فیلم: یادی از رحیم‌گری خیوه‌لی خنیاگر ترکمن صحرا

خیوه‌لی متولد سال ۱۳۴۱ در یک خانواده پرجمعیت در روستای خیوه لی شهرستان آق قلا بود که به دلیل علاقه زیاد به موسیقی ترکمن در ۱۷ سالگی ترک تحصیل کرد و آموزش حرفه ای دوتارنوازی را نیز نظر اساتیدی چون آنه‌اراز گری و دکتر دردی طریک آغاز کرد.

شدت علاقه رحیم به موسیقی بگونه ای بود که به گفته نزدیکانش، دوتار و کمانچه هیچگاه از او جدا نمی شد اما توجه بیش از اندازه رحیم خیوه لی به موسیقی برای خانواده و اطرافیانش عجیب نبود چراکه "موسیقی" به همراه "اسب و قالی" سه مفهوم بنیادین فرهنگ ترکمنی است که با یکدیگر پیوندی عمیق و ناگسستنی دارند.

حضور اسب در طرح قالی‌ها یا تاثیر ریتم‌های قالی‌بافی و اسب‌دوانی در موسیقی، از جمله نشانه های اشتراک این سه مفهوم مهم و تاثیرگذار زندگی ترکمن ها است و بر این اساس شدت علاقه رحیم خیوه لی به موسیقی برای ترکمن ها امری عادی بوده و هست.

موسیقی ترکمن در چهار دستگاه تشنید، قرق‌لر، مخمّس و نوایی نواخته می شود و این چهار مقام در چهار سبک به اسامی گرگان ‌یولی (سبک گرگان)، دامانا یولی (سبک کوهپایه)، ماری‌ یولی (سبک مرو) و خیوه ‌یولی (سبک خیوه) اجرا می‌شود که رحیم خیوه‌لی در همه این دستگاه ها دارای تخصص و تبحر بود.

مهم‌ترین قسمت موسیقی ترکمنی ایران آثاری است که بخشی‌ها می‌نوازند و می‌خوانند. بخشی‌ها نوازندگان تامدیرا (دوتار)، آوازخوان و داستان‌گو هستند و محتوای این داستان‌ها کم و بیش منطبق با روایات اقوام دیگر ترک‌زبان است.

ساز اصلی در موسیقی ترکمنی، "تامدیرا" کوچکترین نوع دوتار است؛ همچنین نواختن کمانچه و نی نیز در بین ترکمن‌ها رواج دارد و در دهه اخیر برخی به اجرای نغمات این موسیقی با سازهای الکترونیک روی آورده‌اند.

مرحوم گری علاوه بر فراگیری تار و کمانچه، به سرودن اشعار محلی نیز مشغول بود و در این راه علاوه بر سرودن ابیات فراوان، آثار شعرای پیشین ترکمن همچون نورمحمد عندلیب، دولت‌محمد آزادی و بویژه مختومقلی فراغی را به طور کامل حفظ کرده و در آثارش از آن ها بهره برد.

رحیم خیوه لی برای تسلط بیشتر در بخش های مختلف نوازندگی دوتار به حضور در ایران اکتفا نکرد و با سفر چند ساله راهی ترکمنستان شد و برای مدتی از محضر اساتید موسیقی این کشور همسایه و همزبان (ترکمن ها) استفاده کرد.

رحیم گری خیوه لی پیش از ظهر پنجشنبه سوم مهرماه جاری و در ۵۸ سالگی پس از پنج دهه تلاش برای زنده نگه‌داشتن ساز و آواز تامدیرا (دوتار مخصوص ترکمن‌ها) به سبب ایست قلبی در بیمارستان آل جلیل آق قلا درگذشت و مراسم خاکسپاری وی در سکوت خبری و مهجوری بدون حضور مسوولان محلی و استانی در روستای خیوه لی آق قلا برگزار شد.

دست کم یک سوم از جمعیت ۱.۹ میلیون نفری گلستان را قوم ترکمن تشکیل می‌دهند. 

فیلم کوتاهی از خیوه لی ضمیمه همین خبر و قابل دیدن است.