واکسن کرونا کِی به بازار می‌آید؟

روزنامه گاردین در مطلبی با عنوان «واکسن کرونا چه زمانی آماده می شود؟» نوشت: پس از آنکه در پی شیوع گسترده ویروس جدید کرونا در کشورهای مختلف، سازمان جهانی بهداشت آن را همه گیری جهانی اعلام کرد، همه چشم ها به سوی تولید واکسن و ورود آن به بازار دوخته شده است.

در این میان نزدیک به ۳۵ شرکت و موسسه دانشگاهی در حال رقابت بر سر تولید و ساخت چنین واکسنی هستند و دستکم ۴ مورد از واکسن های تولید شده بر روی حیوانات آزمایش شده اند و حتی به تازگی نیز خبری مبنی بر نخستین آزمایش واکسن کرونا بر روی نمونه انسانی در فیلادلفیای آمریکا شنیده شد. هرچند شرکت های تولیدکننده واکسن نزدیکترین زمان آزمایش حیوانی واکسن خود را در بهار سالجاری اعلام کرده اند؛ به عنوان مثال یکی از این شرکت های مستقر در بوستون آمریکا قرار است آزمایش حیوانی واکسن تولیدی خود را در آوریل (فروردین) انجام دهند.   

یک شرکت پژوهشی دیگر مستقر در مریلند آمریکا هم اعلام کرده است که اولین آزمایش انسانی واکسن تولیدی خود را در بهار امسال آغاز می کند.

همه واکسن ها بر یک اساس عمل می کنند؛ آنها بخشی یا تمام عوامل بیماری زا را از طریق تزریق با دوز پایین به سیستم ایمنی بدن انسان وارد کرده و آن را وادار به تولید آنتی بادی می کنند. آنتی بادی ها نوعی حافظه ایمنی دارند که با یکبار مواجهه با عامل بیماری زا، برای مدتی در بدن باقی مانده و دفعات بعد آمادگی لازم برای مقابله با ویروس و یا هر عامل بیماری زای دیگر را پیدا می کنند.

به طور سنتی، ایمن سازی بدن از طریق واکسن با استفاده از اشکال زنده ویروس یا شکل ضعیف شده آن انجام می گیرد. اما در برخی پروژه های ساخت واکسن کرونا، از برخی فناوری  های جدیدتر بهره گرفته می شود. یک راهبرد جدید استفاده از واکسن «نوترکیب» است. این امر مستلزم استخراج کد ژنتیکی پروتئین سطح ویروس کرونا است که به احتمال زیاد باعث ایجاد واکنش ایمنی در انسان می شود. 

کارآزمایش های بالینی واکسن هم براساس مقرررات، معمولا در سه مرحله انجام می شود. اولین مرحله، شامل ده ها داوطلب سالم است. در مرحله دوم  چند صد نفر از کشورهای مختلف که به این بیماری مبتلا شده اند انتخاب شده و با تزریق واکسن بر روی آن اثربخشی واکسن سنجیده می شود.  مرحله سوم شبیه مرحله دوم است اما در مقیاس چند هزار نفر انجام می گیرد.

با اینحال باید تاکید کرد تمامی داوطلبانی که مرحله اول را به خوبی گذرانده اند، لزوما سایر مراحل را هم با موفقیت طی نمی کنند. چراکه ممکن است داوطلبان ناکارآمد و نامعتبر باشند.  

به همین دلیل تولید واکسن ممکن است یک دهه یا حتی بیشتر به طول بینجامد و شاید به همین سبب دونالد ترامپ در نشست خبری روز ۲ مارس (۱۲ اسفند) در کاخ سفید سراسیمه خواستار تهیه واکسن تا ماه نوامبر (آبان ماه و زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری) شد.  

هرچند «آنالی وایلدر اسمیت» Annelies Wilder-Smith استاد بیماری های عفونی و گرمسیری دانشکده بهداشت لندن بر این باور است که این واکسن مانند سایر واکسن ها، تا پیش از ۱۸ ماه تولید نمی شود. هرچند وی تاکید کرد این ۱۸ ماه سریع ترین زمان ممکن است و در شرایطی واکسن کرونا به این سرعت تولید می شود که هیچ مشکلی پیش نیاید.   

در این میان یک مشکل احتمالی دیگر وجود دارد و آن اینکه به محض تایید واکسن، مقدار زیادی از آن برای ارائه به بازار لازم خواهد بود و در این میان بی تردید بسیاری از شرکت های تولید کننده واکسن ظرفیت لازم را برای تولید انبوه ندارند. چراکه تولید واکسن به لحاظ تجاری امری پرخطر است و از این رو موسسه های اندکی در این راه سرمایه گذاری می کنند.  

از سوی دیگر، به محض آنکه واکسنی که در انسان ایمن و مؤثر باشد، تاییدیه های لازم را بگیرد،  تنها یک سوم راه را رفته است. در واقع علاوه بر زیست شناسی ویروس و فناوری ساخت واکسن ها که می توانند از عوامل محدود کننده تولید باشند، سیاست و اقتصاد از دیگر موانع سر راه ساخت واکسن هستند.

چالش آخر اطمینان خاطر از دسترسی همه افراد به واکسن است. از آنجا که بیماری های همه گیر ضربه سختتری به اقتصادهای شکننده وارد می کند، لذا بسیار محتمل است که پس از تولید واکسن کرونا، عدم تعادل بین نیاز و قدرت خرید به وجود آید. به عنوان مثال، در طول همه گیری آنفولانزای H۱N۱ (آنفلونزای خوکی)در سال ۲۰۰۹، کشورهایی که توانایی تهیه آن را داشتند، واکسن را تهیه کردند و کشورهای فقیر دست خالی ماندند.