خوشنویسی؛ هنری دیریاب و نیازمند طی طریق

امیراحمد فسلفی استاد خوشنویسی شامگاه شنبه ۲۱ تیرماه، مهمان برنامه زنده نت گپ‌های یونسکویی در صفحه اینستاگرام کمیسیون ملی یونسکو در ایران بود.

وی در ابتدای این برنامه گفت: به طور کلی معتقدم فرهنگ شرق به ویژه فرهنگ ما ایرانیان از غنایی برخوردار است که خود به خود ویژگی انسان‌سازی در درون این فرهنگ نهفته شده و پیام‌های این فرهنگ هویداست. همه کسانی که در این فرهنگ زیست میکنند، یکسری باید و نبایدها برای خود متصور هستند، در محیط اجتماعی با این فرهنگ آشنا می شوند و اگر کسی به هنر علاقه داشته باشد، به طور جداگانه به تربیت خود می پردازد. به طور کلی هنر در دل این تربیت وجود دارد. وقتی کسی به مقامی در خوشنویسی می رسد، از او انتظار می‌رود پیام‌های تربیتی و انسان‌ساز در وجود او دیده شود؛ این تربیت در همۀ کسانی که با خوشنویسی در ارتباط هستند، جاری است.

خوشنویسی هم با سایر هنرهای تجسمی تفاوت دارد چون با پیام سر و کار دارد، همه پیام‌های آن انسان‌ساز است. هرکسی که حرف خوبی برای گفتن داشته باشد، انسان‌سازی می کند. هنرمند خوش‌نویس خود به خود تحت تاثیر این فرهنگ و تربیت قرار می‌گیرد. ضمن اینکه اصولا خوشنویسی از پیش از اسلام بوده و برای ارایه زیبای پیام‌های الهی و انسانی به وجود آمده است؛ چون متون مهم تربیتی انسان‌ساز هستند و در جامعه قداست دارند.فلسفی ادامه داد: امروزه دنیا، دنیای شتاب و تنوع است بنابراین نمی‌شود انتظار داشت افراد جامعه مثل صد سال پیش که دنیا در یک روال ساکن حرکت می‌کرد، عمل کنند. امروز امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی بسیار بیشتر از گذشته است. به طوری که به یاد دارم در زمان هنرجویی ما که مربوط به بیش از ۵۰ سال پیش است، حتی پیدا کردن یک استاد خوشنویسی که به ما تعلیم بدهد، دشوار بود. یعنی از کمترین امکانات محروم بودیم اما امروز حتی در روستاها هم می‌شود خوش‌نویسان خوبی پیدا کرد و ابزار و کتاب‌های زیادی در دسترس است که این موضوع به شکفته شدن استعدادها کمک می‌کند اما همه این‌ها وقتی می‌تواند به ثمر برسد که با حوصله همراه باشد.

طبیعتا اگر در خوشنویسی که یک هنر دیریاب است، شتاب کنیم، چیزی به دست نمی آوریم بنابراین باید مراحلی طی شود و همنشین بزرگان شویم. ما اگر خودمان را از این طی طریق محروم کنیم، ممکن است به آن مراحل بالای خوشنویسی که همان شان و صفاست، نرسیم.

همین که هنر را انتخاب کنی، برنده‌ای

این استاد خوشنویسی بیان کرد: در هنر خوشنویسی مراتبی وجود دارد که باید طی شود. هنر به زبان امروز چیزی است که باید با خلاقیت همراه باشد و این خلاقیت در وجود افراد است اما با شرایط مناسب و راهنمایی پرورش پیدا می کند. من همیشه به هنرجویانم می‌گویم همین که شما هنر را انتخاب کرده‌اید، برنده‌اید چون درک کرده‌اید که باید وارد وادی هنر شوید به ویژه هنر خوشنویسی که پر از رمز و راز و حرف است.

برای همه امکان پذیر نیست در شرایطی باشند که آثارشان دل ببرد اما با این وجود به نظرم ارزش همه باید حفظ شود، همه ارزش دارند و هر کسی نقش خود را ایفا می کند. برای من یک هنرجوی تازه وارد هم ارزشمند است چون او یک سرباز فرهنگی است. ضمن اینکه نمی شود اطمینان داشت که اگر همه مراحل را طی کنیم حتما به مقام والایی می رسیم؛ پس باید سالک و در عین حال به تقدیر معتقد باشیم. از منظر دیگر اگر می‌خواهیم در این مسیر حرکت کنیم باید همه توان خود را برای موضوع مورد نظر خودمان بگذاریم و خودمان را وقف آن کنیم.

پرداختن به کنه هر مطلبی دشوار است چون مقدمات، آموزش، توجه و تمرکز می‌خواهد که کار سختی است که خیلی وقت‌ها هم از این امور محروم می‌شویم. این را هم باید بگویم که ادبیات کهن ما حاوی نکات ظریفی است که اگر معنایش را ندانیم، فقط ظاهر آن را متوجه می‌شویم. شعر کهن نکته‌های کشف نشده زیادی دارد چون دیگر چندان آموزش عمیق نداریم و به بچه ها آموزش‌های سطحی داده می‌شود.

گاهی کلمات را نمی‌بینیم و غرق صورت ظاهری می‌شویم

فلسفی توضیح داد: نیت خوش‌نویسان از اول این بوده که با زیبانویسی توجه مخاطب را به مطلب بیشتر جلب کنند اما گاهی آن چنان زیبایی خوشنویسی ما را مجذوب می کند که دیگر کلمات را نمی‌بینیم و غرق صورت ظاهر می‌شویم.

این استاد خوشنویسی در بخش دیگر از صحبت‌هایش با اشاره به دوره فطرت خوشنویسی بیان کرد: ما در خوشنویسی دوره فطرتی داشتیم که مربوط به اواخر دوره قاجار  می‌شود. در این بازه زمانی به دلیل شرایط اجتماعی و تغییرات در ایران، هنر خوشنویسی افول کرد. این موضوع تا ۵، ۶ دهه ادامه داشت و همه مجال‌ها از خوشنویسی گرفته شد اما از دهه ۵۰ کم کم نگاه‌ها به خوشنویسی تغییر کرد، امکان تولد دوباره این هنر فراهم شد، بسیاری به این هنر روی آوردند و شرایط جدیدی ایجاد شد. هرچند هرگز نمی توانیم به دوره تیموری و به ویژه صفویه برسیم اما گام های خوبی در این حوزه برداشته شده است.

ما خوشنویسی را به زحمت نگه داشته ایم چون خوشنویسی در تربیت ما وجود دارد. در بسیاری از کشورهای اسلامی به زحمت می شود خوشنویسی را به مردم شناساند اما ما امکانات این حوزه را داریم و منابع زیادی در اختیار ماست. از این حیث سواد خوشنویسی و نگاه خوشنویسانه زیاد شده است. یعنی کم کم توانسته‌ایم آثار موزه‌ای تولید کنیم.

وی در پایان گفت: آثار خوشنویسی به سمت فرم پیش می‌رود، کسانی که در سبک قدما فعالیت می‌کنند، موفق هستند و شناخت خوشنویسی پیشرفت کرده است؛ بنابراین من به همه شاخه‌های خوشنویسی امیدوار هستم چون همه آنها به نحو چشمگیری در حال احیا هستند و آثار خوبی تولید شده است.