پیری و کاهش جمعیت در شرق آسیا با کرونا شتاب می گیرد

به گزارش ایرنا تا سال ۱۸۰۰ میلادی جمعیت جهان کمتر از یک میلیارد نفر بود اما از زمان جنگ جهانی دوم تا کنون، هر ۱۲ تا ۱۵ سال شاهد افزایش یک میلیارد نفری جمعیت جهانی بوده ایم به طوری که جمعیت دنیا امروز بیش از دو برابر جمعیت سال ۱۹۷۰ میلادی است و از مرز ۷ میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر گذشته است.

صندوق جمعیت سازمان ملل هر دو سال یک بار پیش بینی خود از رشد جمعیت را منتشر می کند آخرین پیش بینی های این صندوق، حاکی از جمعیت ۹.۷ میلیارد نفری کره زمین در سال ۲۰۵۰ میلادی و ۱۰.۹ میلیارد نفری در سال ۲۱۰۰ میلادی است اما از آنجایی که عوامل بسیاری بر رشد جمعیت تاثیر می گذارند، بسته به فرضیات مختلف، طیف وسیعی از پیش بینی های دیگر نیز وجود دارد.

بر اساس پیش بینی های دیگر به ویژه مطالعه اخیر مجله لنست، تا سال ۲۰۲۶ میلادی، هند و چین هرکدام ۱.۴۶ میلیارد نفر جمعیت دارند اما هند تا سال ۲۰۶۰، رتبه اول را بدست خواهد آورد در حالی که پیش بینی می شود جمعیت چین پس از سال ۲۰۳۰ کاهش یابد همین پیش بینی ها، کاهش شدید جمعیت این دو کشر بزرگ تا پایان قرن جاری را نشان می دهد.

گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل در سال ۲۰۱۹ میلادی حاکی است بسته به «نرخ زاد و ولد»   جمعیت جهان می تواند در سال ۲۱۰۰ میلادی ۴،   ۷ یا حتی ۱۶  میلیارد نفر باشد، اما مطالعات جدید بیانگر سقوط نرخ زاد و ولد در بسیاری از کشورهای جهان به دلایل مختلف اقتصادی، قوانین داخلی کشورها، شیوع کرونا و ... است که به این معناست که تقریبا تمام کشورهای دنیا تا پایان قرن حاضر با کاهش جمعیت روبرو خواهند شد پدیده‌ای که تاثیرات زیادی بر جوامع خواهد داشت.

چین، ژاپن و کره جنوبی به همراه هند به عنوان چهار کشور صنعتی و اقتصادی آسیا از جمله کشورهایی هستند که بر اساس پیش بینی های مجله لنست تا سال ۲۱۰۰ میلادی با کاهش جمعیت مواجه خواهند شد، نگرانی از پیر شدن جمعیت و کاهش تولد در کنار شیوع ویروس کرونا مشکلات زیادی را برای این کشورها ایجاد کرده است به طوری با اتخاذ تدابیری به دنبال جلوگیری از کاهش شدید جمعیت هستند.

چین

چین به عنوان پرجمعیت ترین کشور دنیا در حال حاضر معادل ۱۸.۴۷ درصد از کل جمعیت جهان را دارد بر اساس تازه ترین آمارها، جمعیت چین تا روز یکشنبه ۵ مرداد سال جاری، یک میلیارد و ۴۳۹ میلیون و ۶۹۳ هزار نفر بود که پیش بینی می شود این رقم تا پایان سال جاری میلادی با کاهش ۳۷۰ هزار نفری به یک میلیارد و ۴۳۹ میلیون و ۳۲۳ هزار نفر برسد.

نرخ رشد سالانه جمعیت چین که در سال ۱۹۵۰ میلادی ۲.۷ درصد بود اکنون به رقم ۰.۳۹ درصد رسیده و پیش بینی ها حاکی است این رقم در سال ۲۱۰۰ میلادی هم به منفی ۰.۵۱ برسد لذا بر این اساس، جمعیت این کشور که در سال ۱۹۵۰ میلادی ۵۵۴ میلیون نفر بود قرار است چنانچه دولت نتواند با طرح های تشویقی، خانوارها را وادار به فرزند آوری کند در سال ۲۱۰۰ میلیادی به یک میلیارد و ۷۰ میلیون نفر کاهش یابد و جایگاه نخست جمعیت جهان را به هند واگذار کند با این حال برخی پیش بینی های بدبینانه از جمله مطالعات لنست نیز حاکی از نصف شدن جمعیت چین در ۸۰ سال آینده یعنی تا سال ۲۱۰۰ و کاهش آن به حدود ۷۳۰ میلیون نفر است موضوعی که می تواند چالش جدی برای این کشور ایجاد کند.

جمعیت چین مدت ها است که به یک موضوع داغ سیاسی در این کشور تبدیل شده است پس از رشد سریع جمعیت در اواسط قرن بیستم، چین حدود ۴۰ سال پیش و در سال ۱۹۷۹ میلادی که نرخ رشد جمعیت به ۱.۷۳ درصد رسیده بود با هدف جلوگیری از افزایش جمعیت، سیاست تنظیم خانواده معروف به «سیاست تک‌ فرزندی» برنامه کنترل جمعیت را اجرایی کرد، تخمین زده می‌شود که از ابتدای اعمال این سیاست تاکنون از تولد حدود ۴۰۰ میلیون نوزاد جلوگیری شده ‌است.

این سیاست به بسیاری از چینی‌ها تنها اجازه داشتن یک فرزند را می‌داد و البته استثنائات زیادی هم برای داشتن فرزند دوم یا سوم در نظر گرفته شده ‌بود برای مثال اقلیت‌های قومی از جمله مسلمانان اجازه داشتند دو فرزند داشته باشند در روستاها هم در برخی موارد امکان داشتن فرزند دوم وجود داشت در سال ۲۰۱۳ این سیاست تا حد زیادی تلطیف شد و به خانواده‌هایی که یکی از والدین، تک ‌فرزند است اجازه داشتن فرزند دوم را می‌داد.

یکی از مشکلاتی که اتخاذ این سیاست ایجاد کرد افزایش سقط جنین به دلیل تمایل زوج ها به داشتن فرزند پسر بود که در نتیجه آن به ازای هر ۱۰۰ دختر ۱۲۰ پسر به دنیا می آمد در حالی که در بیشتر کشورها، دختران بیشتر از پسران متولد می شوند به همین دلیل تخمین زده می شود که تعدادی از مردان چینی به دلیل همین اختلاف نسبت تولد دختر و پسر، تا پایان ۳۰ سالگی نتوانسته اند ازدواج کنند.

همین کشور در سال ۲۰۱۵ میلادی که نرخ رشد جمعیت به پایین ترین حد خود تا آن زمان یعنی ۰.۵۳ درصد رسیده بود سیاست تک فرزندی را لغو کرد و به خانواده ها اجازه داد تا دو فرزند داشته باشند اما این سیاست نیز کارساز نیافتاده و نرخ رشد جمعیت همچنان سیر نزولی دارد به طوری که اکنون (۲۰۲۰) به ۰.۳۹ درصد رسیده است.

بخش عمده ای از رشد اقتصادی چین به نیروی کار فراوان و ارزان، همراه با هزینه های پایین اجتماعی آن نسبت داده شده است با این حال، با کاهش تعداد جمعیت جوان و افزایش تعداد سالمندان در کنار افزایش هزینه های زندگی و شیوع ویروس کرونا، مشخص نیست که آیا اقتصاد چین می تواند با همان سرعت به رشد خود ادامه دهد.

ژاپن

اما ژاپن، سومین اقتصاد بزرگ جهان مساله پیر شدن جمعیت را تا حد بی سابقه ای تجربه کرده است اکنون بیش از ۲۸ درصد از جمعیت این کشور بالای ۶۵ سال سن دارند که بالاترین درصد پیری جمعیت در جهان است تا سال ۲۰۳۰ از هر سه ژاپنی یک نفر ۶۵ ساله یا بالاتر و از هر ۵ نفر هم یک نفر ۷۵ ساله یا بالاتر خواهد بود روند پیری سریع در ژاپن که به دلیل سرعت بالای رشد اقتصادی و تغییر در ساختارهای خانوادگی و اجتماعی در دوره پس از جنگ بسیار چشمگیر است به نظر می رسد در دوران پساکرونا هم افزایش خواهد یافت.

کاهش نرخ باروری در ژاپن به عوامل مختلفی از جمله تغییر سبک زندگی، ازدواج افراد در سن بالا و موارد دیگر نسبت داده شده است افزایش امید به زندگی یکی دیگر از نیروهای محرک روند پیری است ۵۰ سال پیش، امید به زندگی در این کشور حدود ۷۲ سال بود اما اکنون این رقم به ۸۴ سال صعود کرده است.

دو دلیل اساسی در پشت سالخوردگی جمعیت ژاپن وجود دارد یک بعد افزایش سهم سالمندان در کل جمعیت و مورد دیگر رشد کندتر جمعیت است و مستقیما از کاهش نرخ باروری ناشی می شود اولی با افزایش بار و مزایای تأمین اجتماعی بر عملکرد اقتصادی ژاپن تاثیر می گذارد دومی با کاهش نیروی کار که عامل اصلی تولید است تاثیر مستقیمی بر رشد اقتصادی دارد.

صندوق بین المللی پول در آخرین گزارش خود در مورد ژاپن هشدار داده است جمعیتی که به سرعت در حال پیر شدن و نیروی کار کوچک شده هستند مانع رشد می شوند این صندوق همچنین محاسبه کرد که تاثیر پیری می تواند میانگین رشد تولید ناخالص داخلی سالانه ژاپن را به میزان یک درصد در سه دهه آینده کاهش دهد.
 

آمارها نشان می دهد جمعیت کودکان ژاپن برای سی و هشتمین سال متوالی در پایان سال ۲۰۱۹ نیز کاهش یافته است یکی از دلایل این کاهش، پایین رفتن آمار ازدواج است دولت ژاپن در سال های اخیر برای افزایش جمعیت، تسهیلات ویژه ای در نظر گرفته است اما به باور کارشناسان این تسهیلات نیز نتوانسته است جلو رشد منفی جمعیت را بگیرد.

دولت ژاپن پس از ناکامی در رابطه با افزایش جمعیت این کشور، در سال ۲۰۱۵ دست به ابتکاری جدید زد و بودجه ای را به برگزاری مراسم ویژه همسریابی در کشورهای مختلف برای اتباع خود اختصاص داد تا کشور را از مشکلی که به آن دچار شده نجات دهد در این طرح که به «طرح تشویقی آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن مشهور بود، مبلغ سه میلیون ین (۲۹ هزار و ۵۲۷ دلار) از بودجه کشور به هر زوج به عنوان برنامه های تشویقی افزایش جمعیت اختصاص یافت هدف این برنامه، معکوس ساختن نرخ منفی افزایش جمعیت ژاپن اعلام شده است که به سرعت در حال افزایش است.

حمایت از ازدواج، کانون خانواده و تشویق زوج های جوان به فرزندآوری یکی از مهمترین راهبردهای رهبران ژاپن برای افزایش نرخ زاد و ولد در این کشور است مقام های ژاپنی پیش بینی کرده اند اگر روند فعلی زاد و ولد همچنان ادامه یابد ژاپن حدود یک سوم از جمعیت خود را در ۵۰ سال آینده از دست خواهد داد و جمعیت ۱۲۴ میلیون نفری این کشور تا پایان سال ۲۱۰۰ میلادی هم به ۵۳ میلیون نفر یعنی کمتر از نصف خواهد رسید.

با این حال دولت ژاپن با هدف جبران نیروی کار از ابتدای سال گذشته میلادی اقدام به اجرای قانون جدید مهاجرت کرد بر اساس این طرح، توکیو به خارجیانی که مهارت های فنی آنها مشمول ۱۴ زمینه تعیین شده از جمله پرستاری، ساختمان سازی و کشاورزی است اجازه می دهد که تا پنج سال در ژاپن اقامت کنند.

هند

هند نیز دستخوش تغییرات جمعیتی بی سابقه ای است افزایش طول عمر و کاهش نرخ باروری باعث افزایش چشمگیر جمعیت بزرگسالان ۶۰ ساله و بالاتر به دو صورت مطلق و نسبی شده است این تغییر؛ چالش های گسترده و پیچیده بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی فعلی و آینده را نشان می دهد.

مطالعات جدید پیش‌بینی می‌کند هند تا سال ۲۱۰۰ جای چین را به عنوان پر جمعیت‌ترین کشور دنیا بگیرد با این حال بر اساس این مطالعات، انتظار می‌رود جمعیت این کشور هم از ۱.۳ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۷ به کمتر از ۱.۱ میلیارد نفر در پایان قرن یعنی در سال ۲۱۰۰ برسد نرخ تولد در این کشور هم از ۵.۹۱ در ۱۹۶۰ به  حدود۲.۳ در حال حاضر رسیده است.

با این حال به نظر می رسد هند بر خلاف کشورهای دیگر مانند چین و ژاپن، به کاهش جمعیت قانع است به همین دلیل مقامات این کشور از مردم خواسته اند خانواده‌های کوچک‌تری داشته باشند.

کره جنوبی

اما در کره جنوبی نیز نگرانی ها از کاهش جمعیت همچنان وجود دارد، یک رسانه این کشور با استناد به داده های پارلمان کره جنوبی  پیش بینی کرد جمعیت کره در صورت تداوم میزان پایین نرخ فعلی تولد، تا سال ۲۷۵۰ میلادی منقرض شود.

گزارش حاکی است اگر میزان تولد بر اساس نرخ سال گذشته یعنی ۱.۱۹ کودک به ازای هر زن ادامه یابد، جمعیت ۵۰ میلیون نفری کره جنوبی تا سال ۲۱۳۶ به ۱۰ میلیون نفر کاهش می یابد و تا سال ۲۷۵۰ منقرض می شود طبق این پیش بینی، جمعیت کره در سال ۲۰۵۶ به ۴۰ میلیون نفر و در سال ۲۱۰۰ به ۲۰ میلیون نفر کاهش خواهد یافت این جمعیت شبیه به جمعیت کره در سال ۱۹۳۰ در دوران اشغال ژاپن خواهد بود.

بر اساس این پیش بینی، جمعیت کره در سال ۲۲۰۰ به سه میلیون و در سال ۲۲۵۶ به یک میلیون کاهش می یابد و به این ترتیب جمعیت این کشور در طی ۵۰۰ سال آینده منقرض می شود.

بر اساس این شبیه سازی، بندر جنوبی بوسان با ممنوعیت مهاجرت، اولین شهری خواهد بود که از جمعیت خالی می شود آخرین بازمانده بوسان در سال ۲۴۱۳ و آخرین بازمانده سئول هم در سال ۲۵۰۵ به دنیا خواهد آمد.

بوسان در حال حاضر نه تنها به سرعت در حال پیر شدن جمعیت است بلکه شاهد کاهش سریع تعداد ساکنان جوان و میانسال نیز هست.

کاهش جمعیت همواره یکی از مشکلات کشورهای جنوب شرق آسیا است و چنانچه دولت ها نتوانند برای جلوگیری از شیب تند کاهش جمعیت کاری کنند، این کشورها در کمتر از یک قرن اخیر با مشکل جدی مواجه خواهند شد