سازمان بهزیستی کشور در ۱۳۵۹ خورشیدی و در زمینه تحقق عدالت اجتماعی تشکیل شد. این سازمان برای کمک به قشرهای محروم و انسان هایی که بنا به دلایل محیطی، اجتماعی، اقتصادی و ارثی و نیز داشتن مشکلات جسمی، روانی، عاطفی، گرفتار مشکلات و دچار عدم تعادل شده اند، تأسیس شده است و از آن جایی که یکی از اهداف مهم انقلاب اسلامی هم تامین عدالت اجتماعی، ریشه‌کن کردن فقر و تولید ثروت برای بهره‌مندی همگان از رفاه نسبی بوده است، باید مسوولان کاستی‌ها و بی‌عدالتی‌ها را نسبت به اقشار دارای معلولیت، آسیب‌دیدگان اجتماعی، زنان سرپرست خانوار، کودکان کار و خیابانی، کودکان بد و بی‌سرپرست، سالمندان و همه آنانی که تحت پوشش سازمان خیرخواه و انسان دوست بهزیستی و دیگر نهادهای حمایتی هستند، کاهش دهند.
در این خصوص پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت وگویی با رضا صفری شالی عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی و متخصص حوزه رفاه اجتماعی پرداخت که در ادامه متن آن آمده است:
**سازمان بهزیستی باید به بهتر زیستن افراد اجتماع کمک کند
صفری در خصوص عملکرد سازمان بهزیستی گفت: خود واژه بهزیستی در لغت به معنای «بهتر زیستن» است. در واقع سازمان بهزیستی، سازمانی است که باید به بهتر زیستن افراد اجتماع کمک نماید، یعنی بهتر شدن وضعیت زندگی همه مردم جامعه (یعنی حرکت و تغییر وضعیت از شرایط موجود به شرایط بهتر و مطلوب‌تر در حوزه‌های مختلف که باعث گسترش رفاه اجتماعی در دو بُعدآرامش و آسایش شود) به عنوان مثال در کشورهای توسعه یافته (خصوصاً کشورهای حوزه اسکاندیناوی مانند سوئد، دانمارک، نروژ و فنلاند) از جمله وظایف سازمان های بهزیستی و خدمات اجتماعی کمک به بهبود گذران اوقات فراغت گروه های سنی مختلف در جامعه، کمک به خلق و تقویت شادی و نشاط اجتماعی، سلامت اجتماعی، کیفیت زندگی و... است. البته هر چند انتظار نمی‌رود که سطح خدمات اجتماعی سازمان بهزیستی کشور ما، مانند این کشورها باشد، اما با توجه به منابع، امکانات و قابلیت های موجود، می‌تواند بهتر از وضعیت موجود باشد.
**مهمترین رسالت بهزیستی در ارتباط با معلولان است
صفری اظهار داشت: در کشور ما متاسفانه به چندین دلیل نقش سازمان بهزیستی به جای اینکه یک نقش پیشینی و از نوع سیاستگذاری اجتماعی و برنامه ریزی گسترده برای «بهتر زیستن مردم» باشد، بیشتر یک نقش پسینی و گاهی جبرانی و درمانی است زیرا وقتی ما به عملکرد سازمان بهزیستی نگاه می کنیم، مشاهده خواهیم کرد که سازمان بهزیستی مهمترین رسالت خود را امروزه در ارتباط با سه گروه از معلولان قرار داده است و بیشتر نمی‌تواند خارج از این سه گروه، برای عموم مردم فعالیت گسترده و قابل توجهی را انجام دهد:
این سه گروه عبارتند از:
۱) معلولان جسمانی یعنی در واقع افرادی که دارای نقص عضو هستند.
۲) معلولان اجتماعی یعنی افرادی مثل زنان سرپرست خانوار، معتادان و یا اشخاصی که یک نوع مشکل به لحاظ حضور یا فعالیت در عرصه اجتماع دارند.
۳) معلولان روانی شامل افرادی که به لحاظ ابعاد روانی دچار مشکل هستند (افسردگی، عقب مانندگان ذهنی و روانی و ...)
**اهم وظایف سازمان بهزیستی در حوزه حمایتی است
صفری گفت: به لحاظ موضوعی و گروه‌های هدف، امروزه اهم وظایف سازمان بهزیستی بر روی این گروه ها متمرکز است که البته توانایی پوشش همه این موارد را را ندارد.
۱. انجام حمایت مادی و معنوی از خانواده‌های بی‌سرپرست و نیازمند
۲.ارایه خدمات مشاوره‌ای- روان‌شناختی به مددجویان و سایر افراد نیازمند اینگونه خدمات
۳. حمایت و نگهداری از کودکان و اطفال بی‌سرپرست و بدسرپرست
۴. ساماندهی، حمایت و نگهداری از کودکان خیـابانی
۶.ارایه خدمات مختلف به آسیب دیدگان اجتماعی و افراد در معرض آسیب
۷. تأمیــن جهیـزیه مورد نیاز ایتام، معلولان و آسیب‌دیدگان نیازمند
۸.ارایه خدمات درمانی و توانبخشی به معلولان، سالمندان و بیماران روانی مزمن
۹.حمایت و نگهداری معـلولان غیرقابل توانبـخشی
۱۰.ساماندهی، حمایت و نگهداری سالمندان نیازمند
۱۱.ساماندهی، حمایت و نگهداری بیماران روانی مزمن
۱۲.ارایه خدمات آموزشی به معلولان
۱۳.خدمات تربیت بدنی و ورزش ویژه معلولان و کم‌توانان
۱۴. ارائه خدمات حمایتی و توانبخشی به بیماران جذامی
۱۵. پیشگیری از معلولیت‌ها
۱۶.پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی (از جمله طلاق ـ‌خودکشی ـ کودک آزاری)
۱۷.آموزش مهارت‌های زندگی (فردی و اجتماعی)
۱۸.پیشگیری از اعتیاد به موادمخدر
۱۹.درمان و بازتوانی معتادان
۲۰. ارایه خدمات تخصصی به منظور کاهش آسیب ناشی از اعتیاد
۲۱. حمایت از معتادان بهبود یافته و توانمندسازی آن ها
۲۲.تحت‌پوشش قراردادن گروه‌های هدف از نظر بیمه خدمات درمانی
۲۳.تأمین موجبات و تشویق جلب مشارکت‌ها و فعالیت گروه‌های داوطلب و مؤسسات غیردولتی
۲۴.صدور پروانه فعالیت برای متقـاضیان تأسـیس مهدکودک، شیرخوارگاه، خانه کودکان بی‌سرپرست، مرکز نگهداری کودکان خیابانی، خانه سـلامت دخــتران و زنان، کلینـیک مـددکاری اجتماعی، اورژانـس خدمات اجتماعی، مرکز مشاوره اجتمـاعی، مرکز مشاوره ژنتیک، مرکز توانبخشی روزانه معلولان، سالمندان و بیماران روانی مزمن، مراکز توانبخشی و نگـهداری شبانه‌روزی معلولان و سالمـندان، مرکز درمانـی و بازتــوانی معتـادان، مرکز حرفه‌آموزی معلولان و نظارت بر فعالیت آن ها
۲۵.صدور پروانه فعالیت برای متقاضـیان تأسیس انجـمـن‌ها و مؤسسات غیردولتی و خیریه که در راسـتای اهداف بهزیستی فعالیت می‌کننـد و نظارت بر فعالیت آن ها
۲۶. آموزش نیروی انسانی مورد نیاز خدمات بهزیستی در کشور
۲۷.آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای گروه‌های هدف
۲۸.ایجاد فرصت‌های شغلی برای گروه‌های هدف سازمان و توانمندسازی آن ها
۲۹. کمک به تأمین مسکن موردنیاز گروه‌های هدف سازمان
۳۰.ارایه خدمات مختلف به عموم کودکان و نوجـوانان
**سازمان بهزیستی بیشتر به اقشار آسیب پذیر کمک می کند
این استاد دانشگاه گفت: سازمان بهزیستی دارای تنوع وظایف در حوزه خدمات اجتماعی به جامعه است. اما از آنجا که مسایل و مشکلات موجود در جامعه و وجود تعداد زیاد اقشار آسیب پذیر جامعه معمولاً نیاز به رسیدگی و توجه آنی دارد، لذا سازمان بهزیستی هم فعالیت‌های خود را عمدتاً متوجه این نوع از اقشار آسیب‌پذیر کرده است.
**مهمترین مشکل سازمان بهزیستی تداخل وظایف با دیگر سازمان ها است
صفری خاطر نشان کرد: علاوه بر برخی مشکلات درون سازمانی و مدیریتی در داخل سازمان بهزیستی، برخی مشکلات و تداخلات بین سازمانی نیز وجود دارد، در توضیح باید افزود که سازمان های حمایتی دیگری نیز در زمینه حمایت از اقشار آسیب پذیر وجود دارند که ایفای نقش می‌کنند، به عبارتی عمدتاً کشور ما دچار یک نوع تداخل وظیفه بین دستگاه‌ها و نهادها است؛ مثلاً می بینیم که کمیته امداد، بنیاد مستضعفان، ستاد فرمان حضرت امام (ره)، خیریه ها و... نیز اقداماتی را در ارتباط با اقشار آسیب‌پذیر و خانواده‌های فقیر (که به عبارتی جزو انواع معلولان نیز می‌شوند) انجام می دهد که همین فعالیت ها بدون هماهنگی با یکدیگر گاهی توسط سازمان بهزیستی نیز انجام می‌گیرد. لذا نکته آسیب‌شناختی که در اینجا باید متذکر شد؛ وجود موازی کاری، یا انجام خدمات موردی یا پراکنده کاری و بدون تمرکزگرایی است، که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق است.
**سازمان بهزیستی برای ارایه خدمات باید شناسنامه کامل هویتی از افراد و گروه های هدف داشته باشد
این جامعه شناس گفت:آن چیزی که مهم است این است که سازمان بهزیستی برای ارایه خدمات به شکل متمرکز، باید یک شناسنامه کامل هویتی از افراد و گروه های هدف داشته باشد و با سازمان‌های حمایتی و امدادی دیگر هماهنگ باشد؛ به طوریکه موازی کاری و حمایت چندگانه در ارتباط با برخی از افراد یا خانواده ها صورت نگیرد و برخی دیگر مورد مغفول واقع شوند. بنابراین در ارزیابی‌ها می‌بینیم که برخی خانواده ها به خاطر مسایلی مثل کمرویی و حفظ آبرو و حیثیت و مواردی از این قبیل خود را به نهادهای حمایتی و امدادی معرفی نمی‌کنند و از خدمات آنها برخوردار نمی‌شوند. در حالی که شناسایی و تهیه شناسنامه هویتی برای آنها و رصد نوع و میزان نیاز آنها از حمایت‌های معنوی مثل مددکاری اجتماعی و مشاوره علاوه بر حمایت های مادی بسیار مهم است.
**مشکلات اقتصادی و معیشتی هم مشکلاتی برای سازمان بهزیستی به وجود آورده است
هرچند سازمان بهزیستی، حمایت‌هایی را در ارتباط با اقشار آسیب پذیر و انواع معلولان انجام داده است، اما چون به صورت منسجم و هماهنگ و در ضمن عام و گسترده نبوده است، ما نه تنها شاهد کاهش، اقشار آسیب پذیر نیستیم، بلکه به نوعی افزایش در این طبقه را شاهدیم. البته مضاف بر مشکلات درون سازمانی و بین‌سازمانی در این حوزه، شرایط اقتصادی و مشکلات مربوط به حوزه معیشت نیز بر این موضوع دامن می‌زند به همین دلیل سازمان بهزیستی به جای این که به «بهتر زیستن کل جامعه» کمک کند؛ یعنی بتواند به وظایفی از جمله مانند: «کمک به حوزه تقویت نشاط اجتماعی، برنامه ریزی جهت گذراندن اوقات فراغت، کمک به حوزه سلامت اجتماعی، کمک به حوزه کیفیت زندگی» بپردازد؛ تمام توان خود را به حوزه اقشار آسیب‌پذیر معطوف کرده است، البته در این حوزه به عملکرد سازمان بهزیستی نیز آسیب ها و نقدهایی وارد است که باید به آنها توجه نمود. از جمله این آسیب ها همانطور که ذکر شد، نداشتن یک شناسنامه هویتی کامل و دقیق و عدم هماهنگی فعالیت ها و گاهی تداخل اقدامات با سازمان های حمایتی و امدادی از جمله کمیته امداد، بنیاد مستضعفان ستاد فرمان حضرت امامُ خیریه ها و... است.
**سازمان بهزیستی برای کمک به اقشار آسیب پذیر با دیگر سازمان ها یک تشکل منسجم ایجاد کند
سازمان بهزیستی به عنوان متولی حوزه زیست اجتماعی با سایر سازمان‌های حمایتی و خیریه در قالب یک تشکل منسجم و با تشکیل شناسنامه هویتی مشخص اقدام به شناسایی و کمک به اقشار آسیب پذیر و معلولان نماید و از طرف دیگر به جای توجه به امور جبرانی و پسینی، در حوزه برنامه‌ریزی و پیشگیری نیز ورود جدی و مستمر داشته باشد؛ زیرا همیشه گفته می شود که پیشگیری آسان تر و کم هزینه تر از درمان است، از این روی یکی دیگر از نقدهایی که بر سازمان بهزیستی وارد است این است که هرچند اداراتی در سازمان بهزیستی در حوزه پیشگیری فعالیت دارند، اما وقتی وارد می‌شویم و بر عملکرد آنها مراجعه می کنیم، مشاهده می شود که بیشتر نقش ها در حوزه جبرانی و درمانی و پسینی متوقف شده است.
اما نکته سوم در ارتباط با جنبه آسیب شناختی سازمان بهزیستی بر تحصیلات و تخصص برخی از کارکنان سازمان خصوصاً در استان ها و شهرستان ها برمی‌گردد به عنوان مثال در بخش مربوط به حوزه مددکاری اجتماعی و مشاوره مشاهده می‌شود که فارغ التحصیلانی از رشته های علوم تجربی و علوم ریاضی مشغول فعالیت هستند در حالی که این حوزه متناسب با فارغ التحصیلان رشته مشاوره و مددکاری اجتماعی است و افرادی که در رشته‌های تخصصی این حوزه تحصیل نداشته‌اند، چگونه می‌توانند به مددجو و مراجع خدمات اجتماعی ارایه دهند، این نکته نیز باید بصورت جدی مورد توجه مدیران سازمان قرار گیرد.
**سازمان بهزیستی درگیر روابط اداری گسترده شده است
آسیب بعدی که بر عملکرد سازمان بهزیستی می توان مطرح کرد این است که بروکراسی این سازمان بسیار زیاد است، این سازمان نیز مانند بسیاری از سازمان های اداری کشور درگیر روابط اداری گسترده شده است؛ در حالی که این سازمان باید بسیار سریع عمل نماید. برنامه‌ریزی و سیاست گذاری اجتماعی برای اقشار آسیب پذیر نیازمند اقدامات عملکردی و راهبردی و معطوف به هدف است. قراردادن تصمیمات در پیچ و خم های اداری و مشمول زمان گرداندن آن باعث به تاخیر افتادن فعالیت‌ها می‌شود و لازم است که سازمان بهزیستی از حوزه بروکراسی و پیچ و خم های اداری فاصله گرفته و با الکترونیک کردن فعالیت‌هاُ تیم ها و جلسات و استفاده از بستر فضای مجازی به حذف زمان و مکان بپردازد.
منظور از حذف زمان و مکان این است که ستادهایی را برای فعالیت ها و خدمات اجتماعی خاص ارایه نماید به طوری که کارشناسان در مواقع ضروری بتوانند در هر زمان و در هر کجا که هستند به صورت آنلاین و با استفاده از بستر فضای مجازی و خدمات الکترونیک باهم جلسه گذاشته و تصمیمات راهبردی و مهم را انتخاب کرده و نسبت به عملی کردن آنها اقدام کنند و از طرف دیگر گروه های هدف نیز در سطح گسترده و متنوع بتوانند از این خدمات استفاده کنند. با توجه به مجموع این موارد می‌توان قدمی مثبت در جهت سیاستگذاری اجتماعی و بهبود وضعیت معیشت، آموزش، بهداشت، مسکن و اشتغال اقشار آسیب پذیر و به عبارتی برای کل جامعه برداشت.
نظر شما