه فرهنگ هاست. اما مثلا در بحث از حقوق تفاوت در فرهنگ ها دیده می‌شود و این تشخیص را مبهم می‌کند. تاکید بر نسبی گرایی در ارزش های حاشیه‌های سازگار با کثرت گرایی اخلاقی است. خودِ هینمن چنین می‌گوید که بین ارزشهای حاشیه‌ای و بنیادین مرز مشخصی نیست. این حرف‌ها بیانگر نسبی‌گرایی است. من به این نتیجه رسیده‌ام که مهمترین بحث درباره نسبی‌گرایی این نیست که نسبی‌گرایی درست است یا خیر. این کار و پرسشی بچه گانه است. بهتر است این برچسب ها را کنار بگذاریم. بهتر است اسم دیگری بگذاریم مثل همین کثرت گرایی اخلاقی یا مطلق گرایی متعادل!
لگنهاوسن در قسمت پایانی سخنانش افزود: به رغم همهٔ این اشکالاتی که ذکر کردم فکر می‌کنم کتاب، کتاب مفید و خوبی است. امیدوارم مورد استفاده دانشگاهیان و علاقه مندان به فلسفه اخلاق قرار بگیرد. می‌شود امیدوارم چاپ این کتاب باعث شود که مخاطب کتاب اعتماد به نفس پیدا کنند و کتاب‌هایی همچون این کتاب را در حوزه فلسفه اخلاق منتشر کنند.
با کتاب در کثرت‌گرایی ارزشهای اخلاقی در مقام ثبوت اختلاف داریم
علیزاده در ابتدای بحث های خود گه به صورت ویدیویی بود گفت: ترجمه روان و یکدست کتاب از نقاط برجسته آن است. هینمن بعد از دو دهه کار در اخلاق پژوهی این کتاب را در ویراست پنجم در سال ۲۰۱۳ منتشر کرده است. او در سال ۲۰۱۲ هم کتابی نوشته که همین حال و هوا را دارد. اما در آن کتاب از بحث های نظری به بحث های انضمامی و اخلاق کاربردی پرداخته است. از جمله بحث در حوزه اخلاق و علم تکنولوژی، علوم زیستی، رهبری اجتماعی و علم کامپیوتر. او همچنین از ظرفیت‌ها و مباحث تکنولوژی غافل نبوده است.
وی ادامه داد: کتاب کتابی آموزنده است که رویکردی جدید و منظری متفاوت را ارائه می‌کند. منظری که به ما کمک می‌کند قوه خلاقیتمان تحریک شود. از جمله ویژگی‌های فصل اول اهداف و فواید اخلاق در اخلاق قضاوت است. آخرین نکات هینمن در اخلاق قضاوت این است که اخلاق مربوط به دیگران باید اخلاق مراقبت باشد. او در ادامه در مهمترین بحثی که ارائه کرده است در فصل دوم مرامنامه خود را از صفحه ۶۰ تا صفحه ۱۲۵ ارائه کرده است. هینمن در آنجا به دوگانه نسبی گرایی و مطلق گرایی پرداخته و این کلیشهٔ دوگانه را برهم می‌زند.
علیزاده افزود: هینمن اول از نسبی‌گرایی انتقاد می‌کند و در عین حال مطلق گرایی را هم نقد می کند. آنچه در نقد نسبی گرایی می گوید این است که ما در ارزشها لایه های متفاوتی داریم. باید نگاه کنیم اولاً چگونه تعهدمان به ارزش های اخلاقی را نشان می دهیم و ثانیا اینکه ارزشهای ثانویه می‌تواند تابع فرهنگ باشند. ولی شناور بودن ارزش های بنیادین خطرناک است. به نظر او ارزش های بنیادین به هیچ وجه از فرهنگ به فرهنگی دیگر تغییر نمی‌پذیرد. او معتقد است که ما رفتارهای دیگران را باید در کلیت و سنت آنها فهم کنیم و معنای فرهنگی آن رفتارها را بفهمیم.
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: مهمترین محدودیت نسبی گرایی از نظر هینمن راهنما نبودن نسبی‌گرایی در مقام عمل است. او معتقد است که کثرت گرایی مدنظرش ۴ اصل جدی دارد. اصل درک، مدارا، ایستادگی در برابر شر و خطاپذیری. به نظر او مطلق گرایی این چهار مورد را نمی‌تواند تامین کند. به همین دلیل او پیشنهاد می‌دهد که دوگانه نسبی‌گرایی و مطلق‌گرایی را کنار بگذاریم.
این پژوهشگر فلسفه اخلاق در ادامه در ذکر نکات انتقادی خود گفت: در مقام اثبات نظریه‌های هنجاری حق با هینمن است که بهتر است موضع احتیاطی اتخاذ کنیم. او در فصل آخر بر تخیل اخلاقی پافشاری می‌کند و از نلسون ماندلا در این زمینه یاد می‌کند. اما با کثرت‌گرایی در مقام ثبوت نمی‌توانیم با او همدل باشیم. اینکه کثرت گرایی اخلاقی حکم می کند که حقیقت یگانه نیست. این با اخلاق و معارف وحیانی و فرهنگ دینی و شیعی ما هماهنگ نیست.
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در بخش پایانی سخنان خود گفت: منطبق با فرهنگ شیعی ما که اتخاذ موضعی بین الامرین است، مثلاً در بحث اصالت فرد و جامعه ما اعتقاد به اصالت هر دو داریم. بنابراین در جمع‌بندی می‌توانم بگویم که کتاب، کتابی آموزنده است. به ما کمک می کند که ذهنیتمان خلاق و شکوفا شود. به لحاظ مشی و منش، تواضع علمی را می آموزد. در عین حال ما باید فاصله خودمان را با کتاب حفظ کنیم. ما قائلیم که در مقام ثبوت، کثرت گرایی قابل قبول نیست. اما در مقام اثبات کثرت گرایی پذیرفتنی است.
کتاب برای پُر کردن خلأ کتاب در فلسفه اخلاق به زبان فارسی بود
غلامی سرپرست مترجمان در ذکر پیشینه‌ای که منجر به ترجمه کتاب شد گفت: این کتاب را در ابتدا آقای دکتر جوادی به جمع مترجم پیشنهاد و معرفی کرد. ما در روند ترجمه متوجه رویکرد نسبی‌گرای کتاب بودیم، اما انتخاب این کتاب بیشتر از آنکه متوجه رویکرد نویسنده باشد، به این دلیل بود که می‌خواستیم در فضای زبان فارسی و در موضوع فلسفه اخلاق، ادبیات این رشته را برای علاقه‌مندان و مبتدیان ارتقا بدهیم. بهترین کتاب فارسی در این زمینه کتاب ویلیام کی فرانکنا بود که آنهم متعلق به سال ۱۹۶۳ است. کتاب دیگری به غیر از آن در زبان فارسی وجود نداشته است که رویکردها و نظریه های جدید را بیان کند. در نبود کتابی بهتر بود که همان موقع دکتر جوادی این کتاب را به ما معرفی کرد.
غلامی ادامه داد: از قضا پروفسور هینمن نگاه خوبی به ایران و شرایط حاکم بر آن ندارد و حتی تحت تأثیر پروانگاندی در این زمینه است. در این حال ما کتاب دوم هینمن را که مربوط به اخلاق کاربردی است، ترجمه کرده ایم. این کتاب در حدود ۱۵۰۰ صفحه استت که در پنج جلد توسط نشر ترجمان منتشر و در نمایشگاه عرضه خواهد شد. مثلاً در حوزه اخلاق و فناوری کمتر متنی است که نظریه های جدید را یکجا آورده باشد.حلقه مترجم این کتاب کتاب سومی را در فلسفه اخلاق در دست ترجمه دارد که حدود نیمی از آن منتشر شده است.
غلامی در پایان سخن از آقایان جوادی، خداپرست، شیخ رضایی، اخوان و پوراسماعیل بابت مرور و ملاحظه ترجمه کتاب و ارائه پیشنهادات سودمند در جهت بهبود اثر تشکر کرد.
نظر شما