هر چند ۹۸ سالی دشوار بود و ایرانیان انواعی از سختی‌ها از سیلاب تا درد بیماری و فقدان را در آن تجربه کردند، نویسندگان و صنعت نشر در برابر این لطمات سر فرو نیاوردند و چون هزاران سال گذشته به میراث زبان فارسی افزودند.
بنابر آمار خانه کتاب تعداد عناوین چاپ شده در سال ۱۳۹۸ اعم از چاپ اول و تجدید چاپ نسبت به سال گذشته افزایش ۲۰ درصدی را نشان می دهد و همانطور که از آمار برمی‌آید گروه موضوعی ادبیات با مجموع ۱۵ میلیون و ۲۷۶ هزار و ۶۴ شمارگان در رتبه سوم بعد از کتاب‌های کمک‌درسی و کودک قرار دارند.
پرونده تورق کتابخانه ۹۸ بازخوانی برخی آثار سال گذشته؛ به ویژه آثار ادبی است که یا در جوایز مختلف ادبی دولتی یا خصوصی جایزه گرفته‌اند، یا توجه منتقدان را به خود جلب کرده‌اند یا بر اساس ملاک‌های بازار نشر ایران پرفروش شده‌اند. عناوین این پرونده برایندی از عنوان‌های پرفروش و مورد اقبال عمومی در گزارش‌های جمع‌بندی مطبوعات آخر سال، جوایز ادبی و کتاب برگزار شده و فهرست نهایی جوایز برگزار نشده و نقدهای صفحات فرهنگی و ادبی نشریات است.
رمان تاریخی
یک نویسنده می‌تواند به حوادث گذشته متفاوت نگاه کند، اگر چه تولید اثر هنری، متفاوت از پژوهشی علمی است؛ نویسنده، بر اساس داده‌های تاریخی، آثار خود را به عنوان داستان خلاق به تصویر می‌کشد. بهترین آثار ژانر تاریخی، از سویی ارزش زیبایی‌شناختی تاریخی و آموزنده دارند و از سوی دیگر مسائل اجتماعی، فرهنگی و ویژگی‌های یک دوره تاریخی را بازگو می‌کنند. هنر و ادبیات تاریخی از قرون ۱۸-۱۹ میلادی آغاز شد. ژانری که مستقیم زندگی و رویدادهای دوره‌های گذشته را بازگو می‌کند. والتر اسکات (۱۷۷۱- ۱۸۳۲میلادی)، رمان‌نویس، شاعر، تاریخ‌دان و زندگی‌نامه‌نویس اسکاتلندی را اغلب پدر رمان تاریخی می‌دانند، البته پیش از او ولفگانگ گوته (نویسنده آلمانی ۱۷۴۹ تا ۱۸۳۲) و شیلر (شاعر و نمایشنامه‌نویس آلمانی ۱۷۵۹ تا ۱۸۰۵)، به شکل گیری ادبیات تاریخی کمک کردند.
اسکات آثاری از دوره جنگ‌های صلیبی چون ریچارد شیردل، آیوانهو، رابرت، کنت پاریس را با استفاده از منابع تاریخی مکتوب کرد. دیگر نویسندگان کلاسیک چون ویکتور هوگو (۱۸۰۲ تا ۱۸۸۵)، با نوشتن آثار مشهوری چون بینوایان درباره انقلاب فرانسه، در نگارش رمان تاریخی، تبحر خود را نشان داده‌اند.
ژانر تاریخی در ایران عمر زیادی ندارد؛ ادوارد براون (مورخ انگلیسی ۱۸۶۲ تا ۱۹۲۶)، رمان عشق و سلطنت نوشته شیخ موسی همدانی ۱۳۳۴ قمری و چاپ ۱۳۳۷، نخستین رمان تاریخی فارسی می‌داند و برخی نیز اثر عبدالحسین صنعتی‌زاده، به نام دام گستران یا انتقام خواهان مزدک که در سال ۱۹۲۱میلادی در بمبئی و ۱۳۰۴ش در تهران را نخستین رمان تاریخی معاصر ایران معرفی کرده‌اند.
رمان تاریخی در سال‌های اخیر اهمیت زیادی داشته است؛ علاوه بر آثار بسیاری که در این سبک نوشته شده‌اند. رمان های تاریخی جوایز ادبی زیادی نیز کسب کرده‌اند. رضا جولایی (متولد ۱۳۲۹) یکی از مهمترین نویسندگان رمان تاریخی در سال‌های اخیر، بوده است.
جولایی از چهارده سالگی نوشتن رمانی درباره جنگ ایران و روس و لشکرکشی‌های عباس میرزا را آغاز می‌کند؛ اما آن را به پایان نمیبرد. نخستین داستان‌های جولایی از سال ۱۳۵۱ در نشریات مختلف چاپ و مجموعه این داستان‌های پراکنده، در سال ۱۳۷۷ در کتاب نسترن‌های صورتی گردآوری و منتشر شد. نخستین داستان‌های او یادآور نثر دوران قاجار هستند و بیشتر در بازه زمانی مثل زمان قاجار و پهلوی اول روی می‌دهند. نخستین کتاب چاپ شده جولایی، مجموعه داستان حکایت سلسله پشت کمانان (م‍وس‍س‍ه گ‍س‍ت‍رش ف‍ره‍ن‍گ و م‍طال‍ع‍ات) در سال ۱۳۶۲ است. کتاب بعدی او جامه به خوناب (نشر رضا) در سال ۱۳۶۸ منتشر شد.
شب ظلمانی یلدا (چشمه، ۱۳۶۹)، حدیث دُردکشان (البرز، ۱۳۶۹)، سوء قصد به ذات همایونی (چشمه، ۱۳۷۴) دیگر آثار جولایی هستند، انتخاب مضمونی تاریخی از دوره‌های قاجار و پهلوی، از ویژگی‌های عمومی داستان‌های جولایی بوده و هست.
رمان سیماب و کیمیای جان (افق) او نیز در سال ۱۳۸۱، برنده جایزه ادبی جشنواره اصفهان، تقدیرشده جشنواره مهرگان و نامزد جایزه منتقدان مطبوعات شد. جولایی پس از آن در سکوتی سیزده‌ساله فرو رفت. سکوت ادبی او شاید به این دلیل بود که آن‌چنان که انتظار داشت، کارهایش دیده نشد.
در سال ۱۳۹۵ انتشار رمان تازه او یک پرونده کهنه با تجدید چاپ آثار قبلی او سوءقصد به ذات همایونی، شب ظلمانی یلدا همراه شد که رمان یک پرونده کهنه، جایزه بهترین رمان سال احمد محمود را برای جولایی به ارمغان آورد. شکوفه‌های عناب (چشمه، ۱۳۹۷) کتاب دیگر جولایی است و پاییز ۳۲ آخرین اثری که تا کنون از این نویسنده منتشر شده است.
گوشه‌های نادیده تاریخ
پاییز ۳۲، را نشر چشمه در پاییز ۱۳۹۸ در ۱۷۳ صفحه منتشر کرد، اثر در کمتر از یک ماه به چاپ دوم رسید و در زمستان چاپ سوم آن منتشر شد. این کتاب، مجموعه‌ای از ۸ داستان کوتاه است. ریگ جن، فصل بادهای یخ‌زده، هجوم، شامگاه برفی، سبزپری، زرد پری، پاییز، سحرگاه بیست‌وهشتم و همه جهان‌های ممکن، عناوین آن هستند.
همه رویدادهای این کتاب در دهه‌های آغازین قرن چهاردهم خورشیدی رخ داده است، جایی میان جنگ جهانی و کودتای ۱۳۳۲ اما نویسنده با استفاده از اتفاقات واقعی، روایتی از نادیده‌ترین و ناگفته‌ترین بخش‌های تاریخ می‌سازد که همگی از ذهن خیال‌پرداز او بیرون می‌آیند.
در هر یک از داستان‌ها، جولایی در جست‌وجوی چیزی است که از دست رفته. گاهی مثل داستان ریگ جن انسان‌هایی از میان رفته‌اند و جسدشان هرگز پیدا نشده است، (ص. ۵۹) یا چون شازده قاجاری در داستان هجوم که امنیتش را در کنار گورستان خانوادگی می جوید، (ص. ۸۱)، یا عشقی گمشده که در داستان سبزپری، زردپری تا ابد پنهان می‌ماند (ص. ۱۱۵)، یا آرمان‌خواهی مردی عاشق که در داستان پاییز ۳۲ (ص. ۱۴۹) که یکدیگر را نابود می‌کنند، یا جست‌وجوی دلداده‌ای در پی محبوب که در سحرگاه بیست و هشتم، در همه جای شهر ویولن می‌زند که او را بیابد. (ص. ۱۶۶) یا راهی که در داستان همه جهان‌های ممکن گمشده است. (ص. ۱۶۷)
خلاصه همه این داستان‌ها، تلاش ناامیدانه برای یافتن راه نجات است، راهی که هرگز پیدا نمی‌شود و شاید هیچ گاه وجود نداشته است.
آشنای واژه‌ها
جولایی در داستان‌هایش، واژه‌ها را درست و بجا استفاده می‌کند. کلمات تاریخی مانند انژکسیون یا آداب مجالست، زیلیب و زیلیب کوک کردن ساز را با توجه به دوره تاریخی داستان به درستی و در جای خود به کار می‌برد. لحن داستانی او، پس از سال‌ها قلم زدن به پختگی رسیده است؛ هرچند در داستان‌های پاییز ۳۲، یک‌دستی دیده نمی‌شود و فراز و نشیب‌هایی در آن وجود دارد. ریتم داستان‌ها یک‌نواخت و متعادل است و ضربه نهایی در انتهای داستان زده می‌شود.
جولایی به‌خوبی روایت تاریخی را دراماتیک یا عاشقانه می‌کند و مرگ‌ها، دلدادگی‌ها، رهایی و حتی اسیری به وقت روی می‌دهد، او به‌خوبی می‌داند خواننده را چگونه شگفت‌زده کند و بزنگاه قصه را بموقع بسازد. پاییز ۳۲ هم از این بزنگاه‌ها بی‌نصیب نیست و همه چیز در زمانی مناسب رخ می‌دهد؛ اما حتی این نکته نمی‌تواند از یکنواختی کتاب جلوگیری کند. این اثر یک مجموعه داستانی، خوش‌خوان اما سنگین است که غم‌آلودگی شکست‌های حزبی، آلودگی‌های سیاسی، ورشکستگی‌های قاجاری و حتی از دست رفتن عاشقانه‌ها، هر صفحه‌اش را تلخ‌تر می‌کند. تلخی ناگزیری که یادآوری می‌کند، زندگی در شیرین‌ترین لحظاتش می‌تواند ورطه‌ای هولناک باشد.
ساده؛ اما نادیده
جولایی به کوچکترین جزئیات دقت می‌کند؛ او با توصیف همه احساسات شخصیت‌ها و بازگویی گفت‌وگوهای درونی، تصویری تمام و کمال از یک اتفاق بزرگ را نمایان می‌کند. روایت انسان‌هایی که جریان‌های سیاسی را رقم زده‌اند یا از آن عبور کرده‌اند و در کنار آن زیسته‌اند، امر نادر است که جولایی در بیشتر سال‌های داستان‌نویسی‌اش به آن مشغول بوده است. پاییز ۳۲، شاید همان اندازه که روایتی تاریخی و اجتماعی است، از سیاست هم سخن بگوید، در نقد آنچه میان مردمان دنیای سیاست رفته است. او به خوبی نگاه های درون حزبی را می‌شناسد و به درستی از ادبیات آنها بهره می‌گیرد.
پاییز ۳۲، اثر رضا جولایی، روایتی از یک پاییز است، پاییزی که هم سیاسی است، هم اجتماعی و هم تاریخی، پاییزی که انگار در طول زمان کش می‌آید و هرگز متوقف نمی‌شود، شاید این خود نویسنده است که به دنبال گمشده‌اش، می‌نویسد و می‌نویسد و امید دارد یک روز اویی که باید کتاب او را ببیند و بازگردد و جولایی تا تمام شدن زمستان از نوشتن خسته نخواهد شد. ( ص. ۱۶۶)
نظر شما