شورای کتاب کودک؛ ۵۸ سال تلاش برای فرهنگ ایران

به گزارش روز یکشنبه گروه فرهنگی ایرنا، ۵۸ سال پیش در چنین روزهایی، دو خانم معلم تصمیم گرفتند نهادی را بنیان کنند که به رشد فرهنگی کودکان کمک کند و این گونه بود که توران میرهادی و لیلی ایمن (آهی)، با همراهی ۳۷ نفر از بهترین نویسندگان، تصویرگران، معلمان و کارشناسان ادبیات، شورای کتاب کودک را در ۲۰ دی ماه ۱۳۴۱ به راه انداختند. میراثی که اکنون کلید طلایی آن در دست نوش‌آفرین انصاری بزرگ بانوی کتاب و ادبیات ایران است.

شورای کتاب کودک، به  مناسبت پنجاه و هشتمین سالگرد تولدش، شب گذشته (شنبه ۲۰ دی ماه) نشستی آنلاین در صفحه مجازی خود در شبکه اجتماعی اینستاگرام، برگزار کرد.

صدای عصای توران میرهادی ضربان قلب شورای کتاب کودک است

نوش‌آفرین انصاری، عضو هیئت مدیره و دبیر شورای کتاب کودک، در این نشست، با توجه به اهمیت فعالیت سازمان های مردم نهاد، نیاز به ارتباط رو در رو را یکی از عوامل زنده ماندن سمن‌ها دانست و گفت: پس از دوران کرونا، شکل سمن‌ها تغییر خواهد کرد اما باید موجودیت آنها و ارتباط چهره با چهره با مخاطب حفظ شود.

این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به فرهنگنامه کودک و نوجوان، افزود: جلد بیستم این مجموعه ارزشمند برای دریافت مجور به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال شده و خوشبختم که بگویم نام دو بانو در این کتاب به چشم می‌خورد که شرح حال آن‌ها در آن بازگو شده است.

انصاری با بیان این که پیش از دریافت مجوز انتشار نباید درباره کتاب سخن بگوید، ادامه داد: پیشنهاد می کنم به کسانی که به این حوزه علاقه‌مند هستند از دبیرخانه فرهنگ‌نامه انتشار آن را پیگیری و کتاب را تهیه کنند. اثر دیگری که شورای کتاب کودک هر سال منتشر می‌کند، نشان کتاب بوده است و تقویم شورا را نیز به لطف دوستان نشر خواهیم داشت.

این عضو افتخاری دفتر بین‌المللی کتاب، با بیان این که در سالنامه شورای کتاب کودک می‌توان فعالیت‌های شورا را پی گرفت، اظهار داشت: در این سالنامه بیش از ۷۰ مورد از فعالیت‌های شورا فهرست شده اما برخی هم ناگفته مانده است، مثلا ۱۹ گروه بررسی کتاب در شاخه‌های گوناگون و ۲۹ گروه علمی که مقالات فرهنگنامه کودک و نوجوان را تهیه و ویرایش و آماده چاپ می‌کنند. در مجموعه ما بیش از ۱۰۰ فعالیت داریم که به تازگی دو بخش از ما جدا شدند.

وی با اشاره به جدایی «خانه کتابدار کودک و نوجوان» و نیز «خانه ترویج خواندن» افزود: این دو خانه، پس از ۱۵ سال که در دل شورای کتاب کودک کار می‌کردند و با وجود داشتن مجوز از ما جدا نشده بودند، اکنون «پرواز از آشیانه» را آغاز کردند و خبر خوبی است که این گونه یک عضو به اعضای شورا اضافه می‌شود.

انصاری با معرفی ساختمانی مشهور به خانه خیابان قدس که یکی از پایگاه‌های قدیمی شورای کتاب کودک به شمار می‌آید، گفت: بابک سوداگر که یکی از شاگردان قدیمی مرحوم توران میرهادی بود، این خانه را در اختیار ما گذاشت و خوشبختم که بگویم مذاکره‌ها آغاز شده با همکاری شهرداری تهران، این ساختمان، بازسازی و تعمیر می‌شود و تالارهای بزرگی را در اختیار خواهیم داشت. اما مساله بعدی تجهیزات است که از همین جا از همه کسانی که می توانند در این زمینه به ما یاری برسانند، کمک می خواهیم.

دبیر شورای کتاب کودک، در پایان با اشاره به فیلم توران خانم، ساخته رخشان بنی‌اعتماد، صدای عصای توران میرهادی را ضربان قلب شورای کتاب کودک دانست و آرزو کرد سال آینده، سالگرد این شورا با همه اعضا و علاقه‌مندان در کنار هم برگزار شود.

فرهنگنامه کودک و نوجوان، هر سال یک جلد

نصرالله افاضل، عضو شورای مدیریت فرهنگنامه کودک و نوجوان و مسئول امور تألیف این نهاد، با گرامی داشتن یاد توران میرهادی و تبریک سالگرد تاسیس شورای کتاب کودک، به تشریح انتشار بیستمین جلد از فرهنگنامه کودک و نوجوان پرداخت و گفت: بیش از ۷۰ پژوهشگر در جمع‌آوری این کتاب مشارکت کردند، پس از آن که سال گذشته جلد نوزدهم منتشر شد، اکنون جلد بیست همه مراحل تولید خود را پشت سر گذاشته و در انتظار مجوز انتشار هستیم تا زمستان امسال آن را منتشر کنیم.

وی افزود: ما انتشار هر سال یک جلد را در دستور کار داریم و جلد یک تا پنج، مراحل تجدید چاپ و روزآمد شدن را می‌گذرانند که کاری بسیار سخت است و کمتر از بازنویسی آن نیست. همکاران مجموعه در بیش از ۳۰ گروه پژوهشی، نتایج تحقیقات خود را در اختیار ما قرار می‌دهند.

افاضل از راه اندازی وبگاه فرهنگنامه کودک و نوجوان خبر داد و گفت: این سایت از منابع مهم ادبیات کودک خواهد شد و اطلاعات آن رو به تکمیل شدن است، به زودی اخبار تازه‌ای از آن به گوش خواهد رسید.

وی با اشاره به نقش موثر نوش‌آفرین انصاری و ایران گرگین در حفظ شورای کتاب کودک، ادامه داد: این دو بانو، در چگونه ماندن و چگونه بودن ما نقش بزرگی داشتند و دارند، اکنون پس از ۵۸ سال، در شورای کتاب کودک ۳ نسل در کنار هم کارها را پیش می‌برند و من از همه علاقه‌مندان که به طور ویژه سابقه تالیف مقاله در دانشنامه‌ها را دارند دعوت می‌کنم که با ما همراه شوند.

افاضل اظهار داشت: فرهنگنامه کودک و نوجوان، راه خود را به خوبی طی می‌کند و تردیدهایی که از سال ۹۵ و درگذشت توران میرهادی درباره آن به وجود آمده بود، اکنون از میان رفته است.

علیرضا میرفخرایی، مدیر شرکت نشر فرهنگنامه، در ادامه گزارشی از فعالیت‌های صورت گرفته در شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه کودک و نوجوان ارایه کرد.

شورای کتاب کودک، چه می‌کند؟ 

به گزارش ایرنا، طرح پایه‌گذاری نهادی برای پیشبرد ادبیات کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۳۹ ، از سوی توران میرهادی و با هم‌فکری لیلی ایمن (آهی)، مطرح شد. آن دو عقیده داشتند چنین نهادی به‌صورت گروهی و با خِرَد جمعی بهتر اداره می‌شود. پیشنهاد با چند تن از استادان، نویسندگان، مترجمان، کارشناسانان و هنرمندان به رایزنی گذاشته شد و در ۲۰ دی سال ۱۳۴۱ به تأسیس شورای کتاب کودک ‌انجامید. گروهی ۳۷ نفره هیأت مؤسس شورا را تشکیل ‌دادند و پس از تدوین و تصویب اساسنامه در سال ۱۳۴۲ ، شورا رسماً فعالیت خود را آغاز ‌کرد. سِمَت دبیری هیأت مدیرۀ شورا بر عهده لیلی ایمن (آهی) و مسئولیت تدوین و انتشار ماهنامه برعهده معصومه سهراب (مافی) قرار ‌گرفت. در سال ۱۳۴۲، نخستین فهرست و یک‌سال بعد نخستین گزارش تحلیلی از وضعیت نشر کتاب کودک منتشر ‌شد.

به دنبال آن گروه بررسی با هدف معرفی کتاب‌های مناسب کودکان و نوجوانان، فعالیت خود را زیر نظر توران میرهادی آغاز ‌کرد و در همان دوره آغازین، شورا به عضویت دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) درآمد و از آن پس با چندین دوره عضویت در کمیته اجرایی این دفتر، نمایندگی ایران در کنفرانس‌های بین‌المللی و عضویت در ۱۳ دوره داوری و ۲ دوره ریاست هیأت داوران جایزه هانس کریستین آندرسن بر گسترش دامنه ادبیات کودکان و نوجوانان ایران افزود. در سال ۱۳۷۵ کتابخانه تحقیقاتی شورا با راه‌اندازی طرح تأسیس کتابخانه‌های کوچک با نام بامداد کتابخانه‌ها، هدف ترویج خواندن را پی ‌گرفت.

در سال‌های بعد در خانه کتابدار با بهره‌گیری از همکاری مروجّان و کتابداران، روند گسترش کتابخوانی به ‌شکلهای جدید و همچنین راه‌اندازی کتابخانه‌های کوچک در شهرها و روستاها ادامه یافت. در سال ۱۳۵۷ دبیری شورا برعهده نوش‌آفرین انصاری قرار می‌گیرد و سال ۱۳۵۸ طرح تألیف فرهنگنامه کودکان و نوجوانان آغاز می‌شود. فرهنگنامه در سال ۱۳۷۷ برنده جایزه کتاب سال و در سال ۱۳۷۹ برنده جایزه انجمن ترویج علم ایران و در سال ۱۳۸۳ برنده جایزه بهترین مقاله‌های دینی در دایره‌المعارف‌ها ‌شد. کوشش‌های پژوهشی، آموزشی و ترویجی شورا در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان، سبب برآمدن و تأسیس چندین نهاد و مؤسسه دیگر درباره کودکان شده است، که هرکدام دامنه فعالیت شورا را به‌ شکل‌های مختلف در سراسر کشور گسترش ‌داده‌اند.

بخش‌های مختلف شورای کتاب کودک، کتابخانه تحقیقاتی و اسناد، بررسی، پژوهش و نقد، آموزش، ترویج ادبیات کودک و نوجوان، جوایز ملی و بین‌المللی، روابط بین‌الملل، انتشارات چاپی و الکترونیکی و خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان با نیازهای ویژه است.

دو بخش خانه کتابدار کودک و نوجوان و خانه ترویج خواندن، بر اساس اعلام هیات مدیره این شورا، از ابتدای دی ماه ۱۳۹۹ از شورای کتاب کودک جدا شدند و اکنون نهادهای مستقلی به شمار می‌آیند.

شورای کتاب کودک از سال ۱۳۴۲، فهرست آثار برگزیده و شایسته تقدیر در حوزه کتاب کودک و نوجوان را در سه بخش داستان، غیرداستان و تصویر، معرفی می‌کند که یکی از مهم‌ترین مراجع برای تهیه و انتخاب کتاب کودکان است و فرهنگنامه کودک و نوجوان، مهمترین و شاید تنها دانشنامه فارسی برای کودکان و نوجوان حاصل تلاش‌های این شورا است.