نیم‌نگاهی به ترجمه‌های قرآن کریم به زبان ژاپنی

در راستای موضوعات مرتبط با مطالعه سایر کشورها که به ویژه پس از امپراطور میجی به طور فزاینده‌ای در ژاپن آغاز شد، ژاپنی‌ها تلاش کردند تا شناخت بیشتری و دقیق‌تری را نسبت به سایر ملل، اقوام، دیدگاه ها، ادیان و ... به دست آورند و در این خصوص گروه‌های متعددی را به دیگر کشورها نیز اعزام کردند و مطالعه در این زمینه را روز به روز در قالب‌های مختلف از جمله اعطای بورسیه‌های مطالعاتی گسترش دادند.

در این میان مطالعات مرتبط با اسلام به طور کلی و ایران به طور خاص نیز دنبال شد و شاهد بروز و ظهور شخصیت های ارزشمند ژاپنی همچون پروفسور ایزوتسو، پروفسور کورودا، پروفسور اوکادا و بسیاری دیگر بوده و هستیم.

نکته مهم در خصوص گرایش‌های مطالعاتی و تحقیقاتی در حوزه ایران شناسی، اسلام شناسی و زبان و ادبیات فارسی در میان متخصصان و اندیشمندان ژاپنی با قدمتی حدود ۸۰ سال این که دیرتر از غرب این گرایش‌ها و مطالعات در ژاپن آغاز شد اما بی‌تردید ژاپنی ها جزء پیشگامان محسوب می شوند و آثار متعدد، تخصصی و بعضا بسیار جزئی از مطالعات ایران شناسی، اسلام شناسی و زبان و ادبیات فارسی را پدید آورده اند.

از سده هفتم و هشتم میلادی و دوره آسوکا در ژاپن که احتمالا اولین رفت و آمد بازرگانان ایرانی رخ داد (آثار موزه سوشوئین)، مواجهه ایرانیان مقیم آیوتای سیام (تایلند امروزی) که صحنه آشنائی و رویاروئی با ژاپنی ها بود تا سفر نخستین ایرانی‌ها به ژاپن در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیست، اولین ورود و سفر افراد شناخته شده‌ای مانند میرزا محمد علی محلاتی معروف به حاجی سیاح در ۱۸۷۵ و صحاف باشی در ۱۸۹۷ به ژاپن، دوره مشروطیت، سال ۱۹۰۴ زمان تفوق و پیروزی ژاپن به عنوان کشوری آسیایی بر روسیه به عنوان ابرقدرت که اشتیاق برای آشنایی با این کشور را در ایران صد چندان کرد، آغاز رسمی روابط در دهه دوم قرن بیستم (۱۳۰۸- ۱۹۲۹) و ... زمینه شناخت میان دو طرف را گسترش داد هر چند که متاسفانه این شناخت متناسب با میزان اشتیاق و علاقه مندی در ایران و ژاپن پیش نرفت و مطالعات ایران شناسی و اسلام شناسی در ژاپن بسیار گسترده تر از مطالعات ژاپن شناسی در ایران طی شد و بیشتر به ظواهر و نه فلسفه، اندیشه، فرهنگ و زمینه های اصلی رشد و توسعه آن کشور معطوف گردید هر چند که در سال‌های اخیر روند بهتر و مطلوب‌تری در این خصوص ایجاد شده است.

در خصوص آشنائی و مطالعه اسلام و قرآن و ترجمه کتب مرتبط نیز می توان موضوع را از همین زاویه و شناخت دیگر ملت ها و ادیان مورد توجه قرار داد و تاکنون نیز ترجمه های ژاپنی متعدد و مختلفی از قرآن کریم قبل و بعد از جنگ جهانی دوم ترجمه و ارائه شده است.

به این مهم هم باید اشاره کرد که از نگاه برخی محققان اسلام‌شناس به ویژه در سال های ۱۹۳۷ تا ۱۹۵۴ مانند اوکاوا و ... در گرایش به ترجمه های متون اسلامی از جمله قرآن، نقد جدی آنان نسبت به ژاپن بود مبنی بر این که مدعی برادر بزرگتر و رهبری آسیائی هستند در صورتی که نسبت به بخش مهم و تاثیرگذاری از آسیا یعنی جوامع اسلامی جهل و عدم شناخت کامل وجود دارد و دقیقا به همین دلیل می‌توان به تفاوت‌های آشکار میان شرق شناسان اروپائی و ژاپنی پی برد، چنانچه آنان ناسیونالیسم اسلامی در برابر غرب را به دیدگاه‌های خود بسیار نزدیک می‌دیدند و به طور نمونه در حالی که شرق شناسان اروپائی در بررسی موضوعات مرتبط با ترکیه در جهان اسلام و سال های ۱۹۲۰، آن را خیانت به جهان اسلام بر می شمردند، شرق شناسان ژاپنی آن را در راستای احیای جهان اسلام تلقی می کردند

 در همین راستا برخی از مهمترین ترجمه های قرآن و مشخصات آنان را که قبل و بعد از جنگ جهانی دوم ترجمه و ارائه شده است اشاره می‌کنم:

۱. ترجمه تاتسوئیچی(ابراهیم) ساوادا

از جمله ترجمه های قرآن کریم به صورت کامل و منطبق با با دیدگاه‌های شیعی، متعلق به حجت الاسلام و المسلمین تاتسوئیچی(ابراهیم) ساوادا اسلام شناس برجسته ژاپنی، معاون آموزشی و پژوهشی دانشگاه بین المللی المصطفی (ص) و دانش آموخته حوزه علمیه قم و جامعه المصطفی(ص) در ژاپن است که به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بیست و دومین جایزه جهانی کتاب سال ایران در ۱۹ بهمن ۱۳۹۳ انتخاب و با حضور رئیس جمهور مورد تقدیر قرار گرفت.

برای این ترجمه، از متون عربی و فارسی و به طور خاص المیزان و همچنین تفاسیر نمونه، کوثر، ترجمه مرحوم الهی قمشه ای، ترجمه دکتر میتا(در ادامه اشاره خواهد شد) و کتاب عهدین به زبان ژاپنی بهره برداری گردیده و در سال ۱۳۹۳ توسط موسسه فرهنگی ترجمان وحی به چاپ رسید.

ترجمه مزبور از سال ۲۰۰۷ به مدت ۵ سال انجام و توسط یک فرد ایرانی و یک فرد ژاپنی ویرایش گردید و در ۱۸ بهمن ۱۳۹۳ با حضور حجت الاسلام و المسلمین محمدی از این قرآن رونمایی شد و رایزنی فرهنگی نیز همواره این قرآن را برای مخاطبان و علاقه مندان ژاپنی، موسسات، ایرانیان و دانشجویان مقیم و همسران ژاپنی ایرانی ها و ... تهیه و در اختیار قرار می دهد.

   حجت الاسلام و المسلمین ساوادا در مصاحبه ای پیرامون ترجمه قرآن کریم با اشاره به اینکه ادبیات غیر فصیح، قدیمی و نامفهوم ترجمه های موجود به زبان ژاپنی انگیزه ای شد تا ترجمه ای روان و ساده از قرآن به این زبان را ارائه کند، گفت: کتاب انجیل در ژاپن ترجمه های فراوانی دارد که خواننده تقدس آن را طی مطالعه درک می کند اما ترجمه های ژاپنی موجود از قرآن فصیح نبوده لذا تلاش گردید که ترجمه ای روان، مناسب و قابل فهم برای مخاطب ارائه گردد.

او با اشاره به دسترسی بیش از ۹۸ درصد مردم جهان به ترجمه‌های مختلف انجیل معتقد است امروز در جهان بیش از ۹۷ درصد مردم به ترجمه انجیل دسترسی دارند اما قرآن کریم در بین مردم دنیا مهجور است و شاید تنها حدود صد ترجمه از قرآن در جهان وجود داشته باشد.

مشخصات ترجمه:

ساوادا، تاتسویچی(مترجم)، جامعة المصطفی العامیة (ویرایش)، قرآن کریم همراه با ترجمه به ژاپنی، قم: مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی، زمستان ۱۳۹۲ (چاپ اول) مصادف با ۲۰۱۳م، ۶۰۳ ص، تیراژ ۲۰۰۰ نسخه، عنوان ژاپنی «聖クルアーン日本語訳» شابک:SBN: ۹۷۸-۶۰۰۹۲۵۴۳۲۳

۲. ترجمه جزء سی ام تاتسوئیچی(ابراهیم) ساوادا

این ترجمه در سال ۱۹۹۹ با ادبیاتی بسیار ساده و روان آماده سازی گردید و توسط یک لبنانی در بیروت به صورت جزوه منتشر شده است و در پایان هر سوره نیز برخی محتوای همان سوره به اختصار ارائه شده است.

۳. ترجمه فومئی‌او ساوادا (محمد القائم)

مرحوم فومئی‌او ساوادا (محمد القائم) پدر بزرگوار حجت الاسلام و المسلمین ساوادا از جمله قدیمی ترین پیروان و رهبران شیعی در ژاپن است که در ژانویه سال ۱۹۲۴ در شهر گیفو واقع در بخش مرکزی ژاپن متولد و پس از ۸۸ سال عمر با برکت، در سال ۲۰۱۲ درگذشت.

وی پس از پایان تحصیلات دبیرستان و دانشگاه، به مطالعه و تحقیق در آئین شینتو و شاخه‌های آن پرداخت و درجات بالائی را نیز به دست آورد و آثار گوناگونی در این زمینه پدید آورد اما در پنجاه سالگی، پس از مطالعه و تحقیق درباره اسلام، به این دین مشرف و پس از ۷ سال نیز به مذهب شیعه اثنی عشری گروید و در راه ترویج آموزه ها و معارف اهل بیت(ع) همت گمارد.

ترجمه کامل قرآن ایشان منطبق با دیدگاه های شیعی است و در اختیار موسسه فرهنگی ترجمان وحی قم قرار دارد اما تاکنون به چاپ نرسیده است.

مرحوم ساوادا در سال ۱۹۸۹ ترجمه اول قرآن را به اتمام رسانید و مجددا از ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۰ نیز برای نوبت دوم ترجمه کامل را انجام داد و برای این ترجمه ها نیز از منابع انگلیسی "شکیر"، " البری"، "میر احمد علی" و همچنین ترجمه های ژاپنی " پروفسور ایزوتسو" و " پروفسور میتا" بهره برده است و ضمن تلاش برای ارائه ترجمه ای روان و ساده، به دلیل این که معتقد بود قرآن هفت معنا دارد، لذا گاهی در برخی آیات، دو ترجمه احتمالی را با هم ذکر کرده است.

۴. ترجمه پروفسور توشیهیکو ایزوتسو

پروفسور ایزوتسو شرق شناس و اسلام شناس برجسته ژاپنی نیز که رایزنی فرهنگی در سال ۱۳۹۷ برنامه رونمایی از فیلم مستند "شرقی" را برای این شخصیت بزرگ برپا کرد، در ۴ مه ۱۹۱۴ در توکیو به ‌دنیا آمد و دکترای ادبیات خود را در ۱۹۶۰ دریافت نمود و پس از تکمیل تحصیلات آکادمیک در ژاپن، مدتی در دانشگاه کی ئو به تدریس پرداخت و بعدها هم به کانادا و ایران مهاجرت نمود.

وی پس از بازگشت به ژاپن از سوی امپراطور به دریافت بالاترین نشان علمی این کشور که نزدیک به ۳۰ سال به کسی اهداء نشده بود، نائل گردید.

پروفسور ایزوتسو ترجمه خود را پیش از آن که برای تعمیق مطالعات اسلامی خود به کانادا و ایران مهاجرت نماید در سال های ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۸ به صورت کامل و در دو نوبت  ارائه نمود و مبنای آن هم ترجمه آلمانی قرآن کریم گوستاو فلوکل و همچنین کتاب انوار التنزیل و اسرار التاویل بود که در ۳ جلد جیبی منتشر و به چاپ رسید.

در مراسم اولین رونمایی که از سوی رایزنی فرهنگی ایران در ژاپن از فیلم "شرقی" روز سه شنبه ۲ مرداد ۱۳۹۷ پیرامون ابعاد شخصیتی و دیدگاه های پروفسور ایزوتسو برپا گردید، حجت الاسلام و المسلمین حشمتی معاون سابق قرآن و عترت وزارت ارشاد به عنوان نماینده ویژه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بیش از ۱۵۰ شخصیت برجسته، تعدادی از شاگردان و علاقه مندان، اعضای انجمن ادیان ژاپن، جمعی از ایرانیان و ... حضور داشتند و رویداد بسیار مهمی در زمینه تعاملات فرهنگی و علمی دو کشور محسوب می گردد که توانست در معرفی این شخصیت بزرگ ژاپنی موثر واقع گردد.

پوستر برنامه رونمایی از فیلم مستند"شرقی"

مشخصات ترجمه: ایزوتسو، توشیهیکو (مترجم)، قرآن، توکیو: انتشارات ایوانامی شوتِن، ۱۹۷۵-۱۹۵۸ (چاپ اول)، ۲۰۰۹ تجدید چاپ، سه جلد، عنوان ژاپنی «コーラン»  ۹۷۸-۴۰۰۳۳۸۱۳۳۵ ISBN:            

۵. ترجمه کاتسوجی فوجیموتو

این ترجمه توسط دکتر کاتسوجی فوجیموتو و با همراهی یاسوناری بان و اوسامو ایکه دا در سال ۱۹۷۰ به انجام رسید و توسط انتشارات چواو کورون منتشر گردید. در این ترجمه تا حدودی تلاش گردیده تا به صورت روان تر از نسخه های قبلی نیز مطالبی ارائه گردد.

۶. ترجمه  اوکاوا شومه‌ئی

از جمله ترجمه های دیگر، متعلق به اوکاوا شومه‌ئی اسلام‌ پژوه و یکی از مترجمان قرآن است که از سال ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۸ با استفاده از منابع انگلیسی، فرانسوی، هلندی و چینی، ترجمه کامل را انجام داد.

مقبره او در قبرستان ریوسنجی در توکیو قرار دارد که از آن بازدید کردم.

وی از طرفداران دستیابی به استقلال ملی آسیا و یا به تعبیری پان آسیائیسم بود و با پایان جنگ، به اتهام همکاری در جنگ جهانی دوم دستگیر و به زندان افتاد و در نخستین روز محاکمه، برای رهایی از اعدام، رفتاری غیر عادی و دیوانه وار از خود نشان داد و پس از آزمایش‌های پزشکان آمریکایی و ژاپنی، سرانجام محاکمه او به بعد از معالجه‌ موکول و در نهایت بی‌نتیجه ماند و رهایی یافت.

اوکاوا شومه‌ئی در۳۰ سالگی ترجمه قرآن را آغاز کرد و تا سوره توبه را در یک مجله محلی منتشر می کرد. در ۱۹۴۲ کتاب "آشنایی با اسلام "را ارائه نمود و البته بعد از بهبودی نسبی، به مدت ۲ سال ترجمه قرآن را ادامه داد که در سال ۱۹۵۰به چاپ رسید. البته به دلیل آن که ادبیات آن به دوره های گذشته باز می گردد لذا چندان روان و آسان برای مخاطب امروزی نیست.

اوکاوا در تاسیس یکی از بهترین مجموعه های کتابخانه ای در مورد اسلام و جهان اسلام در دهه ۱۹۳۰ و خرید بسیاری از مطالب در این زمینه به زبان های اروپائی موثر بوده است.

باید به این مهم هم اشاره کرد که او در مطالعات خود دچار تناقض بدون پاسخی نیز می باشد، این که برخی اوقات اسلام را دین شرقی و قابل همگرائی برای مقابله با غرب بر می شمرد و مسلمانان را به عنوان آسیایی های دیگر قلمداد می کرد اما در جایی دیگر اسلام را دینی غربی و نزدیک تر به مسیحیت معرفی می کند تا بودیسم و ادیان شرقی.

مشخصات ترجمه:

اوکاوا، شومه‌ئی (مترجم)، قرآن، توکیو: انتشارات ایواساکی شوتِن، ۱۹۵۰، ۸۶۳ ص. ۲۲ سانتی متر، عنوان ژاپنی «古蘭».

اوکاوا شومه‌ئی (مقبره، دادگاه و ...)

۷. ترجمه عمر ریوایچی میتا

یکی دیگر از ترجمه ها، متعلق به عمر میتا (سنی مذهب) است که در سن ۶۹ سالگی به همراه یادگیری زبان عربی به آن مبادرت ورزید و در سال ۱۹۶۸ آن را به پایان رسانید و پس از بررسی های نهایی و تایید موسسات مرتبط، در ۱۹۷۲ و پس از ۱۲ سال منتشر شد.

وی در سال ۱۸۹۲ در استان یاماگوچی به دنیا آمد و در سال ۱۹۸۳ نیز دار فانی را وداع گفت و از کالج تجاری یاماگوچی فارغ التحصیل شد.

وی در ترجمه خود که به دو صورت ترجمه و پاورقی به زبان ژاپنی و همچنین ترجمه ژاپنی با پاورقی و متن عربی منتشر شده است، به صورت مشهود این کتاب آسمانی را احترام و تقدیس می کند.

مشخصات ترجمه: میتا، ریوئیچی(عمر) (مترجم)، قرآن کریم ترجمه از زبان عربی به ژاپنی و تفسیر آن، توکیو: مؤسسه انتشارات قرآن کریم در انجمن مسلمانان ژاپن،

۸. ترجمه دکتر حسن کو ناکاتا و حبیبه کااوری ناکاتا

ترجمه دیگری از قرآن با ویژگی ترجمه کلمه به کلمه نیز با نظارت دکتر حسن کو ناکاتا که در سال ۱۹۸۳ و پس از ۱۵ سال مطالعه و تحقیق به اسلام گروید با همراهی و ترجمه کااوری ناکاتا همسر مرحومه ایشان و حامد کازوکی شیمومورا انجام شده است.

وی در مصاحبه ای گفته بود: من دریافتم که اسلام جامع ترین، منطقی ترین و سازگارترین سیستم زندگی است و سرانجام به لطف خدا تصمیم گرفتم که به دین اسلام مشرف شوم.

مبنای این ترجمه تفسیر جلالین و همچنین مراجعه به تفاسیر دیگری مانند التفسیر الوجیز و کتاب المسیر فی القرائات الاربعه عشره است و برخی اختلاف قرائت ها نیز در پاورقی قید گردیده است.

در سال ۲۰۰۷ انتشار تصاویری از او در نشست مربوط به گروه داعش در اندونزی به عنوان سخنران و پیوستن او به این گروه و همچنین تصاویری با پرچم داعش خبر ساز شد.

مشخصات ترجمه: ناکاتا، کو (حسن) (نظارت)، ناکاتا، کائوری (ترجمه)، شیمومورا، کازوکی (ترجمه)، انجمن طلوع برای توسعه علوم و فرهنگ اسلامی (黎明イスラーム学術文化振興会) (تألیف)، قرآن با ترجمه ژاپنی، توکیو: انتشارت ساکوهینشا، ۲۰۱۴، ۷۶۶ ص،‌۲۲ سانتی متر، عنوان ژاپنی «日亜対訳クルアーン». ISBN: ۹۷۸-۴۸۶۱۸۲۴۷۱۵

خانم کائوری ناکاتا اسلام ‌شناس و همسر دکتر ناکاتا در سال ۲۰۰۸ و در سن ۴۷ به دلیل بیماری درگذشت.

۹. ترجمه دکتر میزوتانی

دکتر میزوتانی کنسول سابق ژاپن در شهر دنور آمریکا بود که بعد از بازنشستگی، مدیر مؤسسه زبان عربی و اسلامی توکیو زیر نظر عربستان شد.

مشخصات ترجمه: میزوتانی، ماکوتو (امین) (ترجمه و نظارت)، سوگیموتو، کیوئیچیرو (ترجمه و تکمیل)، قرآن ترجمه آسان زبان ژاپنی، توکیو: مؤسسه انتشارات کتاب ملی (کوکوشو کانکوکای 国書刊行会)، ۲۰۱۹، ۶۲۹ ص، ۲۰ سانتی متر، عنوان ژاپنی «クルアーン やさしい和訳».

۱۰. ترجمه کنایچی ساکامتو

از جمله اولین ترجمه های قرآن به زبان ژاپنی، متعلق به کنایچی ساکامتو در ۱۹۲۰ میلادی است که در "مجموعه کتاب های مقدس جهان" انتشار یافت.

ادبیات این ترجمه متعلق به گذشته است و لذا فهم آن بسیار دشوار می باشد و البته به جای عربی از زبان واسط هم استفاده شده و از تفاسیری مانند "الکاشف زمخشری" و یا "سیوطی" نیز نام می برد.

۱۱. ترجمه احمد آریگا

این ترجمه نیز از جمله قدیمی ترین موارد محسوب می شود و در سال ۱۹۳۸ توسط یک مسلمان ژاپنی با نام احمد ریگا با همراهی گرور تاکاهاشی از نسخه های غیر عربی انجام شد و البته برخی از حروف مقطعه مانند الر، حم، طلسم و الم را ترجمه نکرده است.

 از جمله ویژگی های این ترجمه این که ترتیب سوره ها نیز بر اساس ترتیب نزول تنظیم شده است.

۱۲. ترجمه جزء سی ام دکتر هارواو آبه

دکتر هاروئو آبه، ترجمه جزء سی ام را با مراجعه به ترجمه های انگلیسی، چینی، آلمانی و فرانسوی و چندین بار ویرایش و تصحیح انجام داده است که در سال ۱۹۸۳ به چاپ رسید، ضمن آن که به صورت نظم و بدون توجه به ترجمه کلمه به کلمه ارائه شده است.

۱۳. ترجمه آتسوشی (محمد اویس) کبایاشی

آتسوشی (محمد اویس) کبایاشی متولد سال ۱۹۳۱ است و پس از آن که در سال ۱۹۵۹ به فرقه احمدیه ملحق گردید، به پاکستان سفر نمود و حدود دو سال را در این کشور اقامت نمود و در سال ۱۹۸۸ ترجمه قرآن وی توسط انتشارات انجمن مسلمانان احمدیه در ژاپن منتشر شد.

از جمله ویژگی های این اثر آن که برخی از تفاسیر را نیز یادآوری و به صورت پاورقی ذکر نموده است و توانسته در ترجمه، جایگاه مقدس کتاب را نیز بیان نماید.

به قلم: حسین دیوسالار دکترای جامعه شناسی سیاسی و رایزن فرهنگی ایران در ژاپن

*منابع:

بررسی تطبیقی ترجمه های قران مجید به زبان ژاپنی، حجت الاسلام و المسلمین تاتسوایچی(ابراهیم) ساوادا، خرداد ۱۳۹۳

https://apjjf.org/-Michael-Penn/۲۶۱۲/article.html

https://apjjf.org/-Michael-Penn/۲۶۱۲/article.html

http://www.alislam.org/quran/view/guide/?region=JP