ترکیه در ۲۰۲۰ ؛ حضور در تنش‌های منطقه، تیره شدن روابط با اتحادیه اروپا

ترکیه سال ۲۰۲۰ میلادی را همانند همه کشورهای جهان تحت  تاثیر عمیق اقتصادی، سیاسی، اجتماعی کووید ۱۹ پشت سر می گذارد.

ترکیه ماهها پس از شیوع کرونا در جهان و شروع مقابله با آن در تمامی کشورها، مرزهای خود را نبست و حتی گردشگران چینی به راحتی در ترکیه تردد می کردند به همین دلیل شناسایی اولین مورد ابتلا به کرونا در این کشور با چند ماه تاخیر اعلام شد. اولین مورد ابتلاء به کرونا در ترکیه در اواخر ماه مارس اعلام شد.

قبل از اعلام رسمی شیوع کرونا در سطح ترکیه، از سوی مسوولان ذیربط به خصوص وزارت بهداری این کشور تدابیری اتخاذ و این تدابیر بعد از اعلام اولین مورد ابتلا به کرونا به اجرا گذاشته شد.

قبل از اعلام موارد شیوع ابتلا به کرونا در ترکیه و پس از آن، از سوی احزاب سیاسی و گروههای مخالف ترکیه بطور جدی ادعاهایی در زمینه پنهانکاری در اعلام تعداد مبتلایان در ترکیه مطرح می شد، ولی دولت آنکارا تمامی ادعاهای یاد شده را رد می کرد، با افزایش تعداد موارد ابتلا و اعلام آنها ادعاهای پنهانکاری نیز بالا گرفت و این وضعیت تا ماهها ادامه داشت.

در دوره نخست شیوع کرونا ، دولت ترکیه از ماه آوریل تا جولای (۱۲ فروردین تا ۹ مرداد )‌ تدابیر سفت و سختی را به مورد اجرا گذاشت. در دوره یاد شده بسیاری از مراکز کسب و کار و اماکن عمومی شامل رستورانها، کافه ها، کافی شاپها، سالن های ورزشی، سونا، استخر، سینماها، تئاترها، آرایشگاه ها و دیگر اماکن عمومی تمامی تعطیل بود و در یک دوره زمان بندی شده تا اواسط ماه جولای بجز برخی فروشگاه ها تمامی اماکن عمومی باز شد. در این دوره مجددا پروازهای داخلی و خارجی از سر گرفته شد.

در این دوره دولت آنکارا برای مقابله با تاثیرات اقتصادی ناشی از تعطیلی اماکن یک برنامه اقتصادی گسترده به مورد اجرا گذاشت. در چارچوب برنامه یاد شده امکان اعطای وام با بهره های کم به صاحبان مشاغل، کارخانه داران و صاحبان اماکن مختلف که محل کسب و کار آنها تعطیل شده بود میسر گردید. در چارچوب این برنامه اقتصادی همچنین دولت آنکارا ممنوعیت اخراج کارکنان از مشاغل خود را تصویب کرد و مقرر شد که بخشی از حقوق و مزایای کارکنانی که بر سر کار نمی روند از سوی دولت آنکارا تامین شود.

با پایان یافتن محدودیت های ناشی از کرونا در تابستان همانند سالهای گذشته مناطق گردشگری ترکیه آماده پذیرایی از گردشگران داخلی و خارجی بود ولی در تابستان سالجاری تعداد گردشگران خارجی به تعدادی از گردشگران روس، آلمانی و انگلیسی محدود شد و گرچه این تعداد به میلیونها نفر بالغ می شد در مقابل رقم نزدیک به ۴۰ میلیون گردشگر خارجی در سال گذشته رقم اندک محسوب می شود. کاهش تعداد گردشگران بدلیل کرونا به رغم اعلام برنامه کمک اقتصادی دولت آنکارا برای اماکن گردشگری وضعیت دست اندرکاران امور گردشگری ترکیه را با دشواری مواجه کرد و علاوه بر این درآمدهای ارزی ترکیه نیز بدلیل کرونا کاهش یافت.

در دوران کرونایی احزاب و گروههای مخالف در هر فرصتی دولت آنکارا را متهم به پنهان سازی آمار و ارقام مبتلایان و قربانیان کرونا می کردند و این وضعیت تا به امروز نیز همچنان ادامه دارد.

بنا به آمارهای وزارت بهداری ترکیه تاکنون دو میلیون و ۶۲ هزار نفر در این کشور به کرونا مبتلا شده اند و ۱۸ هزار و ۶۰۲ نفر بر اثر کرونا جان خود را از دست داده اند. وزارت بهداری ترکیه تعداد بیمارانی که بهبود یافته اند را یک میلیون و ۸۶۶ هزار و ۸۱۵ نفر ذکر کرده است. تحلیل ارقام یاد شده نیز نشانگر عدم انطباق در آمار بیماران کرونایی در ترکیه است.

با تشدید موارد ابتلای به کرونا ترکیه بار دیگر از ماه نوامبر (۱۰ آبان تا ۹ آذر)  تدابیر جدی شامل تعطیلی مجدد قریب به اتفاق اماکن عمومی، ممنوعیت تردد در آخر هفته ها و از ساعت ۹ شب تا ۵ صبح ، حق تردد سه ساعته برای افراد بالای ۶۵ سال و زیر ۲۰ سال در روز را به مورد اجرا گذاشت.

از سوی دیگر به دستور رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه از یکشنبه شب پروازهای ورودی از مبدا انگلستان، هلند، دانمارک و آفریقای جنوبی بطور موقت تعلیل شد. این تصمیم  بعد از اعلام جهش ویروس کرونا در جنوب انگلستان و احتمال سرایت آن به این کشورها اتخاذ شد.

تدابیر دولت برای کاهش صدامات ناشی از کرونا بر اقتصاد

ترکیه بعد از اعلام مجدد محدودیتها یک رشته تدابیر اقتصادی جدید برای صاحبان صنایع و دست اندرکاران امور تجاری را اعلام کرد. به رغم اعلام این تدابیر مخالفان دولت آنکارا از وجود یک بحران اقتصادی جدی در ترکیه سخن به میان می آورند. به ادعای مخالفان در دوران کرونایی ذخائر ارزی ترکیه بطور جدی افت کرده و استعفای برات آلبایراک داماد اردوغان از سمت وزارت اقتصاد و خزانه داری نیز بدلیل کاهش جدی در ذخائر ارزی ترکیه بوده است.

هر چند دولت آنکارا ادعای هرگونه بحران اقتصادی را رد می کند ولی نگاهی به بنگاه های اقتصادی خرد و متوسطی که تعطیل شده اند و نیز خانه های استیجاری خالی نشانگر این است که وضعیت اقتصادی ترکیه چندان درخشان نمی باشد.

بعد از رفع محدودیتهای کرونایی در ماه جولای دولت آنکارا در چارچوب یک بسته اقتصادی جدید برای تشویق مردم به خرید ، بهره وامهای مختلف خصوصا وام مسکن را کاهش و از بانکهای دولتی خواستار اعطای وام به متقاضیان و بازپرداخت این وامها پس از شش ماه از زمان دریافت شد.

در آن دوران هجوم مردم برای خرید مسکن با وام نسبتا نازل موجب شد که در یک دوره کوتاه مدت هم قیمت و هم خرید و فروش خانه افزایش یابد. به گفته کارشناسان اقتصادی با فرا رسیدن زمان بازپرداخت وامها و معضلاتی که در این زمینه رخ خواهد داد احتمال بروز یک بحران قابل پیش بینی است و ماههای آتی در این زمینه نقش تعیین کننده ای خواهد داشت.

سیاست دولت آنکارا در زمینه اعطای تابعیت به اتباع خارجی در قبال سرمایه گذاری در این کشور و خرید املاک که در سال گذشته نسبتا موفق بود بدلیل شیوع کرونا در سال ۲۰۲۰ نیز بدانگونه که انتظار دولت آنکارا بود برآورده نشد و به میزان خرید ملک و املاک از سوی اتباع خارجی در سال گذشته نسبت به سالهای ماقبل کاهش یافت.

کاهش ارزش پول ملی ترکیه در سال ۲۰۲۰ میلادی یک معضل جدی در این کشور  ایجاد کرد. در دو ماه گذشته ارزش لیر ترک در مقابل دلار و یورو به کمترین میزان خود در تاریخ رسید و ارزش یک دلار به تقریبا ۹ لیر و ارزش یک یورو نیز به تقریبا ۱۰ لیر ترک رسید.

ارزش یک دلار آمریکا در قبال لیر ترک در دوم ماه ژانویه سال ۲۰۲۰ برابر۵.۹۴۷۸  لیر ترک و ارزش یک یورو برابر ۶.۶۶۳۰ لیر ترک بود . ارقام یاد شده در روز چهارشنبه سوم دی برای دلار ۷.۶۵ و برای یورو ۹.۳۰ لیر ترک بود.

نرخ برابری دلار و یورو در مقابل  لیر ترک در طول یک ماه گذشته روند کاهشی داشته است و این نیز به دلیل مداخلات دولت آنکارا می باشد.

ارزش برابری دلار و یورو در مقابل لیر یک ماه قبل به ترتیب به ۹ و ۱۰ لیر افزایش یافته بود و ارزش لیر در مقابل ارزهای خارجی به کمترین میزان خود رسید .

دولت های ترکیه برای اینکه نشان بدهند در پایان هر سال ارزش پول ملی کشور در مقابل ارزهای خارجی بالا است اقدام به مداخله در بازارهای ارز می کنند و نرخ  ارزهای خارجی بعد از سال نو مجدد روند صعودی طی می کند و به گفته کارشناسان اقتصادی کاهش ارزش پول ملی ترکیه در بعد از سال نو می تواند ادامه یابد.

استعفای وزیر اقتصاد و امور خزانه داری ترکیه 

استعفای برات آلبایراک وزیر امور اقتصاد و خزانه داری ترکیه که داماد رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه است در آبان ماه نیز یکی از مهمترین رخدادهای ترکیه در سال ۲۰۲۰ بود. آلبایراک نامه استعفای خود را از طریق اینستاگرام به اطلاع افکار عمومی رساند و قریب به دو روز بعد از اعلام استعفاء هیچ توضیحی در مورد قبول و یا عدم قبول آن از سوی رییس  جمهوری ترکیه منتشر نشد و بعد از قریب به ۴۸ ساعت ریاست جمهوری ترکیه با صدور اطلاعیه ای از قبول استعفاء خبر داد. در این متن اشاره ای به دلیل استعفاء نشده و از خدمات آلبایراک نیز قدردانی نشده بود.

کشف منبع جدید انرژی گاز در دریای سیاه

اعلام کشف منابع جدید گاز در دریای سیاه با ظرفیت میلیاردها مترمکعب از اخباری بود که روزها در صدر اخبار ترکیه جای گرفت. به گفته برخی کارشناسان اعلام این خبرها بیش از  آنکه به صحت و سقم آن توجه شود می تواند ناشی از تلاش دولت آنکارا برای جلب اعتماد عمومی به اقتصاد این کشور باشد و در صورت بهره برداری این منابع می توانند علاوه بر کاهش و حتی قطع وابستگی ترکیه به خارج در واردات گاز یک منبع درآمد بسیار مهم نیز برای این کشور باشد.

تبدیل ایا صوفیه به مسجد

تغییر کاربردی موزه ایاصوفیه و دو کلیسای دیگر در ترکیه از موزه به مسجد در سال گذشته ماهها در صدر اخبار مهم ترکیه جای داشت. این تغییر کاربردی موجب واکنش تند کشورهای اروپایی و آمریکا شد و روابط ترکیه با آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا به چالش کشیده شد.

سیاست داخلی ترکیه

ترکیه در سال ۲۰۲۰ میلادی در صحنه سیاست داخلی شاهد تنش در بین دو قطب ائتلاف جمهور شامل احزاب عدالت و توسعه و حرکت ملی و ائتلاف ملت شامل احزاب جمهوریخواه خلق، نیک، سعادت و دمکرات بود. حزب دمکراتیک خلقها نیز گرچه در اتئلاف ملت بطور رسمی جای ندارد ولی بدلیل مواضع مخالف با ائتلاف جمهور از مواضعی همسو با ائتلاف ملت برخوردار است.

سیاست داخلی ترکیه در سال ۲۰۲۰ میلای شاید پرتلاطم ترین دوران خود در طول سال‌های اخیر را سپری کرد. تشکیل دو حزب سیاسی جدید از سوی احمد داوود اوغلو، نخست وزیر اسبق ترکیه و رهبر سابق حزب عدالت و توسعه، به نام حزب آینده و علی باباجان معاون سابق اردوغان و از معماران سیاست‌های اقتصادی ترکیه در سال‌های گذشته به نام حزب دوا و فعالیت‌های این دو علیه حاکمیت حزب عدالت و توسعه بُعد و حرکت تازه‌ای به صحنه سیاست ترکیه در طول سال گذشته داد.

هر چند این دو سیاستمدار که یار سابق و رقیب فعلی اردوغان هستند از سوی رسانه‌های طرفدار حاکمیت حزب عدالت و توسعه در تیررس حملات تند و شدید قرار دارند ولی این دو که عمری را در صحنه سیاست سپری کرده و از چم و خم سیاست اطلاع دارند از هر فرصتی برای بیان دیدگاه‌های خود و خدشه دار کردن رقیب سابق خود استفاده می‌کنند.

این موضوع به حدی جدی شد که داوود اوغلو گفت، طبق برآوردهای وی و همراهانش حزب عدالت و توسعه به ریاست اردوغان دیگر نمی‌تواند دست به تشکیل دولت بزند و نظام ریاستی بر حسب معیارهای دموکراسی، ضعیف عمل می‌کند و این سیستم حکومتی در نهایت به دیکتاتوری منجر خواهد شد.

وی این را هم گفته که، حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان در آینده نزدیک دیگر وجود نخواهد داشت و ترکیه اعتبار بین‌المللی خود را نیز از دست داده‌ است.

داوود اوغلو در ارزیابی روند جدایی خود از حزب عدالت و توسعه گفت: من در داخل حزب خواستار یک محاسبه درونی و یافتن اینکه چرا محبت مردم را از دست می دهیم شدم ولی پاسخی به این سوال داده نشد و محاسبه ای نیز انجام نشد و حتی نتوانستند بگویند که ما خود مردم هستیم.

داوود اوغلو با اشاره به اینکه وی به علت گفتن حقایق از حزب اخراج شد، گفت: در تاریخ دمکراسی ترکیه برای اولین بار شخصی که سالها رهبری حزب را عهده دار بود به علت گفتن حقایق اخراج شد.

داوود اوغلو با عنوان اینکه بعد از نخست وزیری در طول چهار سال گذشته به هر نحوی سعی در ساکت کردن و تخریب وی شده است, گفت: ادعا می شود که داوود اوغلو از دعوای خود دست برداشته و آن را ترک کرده است، ما آنهایی که ارزشهایمان را زیر پا له و نزدیکان خود را ثروتمند و فامیلهای خود را صاحب مقام کردند, ترک کردیم.

گفته می شود تلاشهایی از سوی احزاب عدالت و توسعه و حرکت ملی برای ممانعت از ورود این دو حزب سیاسی به مجلس ملی ترکیه با تغییر در قانون انتخابات در حال انجام است. همچنین گفته می شود یک کمیسیون از سوی دو حزب در این راستا تشکیل شده و این کمیسیون از اول سالجاری میلادی مجددا فعالیتهای خود را آغاز خواهد کرد.

داوود اوغلو نخست وزیر و رهبر سابق حزب عدالت بعد از علنی شدن این تلاشها با عنوان اینکه حزب عدالت و توسعه با تغییر قانون احزاب درصدد ادامه حیات سیاسی خود می باشد، گفت: هدف برخی مسدود ساختن راه برای انتخاب مردم است، اگر چنین اتفاقی رخ دهد به راه می افتم و مردم را در آناتولی تشویق به مقابله می کنم.

وی با عنوان اینکه در اولین انتخابات بدون اینکه به کسی نیاز داشته باشیم وارد انتخابات خواهیم شد و کسی نیز نمی تواند مانع این مساله بشود، گفت: اگر قصد ممانعت از ورود ما به انتخابات را دارند در آناتولی به راه می افتم و تنها با جمله السلام علیکم مردم را به مقابله فرا می خوانم.

بر اساس قانون احزاب ترکیه، احزابی که در کل ترکیه سازماندهی شده و کنگره عمومی خود را برگزار و یا در مجلس ملی ترکیه ۲۰ نماینده داشته و گروه پارلمانی تشکیل داده‌اند امکان شرکت در انتخابات را دارا می‌باشند.

در حال حاضر احزاب متعلق به داوود  اوغلو و علی باباجان هیچ کدام دو شرط یاد شده را ندارند و طبق قوانین فعلی امکان شرکت در انتخابات را دارا نیستند. در آخرین انتخابات مجلس نیز که خانم آک شنر از حزب حرکت ملی جدا شد و حزب نیک را بنا نهاد نیز امکان شرکت در انتخابات را نداشت. در شرایط آن روز ترکیه ۲۰ نماینده از حزب جمهوریخواه خلق جدا و به حزب نیک پیوستند و بدین گونه امکان شرکت این حزب در انتخابات را فراهم کردند.

گفته می‌شود حزب جمهوریخواه خلق اعلام کرده  است در صورتی که امکان شرکت این دو حزب در انتخابات فراهم نباشد آماده انتقال نمایندگان خود به این دو حزب برای فراهم آوردن زمینه شرکت آنان در انتخابات است.

گرچه تغییر در قانون انتخابات ترکیه تاکنون انجام نشده ولی بحثها در زمینه این تغییرات همچنان صحنه سیاسی ترکیه را مشغول کرده و به احتمال قوی حزب عدالت و توسعه برای داشتن دست برتر در یک انتخابات عمومی به نحوی سدی در مقابل این دو حزب ایجاد خواهد کرد.

به موازات این ادعاهای مرتبط با تشکیل یک حزب سیاسی جدید از سوی محرم اینجه نامزد سابق ریاست جمهوری ترکیه از حزب مخالف جمهوریخواه خلق که در حال حاضر نماینده این حزب در مجلس ملی ترکیه است و تشکیل حزب سیاسی تغییر از سوی مصطفی ساری گل شهردار سابق منطقه شیشلی استانبول از حزب جمهوریخواه خلق ، بزرگترین حزب مخالف دولت آنکارا را در آستانه تضعیف قرار داده است.

در سال گذشته میلادی مساله جماعت گولن و ادامه دستگیریهای گسترده منتسبین به این گروه به ادعای دست داشتن در کودتای ۱۵ جولای ۲۰۱۶ ادامه یافت و این مساله به عنوان معضلی در روابط ترکیه با جهان غرب خصوصا آمریکا و اتحادیه اروپا خودنمایی کرد.

تداوم این دستگیریها موجب نارضایتی احزاب سیاسی مخالف نیز می باشد و حاکمیت فعلی ترکیه از سوی احزاب سیاسی متهم به تسویه مخالفین با حربه انتساب به گروه گولن می شود.

روابط ترکیه با اتحادیه اروپا

ترکیه در سال ۲۰۲۰ سالی پرتنش در روابط خود با اتحادیه اروپا را پشت سر گذاشت و تنش در روابط طرفین بگونه ای بود که اتحادیه تهدید به تحریم اقتصادی و نظامی ترکیه کرد.

ترکیه در طول دهه های گذشته و بعد از اعلام جمهوریت در این کشور علاوه بر توسعه روابط خود با کشورهای اروپایی، عضویت در نهادهای مختلف اروپایی را نیز توسعه داده و این توسعه روابط به گونه ای است که ترکیه علاوه بر عضویت در نهادهای اروپایی حتی ورزشکاران خود را نیز در مسابقات اروپایی شرکت می دهد.

گله و شکایات ترکیه از عدم پابندی کشورهای اروپایی در زمینه عضویت این کشور در اتحادیه اروپا سالها است ادامه دارد و در دوران نخست وزیری خانم تانسو چیللر در سال ۱۹۹۵ میلادی عضویت ترکیه در اتحاد گمرکی اروپا قبول و ترکیه از اول ژانویه سال ۱۹۹۶ رسما طرف اتحادیه گمرکی اتحادیه اروپا شد ، در می سال ۲۰۰۴میلادی، ۱۰ کشور و از جمله بخش یونانی نشین قبرس نیز به عضویت اتحادیه اروپا درآمدند و این مساله را شاید بتوان نقطه عطفی در روابط ترکیه با اتحادیه اروپا خواند.

عضویت بخش یونانی نشین قبرس در اتحادیه روند نزدیکی ترکیه با اتحادیه را به جد خدشه دار کرده و این بخش به همراه یونان به انحای مختلف در نزدیکی و عضویت ترکیه در اتحادیه که از سال ۲۰۰۸ مذاکرات عضویت آغاز شده است، مانع تراشی می کنند.

اساسا بحران در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا از چند سال قبل کلید خورده ولی این بحران در سالجاری تشدید و به نقطه اوج خود رسید.

بحران در روابط ترکیه با اتحادیه اروپا در سال گذشته و در قبل از شیوع کرونا بدلیل بجای نیاوردن قولهای اتحادیه به ترکیه در زمینه کمکهای مالی به پناهجویان سوری، سهولت در صدور روادید برای اتباع ترکیه آغاز و ترکیه دو ماه قبل از شیوع کرونا در ماه مارس مجددا ، تهدید کرد که مرزهای خود با یونان را به روی پناهجویان باز خواهد کرد.

علاوه بر این روابط ترکیه با یونان که برسر اکتشاف منابع نفتی در آبهای ساحلی جزیره قبرس بحرانی بود در سال جاری با اعزام کشتیهای اکتشافی ترکیه به آبهای ساحلی بخش ترک نشین قبرس جهت اکتشاف نفت و گاز بحرانی تر شد. بدلیل عضویت ترکیه و بخش یونانی نشین قبرس در اتحادیه این بحران به بحرانی در روابط ترکیه با اتحادیه تبدیل شد.

امضای قرارداد با دولت لیبی

بعد از این مساله، ترکیه با امضای قراردادی با دولت مرکزی لیبی که از سوی سازمان ملل دولت قانونی آن کشور شمرده می شود، اقدام به اکتشاف نفت و گاز در محدوده آبهای آن کشور کرد. ترکیه همچنین قراردادی با دولت مرکزی لیبی در زمینه حضور نظامیان آنکارا در لیبی نیز امضاء کرد. قراردادهای یاد شده و فعالیتهای ترکیه مخالفت اتحادیه اروپا خصوصا فرانسه را به همراه داشت و در طول سال گذشته حملات مسوولین ترکیه و فرانسه به یکدیگر فروکش نکرد و سخنان اردوغان مبنی بر ابراز امیدواری به رهایی فرانسه از مکرون رییس جمهور فرانسه و سخنان مستقیم وی خطاب به مردم ترکیه مبنی بر عدم خرید اجناس فرانسوی فراموش نخواهد شد.

بازرسی از یک کشتی ترک حامل کمکهای انسانی به لیبی از سوی کشتیهایی نظامی آلمانی در آذر ماه و در آبهای بین المللی موجب بروز یک بحران جدید در روابط ترکیه با اتحادیه اروپا خصوصا آلمان شد. ترکیه ادعاهای مرتبط با اینکه آن کشتی مظنون به حمل سلاح به لیبی بود را رد و اعلام کرد این تعدی بی پاسخ نخواهد ماند.

بازرسی از کشتی ترکیه توسط نیروهای مسلح آلمان به عنوان بخشی از عملیات اتحادیه اروپا (ایرینی) انجام شد و انتقادات شدید دولت در آنکارا را به دنبال داشت. ترکیه این عملیات را غیرقانونی ارزیابی و آلمان و اتحادیه اروپا را به استفاده غیرمجاز از زور متهم کرد.

در سال گذشته شدت بحران در روابط ترکیه با کشورهای عضو اتحادیه اروپا از جمله فرانسه به گونه ای بود  که امانوئل مکرون رییس جمهوری فرانسه در ماه دسامبر اعلام کرد، اتحادیه اروپا هیچ اقدام بی‌ثبات‌کننده‌ای را نمی‌پذیرد. ما در ماه اکتبر گذشته به ترکیه فرصت دادیم اما این کشور به تحرکات خود ادامه داد.

مکرون پس از تصمیم اتحادیه اروپا برای اعمال تحریم‌ ها علیه آنکارا در نشست سران این اتحادیه در بروکسل گفت: این اجلاس آزمونی برای ما بود و ما این آزمون را پشت سر گذاشتیم چرا که سه توافق مهم در روز گذشته و امروز به تصویب رسید.  

سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا در نشست خود در بروکسل بر سر وضع تحریم و مجازات‌های اقتصادی علیه ترکیه توافق کردند؛ براساس جمع‌بندی نشست سران ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا قرار است فهرستی از اسامی افرادی که تحت تحریم قرار خواهند گرفت در هفته‌های آینده تهیه و برای تایید به اعضای اتحادیه ارائه شود.

وزارت خارجه ترکیه بعد از این نشست در بیانیه‌ای با مغرضانه و غیرقانونی دانستن مواضع اتحادیه اروپا در اجلاس اخیر خود، گفت: این موضع مغرضانه و غیرقانونی که در پایان اجلاس اتحادیه اروپا در ۱۰ دسامبر اتخاذ شد برای ما پذیرفتنی نیست.

متعاقب تهدید به تحریم ترکیه از سوی اتحادیه، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در تماس تلفنی با شارل میشل، رئیس شورای اروپایی خواستار گشوده شدن «صفحه ای جدید» در روابط آنکارا و اتحادیه اروپا شد.

اردوغان در این گفتگو همچنین تمایل خود را برای "از سرگیری" گفت و گوها با اتحادیه اروپا با "لحاظ همه جوانب و شرایط موجود" و "بر اساس منافع مشترک" ابراز کرد. به گفته وی، پیمان مهاجرت که در سال ۲۰۱۵میلادی امضا شده، می تواند یک نقطه شروع برای ایجاد یک فضای "مثبت" باشد.

میشل دو روز قبل از این تماس تلفنی در گفت و گویی با رادیو فرانس انتر اعلام کرده بوده که از ماه اکتبر(مهر)، ما شاهد سخنان خصمانه اردوغان و ادامه اقدامات یکجانبه او هستیم. این موش و گربه بازی باید پایان یابد، تصمیم بر اعمال تحریم ها اتخاذ شده است.

در بیانیه ای صادره از سوی ریاست جمهوری ترکیه در زمینه گفتگوی اردوغان و میشل، آنکارا از اینکه برخی دائماً درصدد ایجاد بحران در روابط دو طرف هستند؛ ابراز تأسف کرده و خواستار "نجات" روابط  ترکیه و اروپا از "این حلقه خصمانه" شده است.

اردوغان در قبل از پایان سال در سخنانی در مجلس ملی ترکیه در جمع نمایندگان حزب عدالت و توسعه از خواست ترکیه برای بهبود روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا در سال جدید سخن به میان آورد.

به گفته ناظران آگاه بی اعتمادی بین طرفین حتی در صورت حل مسایل فیمابین یک معضل بسیار جدی در توسعه روابط خواهد بود.

به اعتقاد ناظران آگاه، ترکیه کنونی کشور ۱۰ و یا ۲۰ سال قبل که خواسته های اتحادیه اروپا را بدون قید و شرط می پذیرفت نیست. ترکیه در سال های اخیر با قدرت گرفتن و تثبیت نسبی اقتصاد خود می تواند در مقابل بسیاری از خواسته ها مقاومت کند و علاوه بر این، اهرم های مختلفی از جمله مساله پناهجویان خارجی در این کشور، سرمایه گذاری های اتباع ترک در کشورهای عضو اتحادیه و بیش از سه و نیم میلیون تبعه ترک ساکن در کشورهای اتحادیه این امکان را به آنکارا می دهد که در برابر خواسته های اتحادیه اروپا بایستد و در صورت لزوم از اهرم های خود علیه آنها استفاده کند.

روابط ترکیه با آمریکا

روابط ترکیه با آمریکا نیز در سال ۲۰۲۰ میلادی در سایه طیف گسترده ای از مسایل مختلف همانند خرید پدافند هوایی اس ۴۰۰ روسی از ترکیه، مساله فتح الله گولن رهبر جماعت گولن که در آمریکا اقامت دارد و از سوی دولت آنکارا به رهبری کودتای ۱۵ جولای سال ۲۰۱۶ متهم می شود، مساله ادعای حمایتهای آمریکا از گروههای کرد در سوریه، مداخله نظامی ترکیه در سوریه ، مساله اخراج ترکیه از پروژه ساخت هواپیماهای جنگنده اف ۳۵، ادعاهای مرتبط با نقض حقوق بشر در ترکیه تیره بود.

انتشار یک نوار صوتی از بایدن در قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که در آن گفته بود، آمریکا می باید برای رهایی از شر اردوغان احزاب مخالف را تقویت کند نیز واکنشهای تندی در ترکیه را به همراه داشت. بعد از انتشار نوار ویدیوئی یاد شده حساسیت در ترکیه نسبت به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تشدید شد و شبکه های تلویزیونی ترکیه در قبل و بعد از انتخابات آمریکا روزهای متمادی شاهد بحثهای کنشگران ترک در مورد نتایج انتخابات و گمانه زنی در مورد نتایج انتخاب بایدن بر روابط ترکیه و آمریکا بودند.

اردوغان بعد از پیروزی بایدن در دهم نوامبر و چندین روز پس از قطعی شدن پیروزی وی این پیروزی را به بایدن تبریک گفت و همزمان با ارسال پیامی به ترامپ از وی بخاطر تلاش برای بهبود روابط آمریکا و ترکیه تشکر کرد.

مسوولان حزب حاکم عدالت و توسعه بعد از قطعی شدن پیروزی بایدن در سخنانی با تاکید بر اهمیت روابط ترکیه و آمریکا خواستار درنظرگیری این اهمیت از سوی دولت جدید آمریکا شده اند.

ترکیه در سال گذشته نیز همانند چهار سال گذشته به کرات خواستار  اعاده فتح الله گولن رهبر جماعت گولن که ترکیه وی را رهبر کودتای ۱۵ جولای ۲۰۱۶ می داند، شد. این درخواستها همانند سالهای گذشته از سوی آمریکا مسکوت گذاشته شد و سایه مساله کودتا و شخص فتح الله گولن در روابط دو کشور همانند سالهای قبل خود را نشان می دهد.

در سال گذشته تداوم حمایتهای آمریکا از نیروهای پ.ک.ک و ی.پ.گ در خاک سوریه واکنش ترکیه را به همراه داشت ولی مهمترین مساله ای که بر روابط دو متحد دیرین سایه افکند مساله مخالفت آمریکا با خرید سیستم دفاع هوایی اس ۴۰۰ روسیه از سوی ترکیه بود. این مساله از زمان شروع به یک معضل در روابط دو کشور تبدیل شده است ولی در سال گذشته به صورت جدی تری در روابط بین دو کشور خودنمایی کرد. دولت آمریکا در واکنش به این مساله به مشارکت ترکیه در تولید جنگنده های اف ۳۵ پایان داد و اعلام کرد که ترکیه نمی تواند این هواپیماها را خریداری بکند.

بعد از سفر اواخر سال پمپئو وزیر خارجه آمریکا به استانبول و عدم دیدار هیچ مسوول رسمی ترکیه با وی و بسنده کردن وی به دیدار با پاتریک بارتلمئوس رهبر  روحانی ارتدوکسهای جهان، وزارت خزانه داری آمریکا در اواخر سال ۲۰۲۰  اسماعیل دمیر رئیس صنایع دفاعی ترکیه و مصطفی البر دنیز مسئول آن و چند نفر دیگر را به دلیل همکاری با  روسیه در خرید سامانه پدافندی اس۴۰۰ تحریم کرد.

متعاقب این تحریم ، مایک پمپئو وزیرخارجه آمریکا در بیانیه مطبوعاتی با اشاره به بخش ۲۳۱ قانون مقابله با دشمنان خارجی از طریق مجازات (کاتسا) اظهار کرد: این تحریم به دلیل مشارکت آگاهانه رئیس اس اس بی ترکیه و سایر افسران آن در معامله مهم با شرکت رزوبورونکسپورت، نهاد اصلی صادرات اسلحه روسیه و تهیه سامانه پدافندی موشک زمین به هوای اس۴۰۰ را تحت تحریم و ممنوعیت روادید برای سفر به آمریکا قرار می‌دهد.

رییس جمهوری ترکیه بعد از اعلام تحریم گفت: تمام کسانی را که تلاش می‌کنند با زبان تهدید، تحریم، نفاق، توطئه و نیرنگ، ترکیه را تسلیم کنند، ناکام خواهیم گذاشت.

وی که در مراسم افتتاح یک بزرگراه سخن می گفت، افزود: ترکیه به یکی از تقاطع‌های اصلی تجارت بین قاره‌ای تبدیل شده و این موفقیت بزرگی است که در راستای منافع  ۸۳ میلیون ترکیه‌ای خواهد بود، ترکیه هرگز در استفاده از حقوق حاکمیت خود دریغ نخواهد کرد و ما مصمم هستیم که دیگران را وادار کنیم کشورمان را همانگونه که هست بپذیرند.

وی با اشاره به طرف‌هایی که تلاش می‌کنند با وسایل مختلف از جمله حمایت از سازمان‌های تروریستی، کودتا و اعمال تحریم، مانعی در بر سر راه ترکیه ایجاد کنند، افزود: انها همیشه در رسیدن به اهداف خود شکست خورده‌اند.

مولود چاووش‌اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز در ارتباط با تحریم‌های اخیر آمریکا علیه کشورش گفت: تصمیم آمریکا برای اعمال تحریم علیه کشورمان از لحاظ حقوقی و هم از لحاظ سیاسی اشکال داشته و اشتباه بوده است، خرید سامانه‌های دفاعی اس۴۰۰ پیش از تصویب قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها «کاتسا» انجام شده بود. این که شما بگویید من از طریق تصویب قانونی، توافقات گذشته را تحریم خواهم کرد، جایگاهی در قوانین بین‌المللی و دیپلماسی نخواهد داشت.

خلوصی اکار وزیر دفاع ترکیه نیز در بعد از این تحریم در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی گفت: تصمیم آمریکا برای تحریم آنکارا همه ارزش‌های اتحاد و ائتلاف میان دو کشور را به لرزه درآورده است. اما ما با قاطعیت به تلاش‌های خود برای تضمین امنیت و حمایت از کشور و مردم خود ادامه خواهیم داد.

 وی با عنوان اینکه " ما این تصمیم را که با روح ائتلاف و واقعیت‌های نظامی و سیاسی هم‌خوانی ندارد،‌ محکوم می‌کنیم. همچنین همه تدابیر لازم را برای حفظ امنیت شهروندان و کشورمان که تهدید تهدید هوایی و موشکی قرار دارد، اتخاذ خواهیم کرد" گفت:  روشن است که تحریم‌های آمریکا علیه کشوری که عضو ناتو است،‌ نه تنها به روح ائتلاف آسیب می‌زند بلکه اعتماد میان اعضای ناتو و متحدانش را نیز از بین خواهد بود.

وزیر دفاع ترکیه افزود: بازگشت به همکاری و همبستگی نظامی و سیاسی با آمریکا در مسائل دفاع از کشور و امنیت منطقه‌ای و جهانی نقش بسزایی در تامین صلح و امنیت منطقه‌ای‌ و جهانی دارد.

اردوغان در آخرین ماه سال ۲۰۲۰ در سخنانی ملایم در مجلس ملی ترکیه شاخه زیتون به بایدن رییس جمهور منتخب آمریکا داد و خواستار بهبود روابط ترکیه با آمریکا شد.

اردوغان در سخنان خود با اشاره به وضع تحریمهای آمریکا علیه ترکیه به دلیل خرید سیستم پدافند هوایی اس ۴۰۰ با تاکید بر اینکه ترکیه در مساله خرید سیستم های یاد شده با وضعیتی نابحق مواجه شده است, گفت: اعتقاد دارم که بایدن رییس جمهور منتخب آمریکا به روابط ترکیه و آمریکا اهتمامی که شایسته آن است را نشان خواهد داد.

وی در بخشی از سخنان خود با تاکید بر اینکه ترکیه در مقابل فشار و تهدید سرخم نخواهد کرد، گفت: ما نسبت به هیچ کس پیشداوری ، خصومت و دشمنی نداریم.

وی افزود: تا به امروز هر کس گامی برای ما برداشته ما بسوی وی دویده ایم، ما با دوستانی که دست ما را فشرده اند به کار مشترک ادامه خواهیم داد و امیدوارم که در سال جدید یک صفحه جدید در روابط ترکیه با آمریکا و اتحادیه اروپا باز شود.

به گفته کارشناسان سیاسی گشایش در روابط آمریکا و ترکیه با توجه به تعمیق اختلافهای بین طرفین در زمینه های مختلف در سالهای گذشته در یک مدت زمان کوتاه میسر نمی تواند باشد و روابط کج دار مریز طرفین دستکم تا زمانی که حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان در قدرت قرار دارد در مسیر کنونی و با فراز و نشیب همراه خواهد بود.

روابط ترکیه با کشورها و رژیمهای منطقه

ترکیه در سال ۲۰۲۰ روابط خود با کشورهای مختلف منطقه را حداقل بدون تغییری محسوس و ظاهری همانند سال ۲۰۱۹ ادامه داد. در سال ۲۰۲۰ نیز اختلافات ترکیه با سوریه پا برجا بود. روابط ترکیه با عربستان و امارات که در سالهای گذشته به تیرگی نهاده بود در بخش عمده سال ۲۰۲۰ تیره ادامه یافت.

بعد از انتخاب بایدن به ریاست جمهوری آمریکا، اردوغان رییس جمهور ترکیه و پادشاه عربستان در یک مکالمه تلفنی خواست خود برای بهبود روابط دو کشور را اعلام و متعاقب آن وزیران خارجه دو کشور یک دیدار دوجانبه داشتند. به موازات این موضوع بهبود در روابط ترکیه با امارات نیز در ماههای آخرین سال ۲۰۲۰ مطرح بود و مسوولان ترکیه اعلام کردند که با مصر در زمینه اطلاعاتی تماسهای دو کشور برقرار است.

 در ماه آخر سال ۲۰۲۰ مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق در سفر به ترکیه با رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه دیدار کرد.  قبل از این دیدار وزیرخارجه عراق در سفر به ترکیه مسایل فیمابین را با مسوولین دو کشور مورد بررسی قرار داد.

رسانه های ترکیه در ارزیابی این سفر آن را سفری موفق ارزیابی کردند.

در آخرین جمعه سال ۲۰۲۰ طیب اردوغان اعلام کرد که روابط کشورش با اسرائیل در سطح اطلاعاتی ادامه دارد و متوقف نشده است.

وی با عنوان اینکه کشورش سیاست اسرائیل در قبال فلسطین را نخواهد پذیرفت و همین موضوع مانع بهبودی روابط دو طرف است، گفت: ما نمی توانیم سیاست اسرائیل در قبال فلسطین را بپذیریم و این نقطه اختلاف نظر آنکارا با تل آویو مبتنی بر مفهوم عدالت و تمامیت ارضی کشورها است، اما در عین حال امیدواریم روابط خود با اسرائیل را به سطح بهتری برسانیم.

وی این سخنان را بعد از اینکه پایگاه خبری آکسیوس گزارش داد که جمهوری آذربایجان به دنبال وساطت میان تل آویو و آنکارا جهت تجدید روابط میان دو طرف است، ایراد کرد.

تارنمای آکسیوس به نقل از مقام های صهیونیستی نوشت: الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان تنش های بین ترکیه و اسرائیل را در تماس تلفنی اخیر با رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه مطرح کرده است.

روابط بین ترکیه و رژیم صهیونیستی از زمان جنگ سال ۲۰۰۸ در غزه به خصوص پس از حادثه سال ۲۰۱۰ موسوم به «کشتی مرمره» (که در آن نیروهای رژیم صهیونیستی به فعالان ترکی که برای شکستن محاصره سعی در رسیدن به نوار غزه داشتند، حمله کردند) تیره شد.

روابط خوب ترکیه با قطر در سال ۲۰۲۰ نیز ادامه داشت و رهبران دو کشور بارها با یکدیگر دیدار کردند. علاوه بر این در اوخر آذرماه ترکیه و قطر یک تمرین نظامی مشترک برگزار کردند.

وزارت دفاع ترکیه درزمینه تمرین نظامی یاد شده گفت:  نیروهای ترکیه که در فرماندهی مشترک نیروهای قطر و ترکیه مشغول هستند، به همراه نیروهای قطری روز شنبه در دوحه تمرینات نظامی برگزار کردند و در آن از مهمات نظامی از جمله گلوله‌های توپخانه‌ای نیز استفاده کردند.

روابط نظامی ترکیه با قطر در پی بروز بحران بین این کشور و عربستان در سال ۲۰۱۷ تقویت شد و بین طرفین توافقنامه همکاریهای نظامی امضاء و به مورد اجرا در آمد. منطبق با این توافقنامه ترکیه در سال ۲۰۱۹ در قطر یک پایگاه نظامی ایجاد کرد و تاکنون بین طرفین چند تمرین نظامی اجراء شده است.

در آذرماه و در پی دیدار امیر قطر از ترکیه، دو کشور ۱۰ قرارداد راهبردی امضاء کردند که یکی از مهمترین بندهای این قراردادها واگذاری سهم ۱۰درصدی بورس استانبول به قطر بود.

صندوق ثروت ملی ترکیه در حال حاضر با داشتن ۹۰.۶ درصد بزرگترین سهم بورس استانبول را دارد و با واگذاری ۱۰ درصد این سهم به قطر درصد سهام آن به ۸۰.۶ درصد تقلیل می یابد.  قطر تاکنون در ترکیه ۲۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده و بیش از ۵۰۰ شرکت ترک در قطر فعالیت دارند و پروژه ها ساختمانی ترکیه در قطر به ۱۷.۵ میلیارد دلار بالغ می شود.

به گفته کارشناسان، قطر تا کنون در سیستم بانکداری، املاک و انرژی ترکیه سرمایه‌گذاری کلانی انجام داده و اکنون که ترکیه به دلیل گسترش ویروس کرونا و ایستادگی در مقابل اروپا و آمریکا بر سر مسئله مدیترانه، لیبی و سوریه و هم به دلیل اختلاف مواضع با روسیه بر سر قره‌باغ کوهستانی تحت فشار قرار دارد ، سرمایه قطری به یاری ترکیه آمده است.

شاید مهمترین بخش روابط ترکیه با همسایگانش حمایتهای آنکارا از دولت باکو در جریان درگیریهای نظامی بین نیروهای آذری و ارمنی در جریان جنگ قره باغ بود. در جریان درگیریهای یاد شده ترکیه آشکارا حمایت خود از آذربایجان را  اعلام و برخی تجهیزات نظامی از جمله هواپیماهای بدون سرنشین را در اختیار باکو قرار داد. در جریان درگیریهای یاد شده خلوصی آکار وزیر دفاع و مولود چاووش اوغلو وزیرخارجه از باکو دیدار و بر حمایتهایی ترکیه از آذربایجان تاکید کردند.

الهام علی اوف رییس جمهور آذربایجان نیز در مناسبتهای مختلف از این کمکها قدردانی کرد و طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه در مراسم رسمی رژه به مناسبت پیروزی نیروهای آذری به عنوان میهمان ویژه در باکو شرکت کرد.

روابط ترکیه با ایران 

روابط ایران و ترکیه که در بعد از انقلاب اسلامی روند روبه رشدی را طی می کند در سال ۲۰۲۰ نیز در زمینه سیاسی با مشکلی مواجه نبود. همکاریهای دو کشور در روند مذاکرات آستانه در سال گذشته نیز ادامه داشت و به رغم شیوع کرونا تماسهای مسوولین دو کشور با یکدیگر در ابعاد مختلف ادامه داشت. ترکیه در سال ۲۰۲۰ که مصادف با ترور شهید سلیمانی بود به صراحت این ترور را محکوم کرد.

بعد از ترور شهید فخری زاده نیز مسوولین عالیرتبه ترکیه این ترور را محکوم و در کنار ایران جای گرفتند.

همکاریهای امنیت مرزی دو کشور در سال ۲۰۲۰ نیز ادامه داشت و مسوولین دو کشور نشستهای متمادی خود را برگزار کردند.

دو کشور در سال ۲۰۲۰ در زمینه های انسانی در کنار یکدیگر جای گرفتند. در بعد از اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران، ترکیه یک محموله حمل کمکهای انسانی به ایران ارسال کرد و در زلزله ازمیر در مهرماه نیز مسوولان ایرانی در تماس با مقامات عالیرتبه ترکیه آمادگی کشورمان برای ارسال کمکها به مردم  ازمیر را اعلام کردند.

در آبان ماه سالجای هجدهمین دوره کمیسیون مشترک کنسولی ایران و ترکیه با حضور «حسین جابری انصاری» معاون کنسولی، مجلس و ایرانیان وزارت امور خارجه و «یاووز سلیم کران» معاون اداری و کنسولی وزارت امور خارجه ترکیه و مشارکت مدیران کل کنسولی دو کشور، سفرای ایران و ترکیه و نمایندگان وزارتخانه های کشور، دادگستری، نیروی انتظامی و دیگر جهات ذیربط دو کشور بصورت مجازی برگزار شد.

جابری انصاری در افتتاحیه این اجلاس با تاکید بر برخورداری روابط دیرینه و برادرانه دو کشور از سرمایه‌های مهمی همچون اراده رهبران و همراهی مردمی برای افزایش همکاری‌ها و تعاملات همه‌جانبه، به بحران کرونا و تاثیرات منفی آن بر مسائل مشترک کنسولی اشاره و ابراز امیدواری کرد با برگزاری این نشست و تلاش‌های فشرده دو طرف شاهد رفع محدودیت‌ها و بازگشت امور به وضعیت عادی باشند.

وی با تاکید بر ضرورت حمایت از اتباع دو کشور که در شرایط بحرانی فعلی نیازمند حمایت بیشتر دولت‌های متبوع خود هستند، از همتای ترک خود خواست برای رفع مشکلات کنسولی موجود مخصوصا در زمینه حق دسترسی به زندانیان، تسهیل سفر خانواده‌های ایرانی برای دیدار از بستگان خود و همچنین رفع مشکلات دانشجویان کشورمان در ترکیه مساعدت کند.

تماسهای مسوولین دو کشور در سال گذشته در سطوح عالی به صورت ویدیو کنفرانس ادامه داشت و نشست شورایعالی همکاریهایی استراتژیک دو کشور در ماههای گذشته به صورت ویدیو کنفرانس با حضور روسای جمهور دو کشور و وزیران مربوطه برگزار شد.

روابط اقتصادی دو کشور که در سالهای گذشته روند روبه رشدی داشت در بعد از وضع مجدد تحریمهای ترامپ علیه کشورمان افت کرد و با شیوع کرونا افت روابط اقتصادی دو کشور ادامه یافت. با شیوع کرونا مرزهای دو کشور ماهها بسته بود و پروازهای بین دو کشور نیز به صورت بسیار مشهودی افت کرد. بعد از تماسهای مستمر مسوولین دو کشور مقرر شد که مرز بازرگان با رعایت پروتکلهای بهداشتی باز شود. گرچه در دوران بسته بودن مرز بازرگان حمل کالا بین دو کشور توسط راه آهن ادامه داشت. در اواسط تابستان مجددا خطوط هوایی بین دو کشور بصورت بسیار محدود برقرار شد و اولین پرواز هواپیمایی ایران ایر به آنکارا نیز هفته گذشته انجام شد.

 اقتصاد ترکیه در حال حاضر یک اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد است و دولت آنکارا در برخی موارد با استفاده از بانک های دولتی خود برای تنظیم بازار استفاده می کند. شرکت های دولتی بزرگ هم همانند شرکت نفت ترکیه و یا شرکت دولتی گاز " بوتاش" نیز بدلیل ارتباطات گسترده بین المللی مایلتاثیر پذیری از تحریم ها علیه ایران نیستند و این مساله نیز یکی از مهمترین دلایل در عدم توسعه روابط اقتصادی دو کشور می باشد.  به رغم ایجاد مکانیسم هایی از قبیل تجارت با پول ملی و نیز مبادله کالا به کالا بین دو کشور اما به دلیل مسدود بودن سیستم سوئیفت در حال حاضر امکان مراودات بانکی بین ایران و ترکیه بسیار اندک می باشد و این مساله نیز ریسک تجارت را بسیار افزایش داده است، مساله یاد شده یکی از دلایل کاهش مبالات تجاری بین دو کشور است.

هر چند روابط اقتصادی بین دو کشور در سالهای گذشته توسعه یافته، ولی با در نظرگرفتن حجم توسعه روابط خارجی ترکیه در سال های گذشته افزایش میزان حجم روابط با ایران جلوه چندانی ندارد، حجم تجارت بین دو کشور بعد از خروج آمریکا از برجام و وضع تحریم ها علیه ایران نیز به طور جدی کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۶ میلادی صادرات ترکیه به ایران ۴.۹۶ میلیارد دلار و واردات آن کشور از ایران نیز ۴.۷ میلیارد دلار و حجم تجارت بین دو کشور ۹.۷ میلیارد دلار بود.

ارقام یاد شده در سال ۲۰۱۷ میلادی به ترتیب ۳.۲۶ ، ۷.۵ و ۱۰.۷۶ میلیارد دلار بود، این ارقام در سال ۲۰۱۸ میلادی ۲.۴ میلیارد دلار، ۶.۹۰ و ۸.۳ میلیارد دلار بود.

میزان صادرات ترکیه به ایران در سال ۲۰۱۹ میلاددی برابر ۲.۳۱ میلیار دلار، واردات آن کشور ۳.۲۹ میلیارد دلار و حجم تجارت دو کشور ۵.۶۰ میلیارد دلار بود، ترکیه در بین کشورهایی که ایران به آنها صادرات دارد در ردیف ۲۵ و در جدول کشورهایی که از آنها واردات دارد در ردیف  هجدهم جای دارد.

لازم به ذکر است حجم تجارت بین دو کشور در سال ۲۰۲۰ نیز نسبت به ارقام اندک سال ۲۰۱۹ کاهش نشان می دهد،  در هفت ماه اول سالجاری میلادی حجم تجارت بین دو کشور قریب به ۴.۲ میلیارد دلار اعلام شده است . ( در ارایه آمار سالجاری آمار ترانزیت تجارت نیز لحاظ شده است و با کسر رقم یاد شده حجم تجارت اعلامی ۶۷ درصد کاهش می یابد) ۵۰۹ میلیون دلار از رقم یاد شده صادرات ایران به ترکیه و ۸۷۷ میلیون دلار نیز واردات ایران از ترکیه بود. ارقام یاد شده نسبت به دوره مشابه سال قبل بیانگر به ترتیب ۸۲ و ۳۷ درصد کاهش می باشد.

ناظران آگاه با اشاره به اینکه در حال حاضر واردات نفت ترکیه از ایران متوقف شده است و با تنگناهای موجود هم در زمینه کرونا و هم تحریم های غیرقانونی آمریکا علیه ایران توسعه روابط تجاری دو کشور در شرایط دشواری قرار دارد، می گویند که، به نظر می رسد در صورت پایان یافتن تحریم ها علیه ایران و با عادی شدن تجارت و نیز اصلاح برخی قوانین مرتبط با تجارت و سرمایه گذاری میان دو طرف احتمال افزایش روابط تجاری دو کشور فراوان است.

آخرین تماس بین مسوولان تجاری دو کشور در سال ۲۰۲۰ میلادی تماس " علیرضا رزم حسینی" وزیر صنعت، معدن و تجارت با خانم " رخسار پکجان" وزیر امور تجارت ترکیه بود. رزم حسینی در این دیدار ایران و ترکیه را دو کشور همسایه ،دوست و برابر خواند که همواره مبادلات گسترده‌ای را در حوزه تجارت در کنار پیشینه تاریخی و تشابهات فرهنگی داشته‌اند.

وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به مذاکره ویدیوکنفرانسی رئیس جمهور کشورمان با رئیس جمهور ترکیه در خصوص افزایش مبادلات و استفاده از منابع بانکی ایران در بانک‌های ترکیه گفت : وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران مسئول پیگیری امورات مرتبط با حوزه‌های صنعت، معدن و تجارت است و امیدواریم که این مذاکره تلفنی فصل جدیدی برای گسترش مبادلات میان دو کشور شود.

رزم حسینی همچنین با اشاره به منابع بانکی کشورمان در بانک های ترکیه گفت: به دنبال این هستیم از منابع ایران در بانک‌های ترکیه برای خرید اقلام مورد نیاز استفاده کنیم.

وی گفت: اکنون به کالاهای مورد نیاز از جمله گندم، ذرت، کنجاله سویا، دانه های روغنی و روغن خام نیاز داریم و در صورتی که این کالاها را کشور ترکیه داشته باشد، علاقه مند به خرید از این کشور هستیم .

در این مذاکره تلفنی خانم پکجان بر آمادگی کشور خود برای افزایش حجم تجارت میان ایران و ترکیه بر اساس اصل برد- برد و توسعه همکاری ها به خصوص در شرایط کرونا تاکید کرد.

قرائت یک شعر از سوی طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه در مراسم رژه پیروزی در باکو و واکنش تند نسبت به قرائت این شعر هم در نزد مسوولین رسمی و هم در نزد مردم کشورمان یکی از معدود موارد تنش بین ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۰ بود. متعاقب این شعرخوانی آقای ظریف وزیرخارجه کشورمان نسبت به قرائت این شعر واکنش نشان داد و سفیر ترکیه در تهران به وزارت خارجه احضار شد. متعاقب این احضار سفیر ایران در آنکارا نیز به وزارت خارجه ترکیه احضار شد.

بعد از مکالمه تلفنی بین وزیران خارجه دو کشور و توضیحات وزیرخارجه ترکیه نسبت به این شعرخوانی تنش در این زمینه فروکش کرد.