خبر کوتاه بود: «نمایشگاه کتاب، امسال برگزار نمی شود.»، همین جمله خبری کوتاه اما کابوسی بلند بود برای ناشران کوچک و بزرگی که برای چاپ کتابهایشان زحمات بسیاری کشیده‌اند؛ از تهیه دشوار کاغذ گرفته تا پرداخت هزینه‌های گزاف چاپ و رفت‌وآمدهای بسیار برای دریافت مجوزهای نشر، با این امید که شاید بتوانند با فروش در نمایشگاه کتاب سودی ببرند یا دست‌کم بخشی از هزینه‌های خود را جبران کنند.
ناشران و دست‌وپنجه نرم کردن با چالش‌های ریز و درشت
ناشران در سال‌های اخیر با چالش‌های زیادی روبرو بوده‌اند. در کنار سرانه پایین مطالعه در کشور ما در مقایسه با استانداردهای جهانی، چندی است دولت نیز به دلیل وجود برخی مشکلات اقتصادی در قبال ناشران دست‌ودلبازی به خرج نمی‌دهد و به عنوان مثال دیگر مانند گذشته از حواله‌های دولتی کاغذ برای آنان خبری نیست.
تاسف‌بارتر آنکه، در سال‌های اخیر حتی کتابخوان‌ها نیز مثل قبل از خرید کتاب کاغذی استقبال نمی‌کنند؛ موضوعی که بخشی از آن می‌تواند به علت گرانی کتاب و بخشی دیگر نیز به دلیل رونق بازار کتاب‌های دیجیتال و پادکست‌ها باشد. حالا دیگر تکنولوژی شیوه مطالعه را به شدت دستخوش تغییر کرده است و بی‌شک ناشران برای ادامه حیات در حوزه نشر باید بتوانند خود را با این تغییرات هماهنگ کنند.
نمایشگاه کتاب مجازی؛ روزنه امیدی برای ناشران
در کنار مشکلات ریز و درشت ناشران، همانگونه که پیشتر نیز به آن اشاره شد، امسال نمایشگاه بین‌المللی سالانه کتاب نیز به دلیل شیوع گسترده کرونا برگزار نمی‌شود؛ اتفاقی که می‌تواند به اقتصاد نشر صدمه وارد کند.
در همین‌حال، «محسن جوادی» معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بتازگی از بررسی طرحی برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب خبر داده است؛ خبری که می‌تواند برای اهالی کتاب نویدبخش باشد. هرچند برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب نمی‌تواند لذت قدم زدن در راهروهای نمایشگاه بین‌المللی و گفت‌وگوی نزدیک با نویسندگان و ناشران را داشته باشد، اما بی‌شک در صورت برگزاری می‌تواند فرصت توامان اقتصادی و فرهنگی را در اختیار ناشران و مخاطبان قرار دهد. از جمله دیگر فواید راه‌اندازی نمایشگاه مجازی کتاب، فروش گسترده نسخه‌های الکترونیکی کتاب‌ها و در نتیجه مصرف کمتر کاغذ و نهایتا خروج کمتر ارز از کشور است.
پایش و تحلیل دقیق‌تر رفتار مصرف کنندگان و حتی ناشران در بستر برخط یا اینترنتی، از دیگر فواید برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب خواهد بود. بسیاری از کارشناسان حوزه دیجیتال مارکتینگ (بازاریابی الکترونیکی) معتقدند، در آینده‌ای نه‌چندان دور اکثر کسب‌وکارها بصورت اینترنتی و برخط خواهند شد، فروشگاه‌های فیزیکی عملا جای خود را به فروشگاه‌های مجازی خواهند داد و کسب‌وکارهایی که از هم‌اکنون در این زمینه ورود و سرمایه‌گذاری کنند حتما از تغییرات پیش‌رو آسیب کمتری دیده و موفق‌تر خواهند بود.
برای برگزاری نمایشگاه‌های مجازی فروش کتاب اما برخی پیش‌نیازها از جمله اجرای درست قوانین مربوط به کپی رایت ضروری به نظر می‌رسد تا ناشر، مترجم و نویسنده بازنده این بازی نباشند.
وقتی ناشران خود دست به ابتکار عمل می‌زنند
همزمان با اعلام این خبر که نمایشگاه کتاب امسال برگزار نمی‌شود، برخی ناشران خود ابتکار عمل را در دست گرفته و از راه‌اندازی نمایشگاه مجازی برای معرفی و فروش کتاب‌های خود خبر داده‌اند.
انتشارات «سوره مهر» یکی از همین ناشران است که به گفته «عبدالحمید قره‌داغی» مدیرعامل آن، مدتی است نمایشگاه مجازی عرضه کتاب‌های خود را راه‌اندازی کرده است.
قره‌داغی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره شکل‌گیری و نحوه برگزاری نمایشگاه مجازی سوره‌مهر گفته است: از زمانی که برای نخستین بار زمزمه‌های لغو برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به سبب شیوع ویروس کرونا منتشر شد، تلاش کردیم تا برای رونق بخشیدن به حیات خود به‌عنوان یک ناشر و جبران این فضا اقدامی مفید و مؤثر را انجام دهیم و در نهایت حاصل همفکری‌ها برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب‌های سوره‌مهر شد.
وی با تاکید بر آنکه مهم‌ترین هدف از برگزاری این نمایشگاه کاستن فاصله بین مخاطب و ناشر است می‌افزاید: انتشارات سوره‌مهر پیش از این حواشی و اتفاقات ناشی از شیوع کرونا در کشور و فروش و ارائه کتاب در بستر فضای مجازی را در گذشته نیز تجربه کرده بود.
«سمیه نصراللهی» مدیر انتشارات «مهرگان خرد» نیز که طی یک سال گذشته با راه‌اندازی نمایشگاه مجازی اقدام به عرضه محصولات خود در فضای اینترنت و مجازی کرده نیز در گفت‌وگو با ایرنا بر اهمیت تلاش ناشران برای ارایه و فروش محصولات‌شان در فضای اینترنت تاکید کرد و گفت: ناشران برای آنکه بتوانند سر پا بایستند باید بتوانند از ظرفیت بالای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای معرفی و فروش آثارشان به درستی استفاده کنند.
وی افزود: شناخت درست ظرفیت‌های فضای مجازی و شناسایی درست بازار هدف و مخاطبان در این فضا می‌تواند با ایجاد مخاطبان همیشگی برای ناشران، از نیاز آنان به دیگر بازارها چون نمایشگاه بین‌المللی کتاب بکاهد.
به گفته نصراللهی، اگرچه برگزاری رویدادهایی چون نمایشگاه کتاب سالانه تهران و نمایشگاه‌های فصلی می‌تواند ضمن کمک به گسترش فرهنگ کتابخوانی در جامعه به اقتصاد نشر یاری رساند، اما در شرایط کنونی که از یک طرف مردم به خوانش کتاب‌های الکترونیک روی آورده‌اند و از طرف دیگر خطر گسترس ویروس خطرناکی چون کرونا در اجتماعات وجود دارد، استفاده از ظرفیت‌های مجازی برای ناشران حائز اهمیت است.
تاکید ناشران بر نقش پررنگ اینترنت و فضای مجازی در معرفی و فروش آثارشان نشان از اهمیت بسترسازی‌های لازم در فضای اینترنت برای برگزاری فروشگاه‌ها و نمایشگاه‌های آنلاین کتاب دارد. اگرچه امروز فروش گسترده نسخه‌های چاپی و الکترونیک آثار ناشران مختلف از طریق برخی سایت‌های فروش کتاب صورت می‌گیرد اما در این میان جای خالی برخی حمایت‌ها به چشم می‌خورد. به عنوان مثال ناشران برای پُست کتاب‌هایی که به صورت آنلاین به فروش می‌رسانند باید متحمل هزینه‌های فراوانی شوند که می‌شود با انجام برخی هماهنگی‌ها با شرکت پست، تخفیف‌هایی را برای آنان قایل شد.
در کنار این حمایت‌ها در شرایطی که امسال نمایشگاه کتاب برگزار نمی‌شود، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی امر نشر می‌تواند با بهره‌گیری از راهکارهایی چون ارایه بن خرید کتاب به همه خانوارها، هم به تقویت فرهنگ کتابخوانی بپردازد و هم به رونق فعالیت ناشران و کتابفروشی‌ها کمک کند.
نظر شما