کارآفرینی اجتماعی را می‌توان نوعی فعالیت بشر دوستانه از طریق کسب و کارهای کوچک و بزرگ دانست که هدف اصلی آن حل مسائل و آسیب‌های اجتماعی است، که در جامعه وجود دارند.
در واقع کارآفرینان اجتماعی تصمیم دارند از طریق تعریف و پیاده‌سازی مدل‌های جدید کسب و کار و ارائه مفاهیم جدیدی از کمک کردن، به یاری محرومان و افراد نیازمند بپردازند و از این طریق میان برنامه‌های خیرخواهانه و فعالیت‌های اجتماعی رابطه برقرار کنند.
برای موفقیت در کارآفرینی اجتماعی لوازم و ابزارهای مورد نیاز است، برای دستیابی به این مهم، نه تنها این ابزارها باید فراهم شود بلکه باید انگیزه بالایی داشت، انگیزه‌ای که شاید با صحبت کردن با یک متخصص و مدرس کارآفرینی در کارآفرینان هم استانی افزایش یابد.
امین شاه محمدی مدرس کارآفرینی و دبیر برگزاری رویدادهای استارتاپی حوزه کارآفرینی چهارمحال و بختیاری در گفت و گو با ایرنا به بررسی ابعاد مختلف کارآفرینی اجتماعی است که به حوزه توسعه جامعه و اشتغال و اقتصاد پرداخته است.
ایرنا: تعریف کار آفرینی اجتماعی چیست؟
امین شاه محمدی: کارآفرینی اجتماعی به مفهوم یک ماموریت اجتماعی و انسان دوستانه است که از طریق فعالیت‌های مختلف کسب و کار با ایجاد مدل‌های ارزش آفرین و خلاقانه مشکلات اجتماعی را کاهش می‌دهد. کارآفرینان اجتماعی، ماموریتی برای خلق و نگهداری ارزش‌های اجتماعی در خود احساس می‌کنند و خروجی کار آنها ممکن است در طیف متنوعی از سازمان‌ها باشد.
در واقع کارآفرینان اجتماعی به معمول افرادی هستند که انگیزه‌ها و دغدغه‌های اجتماعی و کمک به جامعه برای آنها بسیار مهم‌تر از کسب سود و درآمد بالا است، آنها از پشتوانه و مشارکت‌های اجتماعی افراد و حتی دولت می‌توانند برخوردار باشند.
پس به طور خلاصه می‌توان گفت که کارآفرینی اجتماعی ترکیبی از تجارت و مسائل اجتماعی است.
کارآفرینان اجتماعی تنها به دنبال سود نیستند، موفقیت برای آنها به این معناست که چگونه کسب و کار آنها بر جامعه تاثیر می‌گذارد و آن را بهبود می‌بخشد.
ایرنا: تفاوت کارآفرینی با کارآفرینی اجتماعی در چیست؟
شاه‌محمدی: در کارآفرینی اجتماعی ثروت تنها یکی از اهداف است و در حقیقت ثروت ابزاری در جهت ایجاد یک بینش اجتماعی می‌باشد در حالی که میزان موفقیت کارآفرینان اقتصادی در میران ارزش اقتصادی آنها است.
هدف کارآفرین اجتماعی ایجاد ارزش از تولید انبوه تا مزایای آن به طور عمده به بخش‌هایی از جامعه برسد، هدف ارزش پیشنهادی کارآفرین اجتماعی، افراد محروم و مستضعف که ابزار اقتصادی در اختیار ندارند، است تا بتوانند از مزایای آن استفاده کنند.
وقتی شور و شوق یک رسالت اجتماعی را با بینش تجاری تلفیق کنیم در حقیقت یک کارآفرینی اجتماعی اتفاق افتاده است، می‌توان به جرات گفت که در هیچ زمانی به اندازه امروز کارآفرینی اجتماعی نیاز نبوده است زیرا راه حل عبور از همه این مشکلات و معضلات اجتماعی مانند فقر و فساد، ریشه در ایجاد کارآفرینی اجتماعی دارد.
البته باید به این نکته هم اشاره کرد که عامل محرک کارآفرینان و کارآفرینان اجتماعی، فرصتی است که آنها شناسایی می‌کنند، آنها فرصت‌ها را بی‌وقفه دنبال می‌کنند و بابت فهمیدن این ایده‌ها، پاداش روانی بالایی دریافت می‌کنند. صرف نظر از اینکه ایده آنها زمینه تجاری دارد، برای بیشتر آنها هیچ‌وقت زمان، خطر، تلاش و سرمایه‌ای که در ایده‌شان جاری کردند، جبران نمی‌شود.
به طور مختصر باید گفت، چیزی که وجه تمایز کارآفرینی اجتماعی است، مقدم بودن بحث منافع اجتماعی بر منافع شخصی است.
ایرنا: به نظر شما کارآفرینی اجتماعی چه نقشی در تحول جامعه دارند؟
شاه‌محمدی: امروزه به توسعه کارآفرینی اجتماعی به عنوان مأموریتی اجتماعی و یکی از راهکارهای حل برخی مسائل و آسیب‌های اجتماعی توجه می‌شود، کارآفرینی تأثیر مثبت و مستقیمی بر کاهش بیکاری دارد، از سوی دیگر، سبب توسعه اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی می‌شود و می‌تواند باعث بهبود وضعیت اجتماعی و فرهنگی جامعه شود.
با این توضیح مشخص است که کارآفرینی اجتماعی نقش بسیار پررنگی در متحول کردن یک جامعه دارد زیرا به طور مستقیم با مولفه‌های رشد فرهنگی و اجتماعی سروکار دارد و با ایجاد ارزش در جامعه باعث رشد آن می‌شود.
آنچه مسلم است، کارآفرینی به عنوان پدیده‌ای نوین در توسعه اقتصادی فرهنگی و اجتماعی یک جامعه، نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت چهارمحال و بختیاری می‌تواند ایفا کند زیرا که این استان پتانسیل‌های لازم برای حرکت‌های عظیم اجتماعی را دارد و متاسفانه در این استان کمتر به این مهم پرداخته شده است.
ایرنا: نقش کاربردی کارآفرینی اجتماعی در استان را چطور ارزیابی می کنید؟
شاه‌محمدی: چهارمحال و بختیاری استانی است با جذابیت‌های فرهنگی خاص خود و سرمایه‌های اجتماعی ویژه، پس به طور حتم کارآفرینی اجتماعی می‌تواند با بهره بردن از همین اجتماع خیلی زود به نتیجه برسد.
کما اینکه این استان نیاز مبرم به ایجاد این‌گونه کسب و کارهای اجتماعی دارد تا با سرعت بیشتری بتواند از نظر اقتصادی رشد کند.
وجود محیطی بکر و آب و هوای مناسب می‌تواند زمینه جذب مشتریهای زیادی را فراهم کند و با ایجاد صنعت گردشگری بومی شده و ترکیب آن با کارآفرینی اجتماعی می‌توان یک معادله برد - برد را برای کارآفرین و مشتری ایجاد کند.
ایرنا: با توجه به افزایش بیکاری در استان کارآفرینی اجتماعی چقدر می‌تواند در کاهش بیکاری‌ها نقش داشته باشد؟
شاه محمدی: با توجه به اینکه مدل کارآفرینی اجتماعی مدلی بسیار مناسب در جهت کاهش بیکاری محسوب می‌شود و همچنین همزمان با کاهش بیکاری می‌تواند در زمینه ریشه‌کن کردن فقر مالی و فقر فرهنگی نیز یاری گر باشد، بدون شک تاثیر فراوانی در کاهش بیکاری خواهد داشت و کافی است که سازمانهای مرتبط نیز با همراهی کردن کارآفرینان با این مهم سرعت بیشتری ببخشند.
درست است که یکی از اهداف اصلی کارآفرینی اجتماعی فرهنگ‌سازی و انجام کارهای خیریه است، ولی در کنار همین اهداف کسب و کارهای جدیدی نیز شکل می‌گیرند که به طور حتم، باعث اشتغالزایی و رفع بیکاری خواهد شد.
ایرنا: با توجه به اینکه بسیاری از مشکلات و چالش‌های اجتماعی استان ریشه در بیکاری و فقر دارد کارآفرینی اجتماعی چگونه می‌تواند در این راستا فعالیت کند؟
شاه‌محمدی: نخستین و مهمترین مشکل اجتماعی بیکاری است زیرا بیکاری عامل ایجاد فقر می‌شود، کارآفرینی احتماعی با ایجاد فرصت مناسب جهت شاغل کردن افراد نقش بسیار مهمی در کاهش معضلات اجتماعی خواهد داشت.
ما نباید افراد را استخدام کنیم که برای ما تولید کنند، ما باید تولید کنیم تا بتوانیم افراد بیشتری را استخدام کنیم، با تغییر همین شعار ، به راحتی می‌توان هدف واقعی کارآفرینی اجتماعی را درک کرد، ما تولید می‌کنیم تا بتوانیم افراد نیازمند کار بیشتری را استخدام کنیم.
اگر بخواهیم کارآفرینی اجتماعی در استان ما توسعه پیدا کند باید کارآفرینان توانمندی را پرورش داد در کنار آن باید فرهنگ کارآفرینی را در سطح استان ایجاد کرد.
در این صورت است که می‌توان نرخ فعالیت‌های کارآفرینانه را در سطح استان گسترش داد، به گفته کارآفرینان بزرگ، کارآفرینی نه تنها یک حوزه علمی نوخاسته است بلکه یک نوع راه و رسم زندگی است.
ایرنا: کار آفرینی اجتماعی چگونه می‌تواند بر وضعیت اشتغال و توسعه اقتصادی استان تاثیر گذار باشد؟
شاه محمدی: این استان از نظر توسعه اقتصادی راه زیادی را در پیش دارد و شاید هنوز ماشین توسعه در ابتدای این جاده توقف کرده و یا سرعتش بسیار پایین است، اما بدون شک با افزایش روحیه کارآفرینی اجتماعی سرعت این رشد افزایش خواهد یافت زیرا این مهم می‌تواند به صورت همزمان چندین معضل اجتماعی را همزمان بهبود دهد.
باید گفت امروزه برای توسعه صنعت و پیشرفت در اقتصاد باید به دنبال ایده‌ها و خلاقیت‌های نوآورانه باشیم، بر همین اساس بارزترین ابزاری که می‌تواند استان را در جهت رسیدن به این مقصود یاری کند، کارآفرینی است.
در نظام اقتصادی مبتنی بر کارآفرینی،نوآوران و صاحبان فکر و ایده، سرمایه‌های اصلی یک بنگاه اقتصادی و از عوامل اصلی توسعه محسوب می‌شوند، در واقع امروزه کارآفرینی با توسعه اقتصادی و اجتماعی رابطه تنگاتنگی دارد.
بطور کلی باید گفت، توسعه کارآفرینی علاوه بر فراهم آوردن زمینه رشد و توسعه، مسائل و مشکلات جاری از جمله فقر، نابسامانی اجتماعی و فرهنگی، بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی و معضل انبوه سایر بیکاران را مرتفع خواهد کرده است.
واقعیت امر این است که توسعه در چهارمحال و بختیاری مستلزم ظرفیت‌سازی کارآفرینانه در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است، این امر منجر به پرورش افرادی می‌شود که می‌توانند در بخش‌های مختلف جامعه کسب و کارهای نوین ایجاد کنند، ظرفیت‌های موجود را توسعه دهند و با نوآوری، مشکلات جامعه، دولت و بخش عمومی را کاهش دهند.
ایرنا: آیا کارآفرینی اجتماعی شغل محسوب می‌شود؟
شاه محمدی: در کل کارآفرینی با استغالزایی متفاوت است به این صورت که کارآفرینی با داشتن دو فاکتور خلاقیت و نوآوری خود را از اشتغالزایی جدا می‌کند.
در کارافرینی هدف فقط ایجاد شغل نیست در حالی که حتما منجر به اشتغالزایی می‌گردد ولی در اشتغالزایی، نوآوری وجود ندارد و بلکه هدف ایجاد شغل است، در کارآفرینی اجتماعی با توجه به فاکتورهای ایجاد ارزش همراه با نواوری در اجتماع همزمان اشتغالزایی سالم نیز ایجاد می‌شود.
نخستین تفاوت کارآفرینی و اشتغالزایی در این است که کارآفرینی در واقع یک شغل جدید می‌سازد، در حالی که اشتغالزایی برای شغل‌های ایجاد شده با توجه به تقاضای بازار، اقدام به جذب نیرو می‌کند.
همچنین باید گفت که کارآفرینی در هر عرصه و مرحله‌ای یک خدمت متفاوت و یا یک کالای جدید را ارائه می‌دهد در حالی که اشتغالزایی به ندرت به نوآوری منجر می‌شود.
پس هدف اصلی کارآفرینان ایجاد اشتغال نیست، ولی از آن جایی که هیچ کاری بدون نیروی انسانی فعالیت نمی‌کند، می‌توان گفت یکی از دستاوردهای کارآفرینان ایجاد اشتغال است.
در پایان این بحث این مساله مطرح می‌شود که اشتغالزایی و کارآفرینی هر دو با هم در ارتباط هستند ولی منطبق بر هم نیستند به طوری که کارآفرینی می‌تواند به اشتغالزایی منجر شود و اشتغالزایی می‌تواند به عنوان یکی از نتایج کارآفرینی باشد.
ایرنا: کارآفرینی اجتماعی بیشتر در چه حوزه‌های کاربرد دارد؟
شاه‌محمدی: به طور کلی کارآفرینی اجتماعی فعالیتی نوآورانه برای خلق ارزش اجتماعی است که می‌تواند درون حتی کوچکترین بخش‌های جامعه نیز شکل بگیرد.
کارآفرینی اجتماعی مقوله‌ای است که در حوزه ی شهری کاربرد وسیعی دارد و می‌توان آن را به عنوان یکی از مفاهیم مهم در توسعه و برای تحقق اهدافی مانند معیشت پایدار، توانمندسازی نیازمندان، توانمندسازی خیریه‌ها از طریق توسعه‌ی زنجیره‌های تولید و بازار برای آنها دانست.
در واقع می‌توان گفت که کارآفرینی اجتماعی با به کارگیری مدل‌های کسب و کار ، راه حل‌های نوآورانه برای مشکلات اجتماعی پایدار و پیچیده مطرح می‌کند.
ایرنا: تفاوت کارآفرینی اجتماعی با سرمایه اجتماعی چیست؟
شاه‌محمدی: سرمایه اجتماعی را می‌توان حاصل اعتماد متقابل تعامل اجتماعی گروه‌های اجتماعی احساس هویت اجتماعی کار تیمی دانست و در محموع سرمایه‌های اجتماعی و کارآفرینان اجتماعی از وجود هم بهره می‌برند و باهم باعث رشد اجتماع می‌شوند.
شاید وجود سرمایه‌های اجتماعی ایجاد کارآفرینی اجتماعی را راحت‌تر می‌کند و همچنین کارآفرینی اجتماعی باعث افزایش سرمایه‌های اجتماعی می‌گردد.
به طور حتم ما در جامعه سرمایه‌های اجتماعی کم نداریم پس بهتر است با بهره بردن از این سرمایه‌ها، موتور کارآفرینی اجتماعی را روشن کنیم و با حمایت سازمان‌ها و ارگان‌ها جامعه‌ی ارزشمندتری را ایجاد کنیم.
باید گفت که شرایط محیطی سرمایه اجتماعی، می‌توانند فرصت تبدیل خلاقیـت بـه کـارآفرینی را دستخوش تغییر کنند، داشتن شبک‌های از روابط گسترده، بالا بودن اعتماد و تبادل اطلاعات میـل بـه کارآفرینی را افزایش خواهد داد.
ایرنا: چگونه یک کارآفرین اجتماعی شویم؟
شاه محمدی: کارآفرین اجتماعی فردی است که یک مشکل اجتماعی را تشخیص می‌دهد و از مفاهیم کارآفرینی برای سازماندهی، ایجاد و مدیریت سرمایه برای ایجاد تغییر استفاده می‌کند.
کارآفرین اجتماعی به حل مشکلی می‌پردازد که در واقع مشکل جامعه است و برای حل آن تقاضایی وجود دارد، قرار است برای حل مشکل محصولی تولید شود. این محصول می‌تواند خدمات اجتماعی و یا یک محصول تولیدی باشد.
در حقیقت ابتدا باید معضلات را شناسایی کرد و برای رفع آنها اگر نیاز به محصولی است و یا نیاز به ارائه خدمتی وجود دارد با ایجاد کارآفرینی از طریق تولید آن محصول یا ارائه آن خدمت مشکلات و معضلات را حل کنیم.
کارآفرین اجتماعی می‌خواهد با استفاده از توان بازار برای یک یا چند مشکل اجتماعی راه حل ارائه دهد، اینکه کارآفرین اجتماعی بداند به طور دقیق کدام مشکل را می‌خواهد هدف قرار دهد در تمامی مراحل کسب و کارش نمود پیدا می‌کند.
باید به یاد داشت که در عمل شاید یکی از سریعترین راهکارهای ایجاد کارآفرینی اجتماعی "شراکت هوشمند با سازمان‌ها و نهادها" است.
با آگاه سازی مردم و مسئولان نسبت به مزایای کارآفرینی اجتماعی و جذب کمک‌های مردمی و خیرین و مسئولان هرچه سریعتر اقدامات اجرایی در این راستا شروع شود و با ایجاد یک نمونه موفق از این مدل کارآفرینی همگان را به حضور در این عرصه تشویق کرد و با اجرای این گونه طرح‌ها و اصلاح خیلی از معضلات اجتماعی شاهد رشد فرهنگی و اقتصادی استان خواهیم بود.
نظر شما