خواص خوراکی‌های یلدا در شب چله بی‌هیاهو

یلدا یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانیان به معنای  به معنای ولادت، زایش و زادروز خورشید(مهر، میترا) است؛ زایش نور ایزدی و شکست تاریکی. رومیان آن را ناتالیس آنایکتوس یعنی روز تولد مهر شکست ناپذیر می نامند. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است. اسم دیگر آن هم شب چله است. 
ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز را که درازترین و تاریک‌ترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند و با به روشنایی گراییدن آسمان به رختخواب روند و لختی بیاسایند.
از این رو هزاران سال است که ایرانیان تا حد امکان این شب را با برپایی دورهمی و نشستن کنار هم به سر می‌کنند اما چرخ روزگار این‌بار یلدایی متفاوت برای ایرانیان رقم زده زیرا شیوع کرونا دورهمی‌ها را با محدودیت‌هایی مواجه کرده است.

بنابراین این بار مردم ناگزیرند تاحد امکان از شلوغی و هیاهو دوری و سر خود را با آیین های بی خطر در دوران کرونا سرگرم کنند و به جای دورهمی از طریق فضای مجازی با هم سخن بگویند و از سوی دیگر از خواص شگفت انگیز خوراکی های این شب بلند غافل نشوند.

اما باید به خاطر داشت که هر خوراکی را به سفره شب یلدا راه ندهیم و تغذیه سالمی داشته باشیم.

خواص شگفت انگیز خوراکی های شب یلدا 

شب یلدا در پیش است و به جای آوردن رسوم مربوط به این شب یکی از دغدغه های بسیاری از خانواده های ایرانی به شمار می رود. 

 اما پاندمی کرونا این اجازه را نمی دهد که دورهمی ها مثل سابق برگزار شود. در کنار رعایت این نکته و خودداری از برگزاری مهمانی در این شب باید به نوع تغذیه در این شب بسیار اهمیت داد. 

در این رابطه عضو هیئت علمی دانشکده تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران روز یکشنبه به خبرنگار ایرنا گفت: امسال مانند روال سال های گذشته نمی توانیم شب یلدا داشته باشیم. این یک رسم کهن در فرهنگ ایرانی است و ما در آخرین شب سال به خانه بزرگ ترها می رویم و صله رحم را به جا می آوریم و علاوه بر آن از مجاورت با این بزرگان لذت می بریم. 

کوروش جعفریان اضافه  کرد: طولانی ترین شب سال حفظ رسم و رسومی است که در آیین ما وجود داشته است و سال های سال است که مردم آن را حفظ کرده و سینه به سینه منتقل کرده اند. ما این آیین را همانند سال های گذشته نداریم و شاید بتوان فقط از طریق تماس تصویری بخشی از آن را برآورده کرد. 

عضو هیئت علمی دانشکده تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: بسیاری از افراد می خواهند در خانواده خودشان این فرهنگ دیرینه را حفظ کنند و به همین دلیل بهتر است توصیه هایی تغذیه ای را برای این شب رعایت کنند. 

وی ادامه داد: درست است که شب یلدا بسیار مهم است اما مبادا رفتارهای غلط در این شب مرتکب شویم که اثر آن به شب ها و روزهای بعدی منتقل شود. باید سعی کنیم فرهنگ غذایی درستی را در این ایام رعایت کنیم تا شب خاطره انگیزی رقم بزنیم. خاطرات خوب باید با تغذیه درست باشد. 

جعفریان گفت: در آیین گذشته ما خاطرات خوبی شکل گرفته است زیرا وقتی به رسم و رسوم های اقصی نقاط کشور نگاه می کنید معمولا انتخاب هایی که در رابطه با غذا وجود داشته همگی درست و سالم بوده و از سویی نمادهایی خوبی هم انتخاب شده است. برای مثال وقتی صحبت از هندوانه، انار، مغزها و میوه های خشک می شود و یا هنگامیکه حرف از گندمک و برنجک می زنیم متوجه می شویم که انتخاب های درستی برای تغذیه هستند. 

این متخصص تغذیه یادآور شد: معمولا متخصصان تغذیه از منافع و خوبی های این مواد غذایی می گویند. اما در سال های اخیر برخی تنقلات همانند پشمک، شیرینی، انواع ژله و چیزهایی از این دست به شب یلدا اضافه شده است. اینها مورد تایید ما نیستند و ما باید سعی کنیم تا جایی که امکان پذیر است به همان رسوم قدیمی بپردازیم. 

جعفریان خاطرنشان کرد: انار سرآمد مواد غذایی است که در این شب از آنها صحبت می کنیم. کشور ما مهد انار است و یکی از کشورهایی است که در دنیا بیشترین تولید این میوه را دارد. انار در سفره یلدای ما همیشه جایگاه درست و مخصوصی داشته و بسیار مورد توجه قرار دارد. انارهای زیاد و متنوعی با اشکال مختلف در کشور ما وجود دارد تا ما این میوه بهشتی را سر سفره شب یلدای خود داشته باشیم. 

به گفته وی، انار همانند بسیاری دیگر از میوه ها منبع ویتامین ها و املاح است. این میوه منبع خوبی برای ویتامین C به شمار می رود و همچنین حاوی پتاسیم است. اما چیزی که باید به آن توجه کنیم ترکیبات فلوئیدی مختلفی است که داخل انار قرار دارد.

عضو هیئت علمی دانشکده تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران اذعان داشت: ترکیبات فلوئیدی انار خواص مختلفی برای بدن دارد و برای مثال مطالعات نشان داده که انار می تواند ریسک پرفشاری خون را کم کند. فشار خون یک بیماری رایج در کشور ماست و یک پنجم بزرگسالان ما به آن مبتلا هستند. مطالعات نشان میدهد مصرف مرتب انار می تواند باعث کاهش فشار خون شود. 

وی گفت: همچنین مطالعات نشان می دهد انار ریسک ابتلا به بیماری های قلبی را پایین بیاورد. افزایش کلسترول در بدن ریسک ابتلا به بیماری قلبی را بالا می برد اما مصرف انار تا حدودی کلسترول خون را کاهش می دهد و مهم تر از همه اچ دی ال را بدن ما افزایش بدهد. انار ریسک بیماری قلبی و عروقی را پایین می آورد و همه ما می دانیم این بیماری عامل اصلی مرگ در ایران و بسیاری از نقاط دنیا است. 

جعفریان تاکید کرد: یکی دیگر از ویژگی هایی انار این است ریسک دیابت را نیز پایین می آورد. برای کاهش خطر دیابت می توانید از انار استفاده کنید. 

این متخصص تغذیه یادآور شد: انار خاصیت ضدالتهابی هم دارد و باعث می شود یک سری از مارکرهای التهابی همانند ESR ،CRP در بدن ما کاهش پیدا کند. وقتی التهاب بدن کمتر شود بیماری ها هم کمتر می شود. به عنوان مثال بیماری هایی مانند آرترید که مرتبط با مفاصل هستند با مصرف انار کاهش پیدا می کنند. حتی درد فرد هم کمتر می شود. 

جعفریان گفت: مطالعات نشان می دهد ترکیبات ضدالتهابی داخل انار سه بیشتر از میزانی است که در چای سبز وجود دارد. 

وی ادامه داد: دیگر خاصیت انار ضدسرطانی بودن آن است. مطالعات متعدد نشان می دهد خطر ابتلا به سرطان پروستات و سرطان سینه با مصرف مداوم انار پایین می آید. همچنین تحقیقات نشان داده که مصرف مداوم انار در افراد بسیاری ریسک سرطان پروستات را به تاخیر انداخته. حتی اگر علائم آن هم آغاز شده باشد با انار می توان آن را کمتر کرد. ما می توانیم از خواص ضدسرطانی انار هم استفاده کنیم. 

وی گفت: انار ترکیبات ضدقارچی و ضدعفونی دارد که می تواند از عفونت ها جلوگیری کند و می تواند خطر التهاب های سیستم گوارشی را از بین ببرد. بسیاری از باکتری ها در حضور انار و آب آن از بین می رود. جویدن دانه های انار بسیار مهم است و اثری چند برابری دارد.

عضو هیئت علمی دانشکده تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران عنوان کرد: مصرف آب انار همچنین می تواند باکتری های داخل دهان را نیز از بین ببرد. ما باید قدر این میوه ارزشمند را بدانیم. مردم در شب یلدا هم از لذت خوردن انار بهره مند می شوند و هم از منافع آن.  

وی گفت: انار برای ورزشکاران نیز بسیار خوب است و التهاب بدن آنها را کاهش می دهد و توانمندی ها آنها را نیز بیشتر می کند. 

این متخصص تغذیه در رابطه با هندوانه نیز بیان داشت: هندوانه نیز انواع مختلفی دارد اما ما همان هندوانه قرمز را بیشتر داریم. ۹۰ درصد هندوانه را آب تشکیل می دهد و بقیه آن را فیبر، کربوهیدرات، مواد ویتامین D و غیره هستند. 

جعفریان افزود: هندوانه همچنین منبع خوبی برای پیش سازهای ویتامین  A به شمار می رود و البته ویتامین های گروه B را نیز به صورت جزئی دارد. هندوانه منبع بسیار خوبی از ویتامین C هم به شمار می رود. این میوه منبع خوبی برای پتاسیم هم هست. ترکیبات هندوانه مشابه همانند ترکیبات انار است یعنی بدان معنا که آنتی اکسیدانی و ضدالتهاب هستند.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: بسیاری از بیماری هایی که با انار می توان آنها را پیشگیری کرد با هندوانه هم می توان کرد. برای مثال در سلامت قلب واقعا هندوانه کمک کننده است و در بحث پیشگیری از سرطان به ویژه پروستات نیز تاثیر گذار خواهد بود که این به دلیل لایکوپنی است که در هندوانه وجود دارد. 

وی گفت: هندوانه به دلیل داشتن پیش ساز های ویتامین A برای پوست نیز فوق العاده خوب است. آب هندوانه باعث می شود که بدن هیدرات و پر آب بماند و خشکی و بی آبی در بدن وجود نداشته باشد. 

جعفریان تاکید کرد: اما این را هم باید بگویم که هر چیزی خوب است زیاد خوردنش خوب نیست. هندوانه هم باید در حد متعادل مصرف شود و زیاده روی خوب نیست. خوردن زیاد آن اختلال خواب ایجاد می کند و اگر در دراز مدت هم باعث افزایش وزن می شود. بحث دفع آب در نتیجه زیاد خوردن هندوانه در طول شب نیز بسیار پیش می آید. این مشکل هم برای او اختلال در خواب به وجود می آورد هم معذبش می کند. افراط نباید در خوردن هندوانه ممنوع است و مصرف آن باید بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم باشد.   

جعفریان یادآور شد: یکی دیگر از خوراکی‌هایی که در شب یلدا مصرف می شوند مغزها هستند. مغزها انرژی بسیار بالایی دارند و وقتی مصرف می شوند مقادیر بالایی انرژی به بدن می رسد. ۱۰۰ گرم از آنها حدود ۵۰۰، ۶۰۰ کالری به بدن وارد می کند. قسمت عمده انرژی مغزها از چربی ها می آید. 

عضو هیئت علمی دانشکده تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: مصرف مغزها اگر در حد متعادل باشد باعث افزایش وزن نخواهد شد. چون فیبر زیادی دارند و حس سیری را در فرد ایجاد می کنند و فرد در ادامه سمت غذا نمی رود. حتی ممکن است به دلیل این سیری از خوردن شیرینی جات و هله هوله خودداری کند. 

این متخصص تغذیه  اظهارداشت: چربی داخل مغزها عمدتا چربی مناسب برای بدن هستند. اگر هم چربی مضر داشته باشد بسیار کم است و در واقع نوع چربی داخل مغز از نوع خوب و مرغوب به شمار می رود. 

جعفریان افزود: مغزها منبع بسیار خوبی هم از فیبرها به شمار می روند و برای گوارش مناسب هستند. این موضوع به ویژه برای کسانی که به یبوست مبتلا هستد مهم است. 

وی ادامه داد: بسیاری از مطالعات نشان داده که مصرف مداوم مغزها منافع متعددی برای بدن دارد. یکی از ویژگی های آنها این است که در کاهش ابتلا به دیابت نقش دارند. مغزها حتی در کاهش بیماری قلبی عروقی نقش دارند. کسانی که زیاد مغزها را مصرف می کند سطح کلسترول و تری گلیسیرید کمتری دارند. این منابع غذایی به کاهش فشار خون هم کمک می کنند. ترکیبات موجود در آن هم ضدسرطانی است و مرگ های ناشی از این بیماری را کاهش می دهد. 

این متخصص تغذیه در ادامه گفت: مطالعاتی که در آمریکا انجام شد نشان داد افرادی که در طول یک هفته کمتر از ۴۰ گرم مصرف می کنند بیشتر در خطر مرگ و میر قرار دارند. ما حتما باید در طول یک هفته ۴۰ الی ۴۵ گرم مغز مصرف کنیم. 

جعفریان تاکید کرد: مغز به دلیل چربی خوبی که دارد برای پوست هم مناسب است و باعث لطیف تر شدن آن می شود و حتی ضدپیری هم به شمار می رود. طول عمر را می توان با منابع غذایی خوبی همانند مغزها بیشتر کرد. 

عضو هیئت علمی دانشکده تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران یادآور شد: اما نکته ای که در رابطه با مغزها وجود دارد این است که مغزها در ایران بسیار نمک سود می شوند. این خود خطرناک است. اگر قرار باشد ما مغزها را شور مصرف کنیم مصرف سدیم بالاتر می رود و خیلی از منافعی که نام بردم ممکن است حتی معکوس شود. تاکید می شود که مغزها به صورت خام مصرف شوند. 

وی خاطرنشان کرد: گردو سرشار از امگا ۳ است. اما متاسفانه مصرف آن در مردم بسیار کم است. باید سعی شود مصرف گردو بیشتر شود. 

این متخصص رژیم درمانی گفت: برخی از افراد سودجو این مغزها را به صورت نامناسبی عرضه می کنند و کیفیت پایینی دارند. به عبارت دیگر کهنه شده اند و به همین دلیل باید مراقب باشیم. یکی از بدی های مغز این است اگر به مدت طولانی باقی بماند مقادیر زیادی سم افلاتوکسین ایجاد می کند که این خود ریسک سرطان را بالا می برد. به همین دلیل وقتی می خواهیم خرید انجام بدهیم حتما باید از تازه بودن مغزها اطمینان حاصل کنیم. 

وی افزود: فرد یک نوع مغز را با قیمت ۱۰ الی ۲۰ درصد پایین تر خریداری می کند غافل از اینکه ممکن است یک مغز کاملا کهنه باشد که حاوی سم است. با مزه ، طعم و رنگ آن می توان متوجه شد که تازه است یا خیر. اینها شاخصه های ساده ای برای تعیین سالم بودن مغز است. 

جعفریان گفت: بسیاری از فروشنده ها برای اینکه این آلودگی ها را پنهان کنند این مغزها را به شکل شور ارائه می دهند. به همین دلیل ما نمی توانیم تازه بودن را تشخیص بدهیم. من توصیه می کنم مغزها را به شکل خام، تازه و سالم تهیه کنید.