ابراهیم یونسی بانه؛ مترجمی متعهد و چیره‌دست

ابراهیم یونسی یکی از مفاخر بزرگ خطه کردستان بود که در خرداد ۱۳۰۵ خورشیدی در بانه دیده به جهان گشود، وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در زادگاه خود به پایان رساند و در ۱۳۲۲ خورشیدی وارد دانشکده افسری در تهران شد. در جوانی برای تحصیل به دانشگاه سوربن فرانسه رفت و دکتری اقتصاد گرفت و سپس به ایران آمد و به ارتش پیوست و همزمان با خدمت، یکی از پاهای خود را از دست داد. پس از کودتا ۲۸ مرداد به دلیل فعالیت های سیاسی مدتی به زندان افتاد و حتی به اعدام محکوم شد اما  به دلیل از دست دادن پایش  حکم وی به حبس ابد تبدیل شد و در ۱۳۴۱ خورشیدی آزاد شد. بعد از آزادی در ۱۳۴۴ خورشیدی در مرکز آمار استخدام شد و در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان نخستین استاندار کردستان انتخاب شد اما خیلی زود از سیاست کناره گرفت و تنها به تالیف و ترجمه پرداخت. در ادامه به اهمیت و ویژگی آثار این چهره فرهنگی و تاثیرگذار می‌پردازیم.

هنر داستان نویسی

یونسی در دوران حبس خود توانست چندتا اثر از جمله هنر داستان‌نویسی را بنویسد و نشان دهد که خواستن در هر شرایطی توانستن است. کتاب هنر داستان نویسی وی تا آن زمان  چون نمونه مشابهی به زبان فارسی نداشت با استقبال علاقمندان داستان‌نویسی روبرو و بارها تجدید چاپ شد و تا سال ها یکی از منابع مهم آموزش داستان‌نویسی در ایران بود. بخش های زیادی از این اثر را کلیات نظری نگارش داستان تشکیل داده اند و مولف این اصول را از تئوری ها و اسلوب های داستان نویسی غرب استخراج کرده است. این نظریات با دانسته های شخصی نویسنده همراه شده و با ذکر نمونه های فراوان از آثار ادبی داخل و خارج به تبیین اصولی عناصر قصه پردازی و داستان نویسی پرداخته است. به عقیده‌ نویسنده: «پیش از هر چیز باید گفت که مراد از داستان در این کتاب، داستان کوتاه است که در زبان فارسی امروز، مفهوم معادل (Nouvelle) را یافته است، کار مولف در پرداختن این کتاب، بیشتر تدوین نظریات گروهی از سخن‌شناسانی است که بررسی عقاید و آراء‌شان در کار داستان‌نویسی مورد قبول و اعتنای نویسندگان نامدار است.»

این  کتاب در ۹ فصل تدوین شده است. کلیات، طرح، داستان را چگونه باید گفت، تنه‌ داستان، توصیف، گفتگو، صحنه‌ داستان، بحران، انتظار و اوج  و پایان داستان عنوان فصل‌های کتاب است. این کتاب توسط انتشارات نگاه منتشر شده است.

وی در گفت و گویی به جوانانی که قصد دارند به داستان‌نویسی روی بیاورند، پیشنهاد می کند که برای داستان نویسی باید زیاد کتاب بخوانند و به‌ویژه از نویسندگان خوب کتاب بخوانند زیرا تنها زمانی می‌توان چیز خوبی را برای عرضه در اختیار داشت که چیز خوبی دریافت شده باشد، از همین روست که تاکید زیادی روی این موضوع دارم که تنها نباید زیاد خواند بلکه باید از نویسندگان خوب زیاد خواند و این است، شرط موفقیت. از طرف دیگر توصیه‌ام به داستان‌نویسان و هر آن که قصد دارد، وارد دنیای نویسندگی شود، این است که زبان خارجی را خوب بیاموزد، زیرا به‌زودی درخواهد یافت که این موضوع تا چه حد در زندگی حرفه‌ای‌اش تاثیر خواهد داشت.

ویژگی و اهمیت آثار ترجمه شده یونسی

یونسی افزون بر ادبیات داستانی به ترجمه رمان ها و داستان های فراوان از نویسندگان مطرح جهان همچون چارلز دیکنز، داستایفسکی و... پرداخت. وی ترجمه را نوعی نویسندگی می داند و می‌گوید: در ترجمه هم باید کتاب را خواند و خود را جای نویسنده گذاشت. مترجم معانی را باید کاملاً منتقل کند، البته این کامل بودن به حد معلوماتش بستگی دارد. وقتی دایره واژگانت وسیع نباشد و کلمه را درست سر جایش نگذاری، معنا را اشتباه منتقل می کنید.

یکی دیگر از ویژگی ترجمه‌های یونسی این بود که در انتخاب کتاب مورد ترجمه نیز خود را متعهد می دانست و اگر متنی با ایده و تفکر او همراهی نداشت، آن را ترجمه نمی‌کرد، چنانکه خود در این زمینه به خاطره‌ای اشاره می‌کند: یادم می‌آید کتابی را به اسم «شرلی» که ۷۰۰ صفحه بود، از شارلوت برونته ترجمه کردم، اما دیدم کتاب ضد کارگری شد و قرار بود، علمی‌ها آن‌را چاپ کنند، اما چون به مصالح ملی ضرر می‌رساند، آن را پاره کردم و چاپ نشد. معتقدم که مترجم، باید کتابی را ترجمه کند که برای جامعه مفید باشد و به درد جامعه بخورد. همچنین ترجمه های وی دامنه گسترده ای از زمان، مکان، موضوع های ادبی و اجتماعی را فرا می‌گرفت. از جمله ترجمه های وی می توان داستان ۲ شهر از چارلز دیکنز، اسپارتاکوس از هوارد فاست، طوفان از ویلیام شکسپیر، آشیانه عقاب از کنستانس، دن کیشوت اشاره کرد.

 این مترجم پرکار در عین ساده نویسی و کوتاه نوشتن به رعایت اصول دستور زبان فارسی نیز اهمیت بسیار می‌داد و با وسواس خاصی می‌نوشت و از تعابیر، استعاره‌ها و ضرب‌المثل‌ها بهره می‌گرفت. وی در خصوص ترجمه موفق گفته است: ترجمه ای موفق است که بتواند خواننده را راضی کند بی آن که نویسنده را فدا کرده باشد. مترجم باید متن را خوب فهمیده و سپس آن را به زبان مادری خویش بازگرداند؛ لحن آهنگ سخن حفظ و سبک نویسنده رعایت شده باشد و مترجم خوب مترجمی است که زبان مبدا را خوب می‌فهمد و بر زبان مقصد مسلط است و در ترجمه خود را پایبند نویسنده متن می‌داند و معتقد است خوانندگان و علاقه آنها از فردی به فرد دیگر متفاوت است و مترجم باید بکوشد، معادل نزدیک به سخن نویسنده را بیابد.

در واقع آشنا کردن خواننده ایرانی با رمان مدیون و وامدار یونسی است. وی با خلق آثار درجه‌ یک نویسندگانی همچون تامس هاردی، تام جونز، داستایوفسکی، ماکسیم گورکی، لارنس استرن و... باعث شد، بسیاری از ایرانیان با این نویسندگان بزرگ آشنا شوند و با فهم درست از جامعه و زمانه خود، دست به ترجمه کتاب‌هایی در حوزه تاریخ و سیاست زد تا خواننده از اوضاع ‌و احوال دیگر ملل غافل نباشد. آمریکا و جنبش‌های ملی، آمریکای دیگر، سیاهان آمریکا، جنگ کبیر میهنی، خاطرات تروتسکی، خاطرات خروشچف از جمله این آثار بودند.

امید ورزنده، رییس مرکز تحقیقاتی کردستان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج در توصیف و اهمیت آثار یونسی می‌گوید: ۲ویژگی زبان‌دانی و زمان‌فهمی یونسی در ترجمه‌ها و آثار تألیفی‌ وی دیده می‌شود. زبان روان و شیوا با لحن‌ها و سبک‌هایی درخور و بی‌تناسب متن شاخصه ترجمه‌های او است. وی همچنین زمان‌فهم بود، یعنی درک و فهم درستی از زمان و زمانه خویش داشت و ضرورت‌های تاریخی و اجتماعی دوران خودش را به‌خوبی می‌شناخت.