هم‌زمان با شیوع ویروس کرونا از ابتدای اسفندماه ۱۳۹۸ که شاهد تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری بودیم در فاصله زمانی کوتاهی فعالان عرصه هنر نمایش با توجه به درآمد محدود و اقتصاد نحیف این هنر مساله‌ای به نام حمایت بدنه دولتی را برای کاستن از خسارت‌ها و جبران زیان‌های ناشی از قراردادهای هنرمندان با تماشاخانه‌های خصوصی از یک‌سو و هزینه‌ها و اجاره‌بهای سالن‌داران و تماشاخانه‌داران بخش خصوصی و دولتی از سوی دیگر با مدیران و مسئولان بدنه فرهنگ و هنر کشور مطرح کردند.
همه این اتفاقات با استعفای شهرام کرمی به‌عنوان مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جانشینی قادر آشنا در کوتاه‌ترین زمان ممکن در بحبوحه تمامی این بحران‌ها مصادف شد.
قادر آشنا که پیش از این نیز سابقه سکان‌داری اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را برعهده داشت در همان روزهای نخست فعالیت با تشکیل کارگروه‌های تخصصی برای عبور از بحران‌های ناشی از ویروس کرونا اقدام کرد و به این ترتیب گام هایی برای تشکیل کمیته‌های تخصصی در حوزه شناسایی خسارت گروه‌های نمایشی و تماشاخانه‌داران و تولید فیلم‌تئاترها و یا اجراهای آنلاین در بستر فضای مجازی برداشته شد.
اتفاقات و اقداماتی که طی دو ماه فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۹ بدون وقفه ادامه داشت. حال با توجه به معرفی محسن امیری به‌عنوان مسئول رسیدگی و پیگیری فعالیت های فضای مجازی زیر نظر اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با این مدیر هنری در راستای اقداماتی که تا به امروز در این حوزه صورت گرفته است به گفت‌وگو نشستیم.
امیری در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به آنکه فضای مجازی و توسعه آن به‌ویژه طی یک دهه اخیر به ظرفیتی بدل شده که بسیاری از رشته‌ها از آن استفاده می‌کنند گفت: در حوزه هنر نمایش این مساله مانند دیگر شاخه‌های فرهنگی و هنری نتوانسته آن میزان از توسعه و فعالیت را تجربه کند اما طی همین یک دهه چند کشور اروپایی از این فضا و بسترهای متنوع آن به نفع توسعه فرهنگ و هنر بهره برده‌اند و به واسطه آن توانسته‌اند به رونق کسب و کار هنرمندان عرصه تئاتر و معرفی هرچه بیشتر این هنر همت گمارند.
سابقه ۷۰ ساله فیلم‌تئاترها در ایران
امیری با اشاره به حوزه فیلم‌تئاترها که طی چند ماه اخیر به واسطه شیوع ویروس کرونا در کشورمان توانسته نام خود را میان هنرمندان و علاقمندان این رشته بیش از هر زمانی باز کند گفت: مساله فیلم تئاتر در کشور ما اتفاق جدیدی نیست. شاید بتوان ریشه‌ها و سرچشمه‌های آن را به چیزی حدود هفت دهه پیش ارجاع داد.
وی ادامه داد: حدود ۷۰ سال پیش نام‌آوران عرصه تئاتر و سینمای کشورمان با حضور در تلویزیون ملی به شکل زنده به اجرای تئاتر می‌پرداختند و در اجرای آنها همان اتفاقات هنر زنده تئاتر مانند تپق زدن بازیگران و یا مواردی از این‌دست را شاهد بودیم. درحقیقت اجرا همان اجرای تئاتر بود و این بار دوربین نقش واسط میان مخاطب و هنرمندان عرصه هنرهای نمایشی را ایفا می‌کرد.
مسئول بررسی و پیگیری فعالیت‌های نمایشی در فضای مجازی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور شد: در دهه ۷۰ خورشیدی در کشورمان به شکل گسترده شاهد پخش فیلم تئاترها بودیم. در آن زمان نیز هنرمندان حرفه‌ای تئاتر و بازیگران مطرح کشورمان با حضور در تلویزیون دست به تولید تئاترهای تلویزیونی یا همان فیلم‌تئاترها می‌زدند. اما با آغاز دهه ۸۰ و طی سال‌های دهه ۹۰ این جریان مورد غفلت قرار گرفت و نتوانستیم آن‌گونه که شایسته و بایسته بود از این ظرفیت بهره ببریم.
فضای مجازی؛ بستری نوین برای ارائه تئاتر
امیری گفت: با شیوع ویروس کرونا در کشورمان همسو با دیگر کشورهای جهان از ابتدای اسفندماه ۱۳۹۸ بیش از هر زمانی متوجه بستر و ظرفیت مفهومی به نام فیلم‌تئاترها در فضای مجازی به‌عنوان یک رسانه جدید هنری شدیم. از سوی دیگر نباید از این نکته غافل شد که مفهومی به نام هنر تصویری ریشه در هنر نمایش دارد.
وی ادامه داد: درحقیقت تئاتر به عنوان بنیان و سرچشمه هنر تصویر خودنمایی می‌کند و بسیاری از ویژگی‌های این دو هنر ریشه در مفهومی به نام هنر دراماتیک دارد. اما مفهوم فضای مجازی و بهره بردن از آن در قالب پیشران‌های تصویری پدیده‌ای نوظهور است که توانسته بسیاری از کسب‌وکارها را در تمامی شاخه ها رونق بخشد.
دست بالای بخش خصوصی در بهره‌برداری از فضای مجازی
مسئول بررسی و پیگیری فعالیت‌های نمایشی در فضای مجازی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خاطرنشان کرد: هم‌زمان با تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در کشورمان به منظور تلاش برای قطع زنجیره ویروس کرونا، هنرمندان و فعالان این عرصه توجه خود را به همان حوزه مغفول واقع شده یعنی فیلم‌تئاترها برای جذب مخاطبان به آثار هنری‌شان معطوف کردند.
وی افزود: در این میان بخش خصوصی که از اعتبارات دولتی بی‌بهره است و برای ادامه حیات و فعالیت خود نیازمند درآمد است، در همین بازه کوتاه زمانی از این ظرفیت به سود خود و هنرمندان به بهترین نحو ممکن بهره برد.
فضای مجازی نافی فعالیت‌های اداره کل هنرهای نمایشی نیست
امیری با اشاره به دغدغه مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر تلاش برای استفاده از بسترها و ظرفیت‌های متنوع برای به حرکت درآوردن چرخ تولید و اجرای آثار نمایشی، یادآور شد: به همین سبب وی مسئولیتی را به من برای پیگیری فعالیت‌های نمایشی در عرصه فضای مجازی ابلاغ کرد.
وی با تاکید بر آنکه فضای مجازی به ما این امکان را می‌دهد تا فعالیت‌های اداره کل را در بستری متفاوت به هنرمندان ارائه دهیم تصریح کرد: این مساله مؤید این نکته است که فعالیت‌هایی اداره کل هنرهای نمایشی به شکل عینی و فیزیکی در گذشته انجام می داد به‌عنوان اصلی‌ترین فعالیت‌های این نهاد ادامه خواهد داشت اما با بهره‌گیری از بستر فضای مجازی تلاش می‌کنیم تا رویکردی نوین را در ارائه خدمات این نهاد دولتی به هنرمندان تئاتر مورد استفاده قرار دهیم.
آموزش مهم است؛ اما الویت اجراست
امیری اهم فعالیت‌های اداره کل هنرهای نمایشی را در شکل اجرایی به سه بخش آموزش، اجرای آثار نمایشی و برگزاری جشنواره‌ها مربوط دانست و یادآور شد: با مشخص شدن این سه موضوع در حوزه فعالیت‌های اداره کل هنرهای نمایشی تلاش کردیم تا این بار تمامی این موارد را در بستر فضای مجازی شکل اجرایی و نهایی شده‌اش را به مورد سنجش قرار دهیم. البته دراین‌میان اولویت ما با مفهوم اجرا همراه بود.
بی‌هیچ تردیدی آموزش یکی از ارکان مهم و رسالت‌های غیرقابل خدشه اداره‌کل هنرهای نمایشی در حوزه فعالیت‌هایش بنیادینش است. اما در این ایام به واسطه تعطیلی فعالیت هنرمندان تئاتر؛ اجرا و کسب و کار هنرمندان به‌عنوان مهم‌ترین شاخص و اولویت مدیریت اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ترسیم شده است.
به گفته این مدیر هنری؛ نیاز امروز هنرمندان جامعه ما اجرا و ارائه آثار به مخاطبان است تا از این طریق بتوانند هم معیشت خود را تامین کنند و هم چرخ حرفه خود را که به سبب تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری به محاق رفته بود بار دیگر به حرکت درآورند.
توجه به ارائه اثر نمایشی در دو بستر صحنه‌ای و تصویری
مسئول بررسی و پیگیری فعالیت‌های نمایشی در فضای مجازی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اجرای آنلاین آثار تئاتری و یا ارائه آثار نمایشی تولیدشده در فضای مجازی ادامه داد: در این میان گروه‌هایی که طی اجرای عمومی خود به مستندسازی توجه بسیاری داشتند؛ کارهای خود را با کیفیتی قابل استفاده برای ارائه در فضای آنلاین مهیا کرده‌اند.
وی یادآور شد: همچنین در ادامه مسیر و برای بهره بردن از ارائه فیلم‌تئاترها در فضای مجازی و یا تلاش برای گام برداشتن در مسیر اجرای آنلاین آثار تئاتری، گروه‌های هنری که مستندسازی لازم را نداشتند این فرصت را به واسطه ویروس کرونا پیشاروی خود دیدند که می‌توانند این بار در حوزه تولید آثار نمایشی علاوه بر تلاش برای ارائه این آثار به شکل صحنه‌ای با استفاده از ابزار واسطه‌ای چون دوربین، از شیوه‌ای متفاوت برای اثر تئاتری خود در قالب تولید فیلم‌تئاترها و یا اجرای آنلاین استفاده کنند.
به گفته امیری؛ در این میان تولیدکنندگان با نگاهی بر ویژگی‌های پخش آثار در فضای مجازی و یا تولید آثار نمایشی خود برای ارائه در رسانه‌ای متفاوت از صحنه تئاتر یعنی بستر فضای تصویری و قابلیت ارائه در رسانه‌های مختلف متعلق به این شاخه هنری این‌بار در خلال اجراهای خود فضای طراحی اثرشان را به شکلی دوگانه مدنظر قرار دادند تا هم بتوانند اجرای خود را به محض برقراری شرایط عادی در صحنه به مخاطب ارائه دهند و یا در صورت تداوم این شرایط و برای کسب تجربه‌ای نوین بستر فضای مجازی و قالب تصویر را برای ارائه اثر نمایشی خود به مخاطبان مورد استفاده قرار دهند.
فیلم‌تئاتر در گام نخست معضل نوبت اجرا را حل می کند
کارگردان نمایش بازی سلطان و سیاه با اشاره به توسعه سالن‌ها و تماشاخانه‌های کشور به‌ویژه در پایتخت و تعدادی از استان‌های بزرگ کشور در قالب شکل‌گیری تئاتر خصوصی خاطرنشان کرد: با این وجود بازهم هستند هنرمندانی که برای ارائه آثار خود نیازمند صبری طولانی برای رسیدن به تماشاخانه مدنظر خود هستند. به‌ویژه اگر نگاه‌شان برای اجرا به سالن‌های دولتی باشد که در این صورت شاید مدت زمان طولانی‌تری را بطلبد.
وی با تاکید بر آنکه در این میان فضای مجازی چه در قالب اجرای آنلاین و چه در ارائه فیلم‌تئاترها می‌تواند بسیاری از مشکلات زیرساختی اجرای آثار صحنه‌ای در قالب حضور در تماشاخانه‌ها به‌ویژه در استان‌ها و شهرستان‌ها را کاهش دهد، تصریح کرد: از سوی دیگر تصمیم‌گیری در حوزه اجرا برای پخش در فضای مجازی می‌تواند هزینه‌های گروه نمایشی برای پرداخت اجاره بهای هر شب تماشاخانه‌ها را بکاهد؛ چراکه آنها با اجاره یک پلاتو و امکانات تصویربرداری طی دو یا سه روز می‌توانند اثر نمایشی خود را در قالب فیلم‌تئاتر تولید کرده و دیگر مصائبی مانند مشکل نوبت گیری برای اجرا و فعالیت‌هایی از این دست را به واسطه ارائه اثرشان در قالب فیلم‌تئاتر حل کنند.
مسئول بررسی و پیگیری فعالیت‌های نمایشی در فضای مجازی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر آنکه در حوزه تولید تئاتر با دو شرط توامان زمان و مکان مواجه هستیم یادآور شد: فضای مجازی این امکان را می‌دهد تا هنرمندان تئاتر از محدودیت‌هایی مانند زمان و مکان اجرا عبور کنند. امکانات فضای مجازی می‌تواند دشواری‌های نوبت‌گیری اجرا و یا زمان محدود اجرا برای حضور در صحنه را کاهش دهد.
گسترش دامنه مخاطبان به سراسر کشور و حتی جهان
امیری ایده‌آل‌ترین شرایط برای گروه‌های تئاتری بعد از ماه‌ها تمرین و تولید یک اثر نمایشی را حداکثر ۶۰ شب اجرا در بزرگ‌ترین تماشاخانه‌های تهران مانند تالار وحدت دانست و خاطرنشان کرد: درحالی‌که تولید آثار تئاتری در قالب فیلم‌تئاتر و ارائه آن در فضای مجازی می‌تواند بهره‌مندی مخاطبان از این آثار را به جای ۶۰ شب به سال‌ها ارتقا دهد. همچنین دسترسی دیگر مخاطبان در استان‌ها و شهرستان‌های کشور به آثار هنرمندانی که برای دیدن آنها باید کیلومترها راه را بپیمایند تا به پایتخت یا دیگر مکان‌های اجرا برسند، برمی‌دارد.
وی افزود: این باز هم نگاهی متفاوت نسبت به داشته‌ها و ظرفیت‌های بستر فضای مجازی برای اجرای زنده تئاتر و یا ارائه فیلم‌تئاترها به مخاطبان و دوستداران عرصه هنر نمایش در کشور است. نباید فراموش کنیم که در کنار افزایش جامعه مخاطبان آثار نمایشی؛ گروه تئاتری می تواند مخاطبان تمام کشور را از طریق فضای مجازی با خود به‌همراه داشته باشد. بستر فضای مجازی می‌تواند پلی برای معرفی هرچه بیشتر، سریع‌تر و صریح‌تر داشته‌های تئاتر ایران به مخاطبان جهانی نیز باشد. این مخاطبان جهانی هم ایرانیان دیگر کشورها و هم هنرمندان و مخاطبان غیرایرانی را شامل می‌شود.
نگاه نماینده دولت درآمدی نیست
امیری در پاسخ به مسائل مطرح شده اخیر در مورد بعد حقوقی و مالی انتشار آثار تئاتری در فضای مجازی به‌ویژه در مورد نمایش‌هایی که انجمن هنرهای نمایشی و بدنه دولت تهیه و تولید آنها را بر عهده داشتند گفت: با صراحت اعلام می‌کنم که نگاه نماینده دولت درآمدی نیست.
وی ادامه داد: گسترش فعالیت‌های نمایشی تصمیمی است که توسط مسئولان دولتی برای جبران خسارت‌ها و زیان‌های هنرمندان از یک سو و از سوی دیگر برقراری فعالیت هنرمندان به‌ویژه در ایام کرونا اتخاذ شده است. با این نگاه میزان کار و تولید هنرمندان افزایش پیدا خواهد کرد. افزایش تولید؛ افزایش کار هنرمندان و افزایش درآمد را با خود به‌همراه خواهد داشت.
مسئول بررسی و پیگیری فعالیت‌های نمایشی در فضای مجازی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: تردیدی در این مساله وجود ندارد که رونق معیشت و رونق اقتصادی هنر نیز می‌تواند از دیگر تبعاتی باشد که بستر فضای مجازی می تواند به هنرمندان تئاتر به‌ویژه در تجربه بحران‌هایی مانند کرونا در اختیارشان قرار دهد.
هزینه‌های زندگی بر خلاف تئاتر، تعطیل بردار نیست
این مدیر تئاتری با اشاره به آنکه میان اعضای خانواده تئاتر هنرمندانی هستند که تمام منبع درآمد، معیشت و اقتصاد زندگی‌شان به فعالیت در عرصه تئاتر بازمی‌گردد یادآور شد: مطابق آمار و پژوهش‌های صورت گرفته درحال حاضر ۴۰۰۰ هنرمند بیکار و بدون درآمد شدند.
این در شرایطی است که هزینه‌ها متوقف نشده است؛ پس ما تلاش می‌کنیم تا هرچه زودتر با سامان بخشیدن به شرایط فعالیت هنرمندان در فضای مجازی ولو اندک، گامی را برای فعالیت مجدد هنرمندان و کسب درآمد از طریق تنها حرفه‌ای که می‌شناسند برداریم.
همکاری تیم فنی و آی‌تی وزارت فرهنگ با تارنمای ایران تئاتر
امیری در خصوص چگونگی فعالیت اداره کل هنرهای نمایشی در فضای مجازی و الگو گرفتن از تلویزیون‌های تعاملی که پیش از این تجربه این عرصه را داشتند گفت: قطعاً از تجربیات بخش خصوصی بهره خواهیم برد؛ اما در این میان با توجه به جلسات پیوسته‌ای که با همکارانمان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم مسئولان آی‌تی این وزارتخانه به‌عنوان تیم فنی و پشتیبان قرار است که تارنمای (سایت) ایران تئاتر را در کنار ارائه خدمات پیشین خود ارتقا دهند تا به ظرفیتی مانند تلویزیون‌های تعاملی دست پیدا کند، تا بتواند نیاز هنرمندان تئاتر در عرصه فضای مجازی را به شکلی کامل و با همراهی و حمایت بخش دولتی برطرف کند.
فضای مجازی؛ تهدیدی برای تئاتر زنده نیست!
مسئول بررسی و پیگیری فعالیت‌های نمایشی در فضای مجازی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به این پرسش که طی همین ایام استفاده از بستر فضای مجازی برای اجرای زنده آثار نمایشی و یا ارائه فیلم‌تئاترها موافقان و مخالفان متعددی داشته است یادآور شد: تردیدی در این مساله وجود ندارد که هنر نمایش هنری زنده است و با نفس مخاطب می‌تواند سرزندگی، چالش و جوششی بسیار را به مخاطبان ارائه دهد ما نیز قصد نداریم در فضای مجازی راه فعالیت هنرمندان در عرصه تولید و ارائه آثار تئاتری به شکل زنده را مسدود کنیم.
وی افزود: فضای مجازی و امکانات یک رسانه هنری جدید است که می‌تواند به یاری هنرمندان بشتابد. اتفاقی که در کشورهای اروپایی مانند اسپانیا، آلمان، ایتالیا و انگلیس طی یک دهه اخیر افتاده است. آیا در این کشورها تئاتر زنده تعطیل شده است؟ پاسخ منفی است! فضای مجازی تنها یاریگر هنرمندان تئاتر برای استفاده از ابزار رسانه‌ای متفاوت برای ارائه هنر و تولیداتشان است.
مسئولان قصد عقب‌نشینی نداشته و ندراند
امیری در پایان گفت: نکته اصلی آنست که همه متولیان امر تئاتر در اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌واسطه شیوع بحران کرونا قصد عقب‌نشینی نداشته و ندراند؛ چراکه آنها معتقدند تئاتر و داشته‌های هنر نمایش ایرانی که در خاورمیانه حرف اول را می‌زند و در جهان طرف‌داران بسیاری دارد نباید به واسطه وقوع بحرانی چون شیوع ویروس کرونا از حرکت بازماند.
وی خاطرنشان کرد: مسئولان با بهره‌بردن از بستر فضای مجازی تلاش دارند تا دست یاریگری برای هنرمندان در مسیر حرکت چرخ تئاتر در کشور به سود هنرمندان، فعالان و عاشقان این عرصه باشند.
نظر شما