دسترسی پاکستان به آسیای میانه و چالش های پیش رو

به گزارش روز شنبه ایرنا، دولت پاکستان همزمان با برگزاری هشتمین دور از مجمع هماهنگی تجارت ترانزیت با افغانستان در اسلام‌آباد، میزبان وزیر حمل و نقل ازبکستان نیز بود؛ اقدامی که علاوه بر پیشبرد سیاست پاکستانی ارتباطات منطقه‌ای با هدف نهایی ساختن طرح مشترک خط آهن میان پاکستان، افغانستان و ازبکستان انجام شد.

سفر روز سه شنبه گذشته وزیر حمل و نقل ازبکستان در کمتر از چهار ماه بعد از سفر معاون نخست وزیر این کشور به پاکستان انجام شد و هدف اصلی آن امکان‌سنجی نهایی طرح خط آهن موسوم به «ترانز افغان» و تنظیم سند نهایی سه کشور با عنوان درخواست از بانک جهانی برای تامین اعتبار مورد نیاز این طرح که بین ۴ تا ۴. ۸ میلیارد دلار تخمین زده شده است، می‌باشد.

سران افغانستان و ازبکستان پیش‌تر سند موسوم به درخواست مشترک از بانک جهانی و سایر نهادهای بین المللی مالی برای تامین اعتبارات طرح خط آهن را امضا کرده بودند و در جریان سفر وزیر حمل و نقل ازبکستان به اسلام‌آباد نیز این سند توسط «عمران‌خان» نخست وزیر پاکستان امضا و به این ترتیب سه کشور حاضر در طرح خط آهن ترانز افغان، درخواست مشترک خود را به نهادهای مالی بین المللی برای تامین اعتبار این پروژه ارجاع می‌دهند.

به نظر می‌رسد پاکستان برای معرفی ظرفیت‌های دریایی خود از جمله بندر گوادر در جنوب این کشور نگاهی به حضور کشورهای حوزه آسیای مرکزی مانند ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان دارد؛ طرحی که طی سال‌های اخیر توسط اسلام‌آباد بارها به دولت‌های آسیای مرکزی پیشنهاد شده و افغانستان نیز به دلیل مسیر سهل پاکستان به آسیای مرکزی، یکی از طرف‌های اصلی طرح‌های ارتباطاتی مشابه محسوب می‌شود.

طرح خط آهن «ترانز افغان» با مشارکت پاکستان، افغانستان و ازبکستان به طول ۵۷۳ کیلومتر احداث خواهد شد. گفته می‌شود تاجیکستان نیز به این طرح ملحق خواهد شد.

به گفته وزیر راه آهن پاکستان، طرح خط آهن سریع السیر برای جابه جایی مسافران و انتقال کالا (قطار کانتینربر) استفاده خواهد شد.

براساس آنچه که مقامات پاکستانی می‌گویند، خط آهن ترانز افغان کوتاه‌ترین و اقتصادی ترین مسیر برای این کشور از طریق افغانستان برای دسترسی به کشورهای آسیای میانه خواهد بود که با حرکت از شهر پیشاور و عبور از کابل و مزار شریف، وارد ازبکستان می‌شود.

این خط آهن دارای ۹۱۲ طرح مهندسی، ۲۷ ایستگاه و شامل ۷ تونل خواهد بود. به گفته «اعظم خان سواتی» وزیر راه آهن پاکستان، پروژه مشترک خط آهن ترانز افغان گامی در مسیر تقویت معیشت منطقه‌ای و مقابله با تحرکات تروریستی است که موجب تخریب اقتصاد کشورها می‌شود.

اما به نظر می‌رسد مهم‌ترین چالش پیش روی طرح ریلی مشترک این سه کشور، تداوم ناامنی‌ها در افغانستان و عدم ثبات سیاسی در این کشور است؛ دغدغه‌ای که سایر طرح‌های منطقه‌ای انرژی مرتبط با پاکستان از جمله پروژه تاپی و طرح کاسا-۱۰۰۰ نیز با آن مواجه هستند و هر نوع پیشبرد این طرح‌ها ملزم به تامین امنیت کامل در افغانستان است.

مقامات پاکستانی درحالی به راه‌اندازی قطار سریع السیر مسافربری و باری از مسیر افغانستان به آسیای مرکزی می اندیشند که دیگر طرح‌های انرژی این کشور با کشورهای آسیای مرکزی به دلیل ناامنی در افغانستان بدون هیچ پیشرفتی باقی مانده است.

ممکن است عدم ثبات در افغانستان پیامدهایی را برای خط آهن مشترک سه کشور داشته باشد و در مقابل پاکستان نیز درگیر این چالش شود، همانطور که طرح انتقال گاز از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند (موسوم به خط لوله تاپی) نیز دچار مشکل مشابه است. دولت اسلام‌آباد در این خصوص به ترکمنستان تذکر داد و اعلام کرد: پاکستان هیچ هزینه‌ای در قبال تهدیدهای احتمالی پیش روی خط لوله تاپی در مسیر افغانستان نخواهد پرداخت.

همچنین، پاکستان درحالی چشم امید به راه‌اندازی طرح خط آهن به مقصد آسیای میانه دارد که نابسامانی اوضاع افغانستان، رویای اسلام‌آباد را برای دسترسی به برق و گاز تاجیکستان و ترکمنستان با موانع جدی مواجه ساخته است.

همزمانی طرح ریلی پاکستان با افتتاح راه آهن خواف-هرات

اعلام طرح ریلی مشترک پاکستان با افغانستان و ازبکستان تنها ۲۰ روز پس از گشایش رسمی خط آهن خواف-هرات میان جمهوری اسلامی ایران و افغانستان صوت می گیرد، اقدامی که از آن به عنوان توسعه تجارت فرامرزی ایران و احیای جاده ابریشم یاد می‌شود.

پاکستانی‌ها یکی از اهداف پیشبرد این طرح ریلی را تسهیل مسیر زمینی خود برای کشورهای آسیای میانه به ویژه افغانستان و استفاده از ظرفیت‌های دریایی پاکستان از جمله بندر گوادر عنوان می‌کنند، درحالی که سال‌های اخیر مسیر ایران برای تجار افغانستان و فعالیت‌های ترانزیتی این کشور در مقایسه با مسیر پاکستان بسیار سهل و به صرفه بوده است.

گزارش اخیر بانک توسعه آسیا (ADB) نیز اذعان به کوتاه بودن، آسانی، امنیت و به صرفه بودن مسیر جمهوری اسلامی ایران برای افغانستان جهت تجارت با خارج است.

این نهاد آسیایی اوایل مردادماه امسال گفت: طی سال‌های اخیر ۷۰ درصد تجارت ترانزیت افغانستان از طریق ایران انجام شده است.

پاکستان به عنوان همسایه شرقی افغانستان و دارای چند گذرگاه مرزی فعال جهت تجارت دوجانبه و تسهیل ترانزیت برای کامیون‌های افغان، همچنان با موانع ساختاری در حوزه حمل و نقل جاده‌ای و هزینه‌های بالای آن برای بازرگانان افغانستان روبرو است.

بانک توسعه آسیا در این گزارش، وجود موانع در مسیر تجارت ترانزیت افغانستان را چالش جدی برای پاکستان توصیف و اعلام کرد: مسیر آسان، به صرفه، امن و جذابیت حمل و نقل جاده‌ای ایران باعث شده تا ۷۰ درصد تجارت ترانزیت افغانستان از مسیر این کشور همسایه انجام شود.

در این گزارش آمده است: به رغم اقدامات مهم پاکستان در جهت بهبود فضای تجارت ترانزیت، کاهش موانع ساختاری برای حمل و نقل جاده‌ای که هزینه تجارت را افزایش داده، همچنان برای این کشور یک چالش جدی است.