روز سرنوشت آلمان؛ انتخابات سراسری و پایان زمامداری مرکل

به گزارش ایرنا، امروز (یکشنبه) بیش از ۶۰ میلیون شهروند واجد شرایط آلمانی نمایندگان پارلمان این کشور (بوندستاگ) را انتخاب می کنند. هر چند در این روز انتخابات سراسری پارلمان فدرال به شکل رسمی و با حضور شهروندان در پای صندوق های رای انجام می گیرد اما در واقع رای گیری پستی از یک ماه پیش آغاز شده است.

آنچه که مسلم است از فردا «آنگلا مرکل» که در کسوت صدراعظم به مدت ۱۶ سال سکاندار دولت آلمان بوده است، از قدرت کنار می رود و برای مشخص شدن جانشین وی از میان احزاب پیروز انتخابات باید منتظر نتایج رای گیری و نیز رایزنی های بین احزاب پیروز در روزهای آینده بود. «آنگلا دوروتئا کاسنر» که امروز با نام خانوادگی مرکل شناخته می شود، برای نخستین بار در سال ۲۰۰۵ به عنوان رئیس حزب «اتحادیه دموکرات مسیحی»، حزب راست میانه که حائز بیشترین آرای انتخاباتی شده بود، به صدراعظمی آلمان انتخاب شد و طی دوران زمامداری خود نقشی کلیدی در بسیاری از تحولات و بحران های داخلی، منطقه ای و جهانی ایفا کرد.

تازه ترین نظرسنجی حاکی از آن است که مردم آلمان دلتنگ آنگلا مرکل نخواهند شد. مرکل در آخرین اظهارنظرهای خود در روزهای اخیر از مردم کشورش خواسته به آرمین لاشت نامزد احزاب مسیحی رای بدهند.

با کنار رفتن مرکل از دنیای سیاست، دوره ای تاثیرگذار از سیاست ورزی ژرمن ها در مسائل بین المللی نیز پایان می یابد. آنگلا مرکل رهبر دفاکتو اتحادیه اروپا خوانده شده‌است؛ مجله فوربس دو بار او را دومین شخص قدرتمند جهان نامید که بالاترین رتبه‌ای است که یک زن تاکنون بدان رسیده‌است. مرکل در سال ۲۰۱۵ از سوی مجله تایمز به عنوان شخصیت سال برگزیده شد و این نشریه او را صدراعظم دنیای آزاد نامید. وی از ۲۶ مارس ۲۰۱۴ رکورد طولانی‌ترین دوره تصدی دولت را در بین سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا داشته است. همچنین وی در سال ۲۰۱۶ برای دهمین سال به عنوان قدرتمندترین زن دنیا از سوی مجله فوربس برگزیده شد.

وضعیت احزاب در آستانه انتخابات

محبوبیت احزاب سنتی و قدیمی آلمان در ماه های گذشته مسیری پر پیچ و خم را طی کرده و روندی کاهشی داشته و در نهایت به زیان این احزاب تمام شده است. به طوری که دیگر احزاب کوچک و یا نوپا مانند «حزب سبزها»، «حزب دموکرات آزاد» و «حزب چپ ها» به کسب آرای بیشتر و حتی حضور در دولت ائتلافی آینده امیدوارتر شده اند.

در آستانه برگزاری انتخابات فدرال آلمان، حزب سوسیال دموکرات آلمان در موفق شده برای نخستین بار طی ۱۵ سال اخیر، در بیشتر نظرسنجی‌ها در جایگاه نخست قرار گیرد و از رقیب سنتی خود یعنی اتحادیه احزاب مسیحی (متشکل از دو حزب دموکرات مسیحی و سوسیال مسیحی ایالت بایرن) پیشی بگیرد. در این میان کناره گیری «آنگلا مرکل»، صدراعظم از دنیای سیاست، پس از این انتخابات به یکی از مهم‌ترین مسائل تعیین کننده نتیجه انتخابات تبدیل شده است. برخی بر این باورند که با کمرنگ شدن بخت احزاب مسیحی، «اولاف شولتس»، نامزد حزب سوسیال دموکرات برای صدراعظمی، اصلی ترین عامل محبوبیت این حزب بوده و توانسته گوی سبقت را از «آرمین لاشت»، نامزد احزاب مسیحی و «آنالنا بربوک»، نامزد حزب سبزها برای جانشینی مرکل برباید.

در داخل احزاب مسیحی، گروهی از سیاستمداران مرکل را مسئول این ناکامی می دانند. از جمله «ولفگانگ شویبله» رئیس بوندستاگ و از باسابقه ترین سیاست مداران حزب دموکرات مسیحی هفته گذشته تلویحا آنگلا مرکل را مسئول وضعیت بد حزب در آمار نظرسنجی ها خواند. وی در مصاحبه ای با "تاگس اشپیگل" اظهار داشت که یکی از دلایل این وضعیت خداحافظی آنگلا مرکل از سمت ریاست حزب دموکرات مسیحی در سال ۲۰۱۸ و ماندن بر کرسی صدراعظمی تا پایان دوره بود.

نتایج آخرین نظرسنجی موسسه فورزا برای شبکه های تلویزیونی RTL و n-tv که دو روز پیش از انتخابات سراسری آلمان انجام شده نشان می دهد حزب سوسیال دموکرات (SPD) ، با ۲۵ درصد و بدون تغییر نسبت به نظرسنجی‌ تاریخ ۲۱ سپتامبر در صدر جدول و احزاب "اتحادیه مسیحی" و "سبزها" به ترتیب با ۲۲ و ۱۷ درصد در رتبه های بعدی قرار دارند. با توجه به این آمار، هر حزبی که در این انتخابات پیروز شود ناچار به اتئلاف خواهد بود. در حال حاضر این سه حزب معتقدند که خواهند توانست برای شرکت در ائتلاف، کرسی‌های کافی در پارلمان به دست آورند و صدراعظم بعدی را انتخاب کنند.

در عین حال در صورتی که نتیجه انتخابات آلمان در ۲۶ سپتامبر نزدیک به نتایجی باشد که نظرسنجی های کنونی نشان می دهند، حزب لیبرال «دموکرات آزاد» (FDP) نیز بخت بالایی برای حضور در دولت ائتلافی خواهد داشت. از این رو هر دو حزب مسیحی و سوسیال دموکرات بدنبال جلب نظر لیبرال ها هستند تا بتوانند با تشکیل دولت ائتلافی با حضور این حزب، نامزد مورد نظر خود را برای صدراعظمی معرفی کنند.

اتئتلاف های احتمالی بین احزاب پیروز انتخابات

از آنجایی که هر حزبی در آلمان با رنگ خاصی شناخته می شود، دولت های ائتلافی در این کشور نیز با توجه به رنگ احزاب سیاسی حاضر در آن دولت نامگذاری می شوند. انتخاب این رنگ ها توسط احزاب نیز دلایل خاص خود را دارد به عنوان مثال احزاب دست چپی که زمینه فعالیت هایشان حمایت از طبقه کارگر و دارای تفکرات سوسیالیستی هستند، به رنگ قرمز علاقه نشان می دهند. به این ترتیب رنگ مشخص کننده حزب سوسیال دموکرات آلمان (SPD) که یکی از پایه های اصلی تشکیل دولت های آلمان در قرن گذشته بوده، قرمز است.

حزب دموکرات مسیحی همراه با حزب متحد همیشگی اش، حزب سوسیال مسیحی (CSU) از ایالت بایرن، در زمان های طولانی در آلمان حکومت کرده است. عنوان مرسوم این دو حزب متحد ”سیاه ها” است، چرا که رنگ نشان دهنده این حزب سیاه است. دلیل این نام گذاری این است که زمانی کشیش ها با جامه های سیاه رنگ در پارلمان حضور می یافتند.

رنگ نشان دهنده حزب سبزها همانطور که از نام این حزب مخالف تغییراتی اقلیمی و مدافع سیاست های دوستدار محیط زیست پیداست، رنگ سبز است و حزب لیبرال دموکرات (FDP) نیز با رنگ زرد مشخص می شود، این حزب معمولا با حزب سوسیال دموکرات آلمان و احزاب متحد، دموکرات مسیحی و سوسیال مسیحی ائتلاف می کند.

حزب نسبتا جوان چپ ها نیز با رنگ قرمز تیره از چند سال پیش به این سو در صحنه سیاسی آلمان فعال است. 

طبق نظرسنجی ها ائتلافی که بیشترین شانس تشکیل در دوره پارلمانی جدید را با ۶۹ درصد دارد، اتئلاف متشکل از سه حزب سوسیال دموکرات (قرمز)، احزاب مسیحی (سیاه) و حزب سبز (سبز) است. از آنجا که رنگ های این سه حزب تداعی کننده رنگ پرچم کنیا است، از این ائتلاف با نام «ائتلاف کنیا» نام برده می شود.

دومین بخت تشکیل دولت ائتلافی با ۶۴ درصد از آن احزاب سوسیال دموکرات (قرمز)، احزاب مسیحی (سیاه) و حزب دموکرات آزاد (زرد) است که سه رنگ پرچم آلمان را تشکیل می دهند و از این رو نام «ائتلاف آلمان» را گرفته است.

ائتلاف موسوم به «ائتلاف چراغ راهنمایی» نیز با ۵۸ درصد و حضور سه حزب دموکرات مسیحی، سبزها و دموکرات آزاد، سومین شانس شکل گیری در این دوره را دارد.

دیگر ائتلافی که در محافل سیاسی آلمان از آن زیاد یاد می شود و بخت تشکیل آن در انتخابات این دوره ۵۳ درصد است، ائتلاف احزاب مسیحی با حزب سبزها و دموکرات آزاد موسوم به «ائتلاف جامائیکا» است.

اما مرسوم ترین ائتلافی که برای تشکیل دولت در آلمان رخ می دهد، متشکل از دو حزب سنتی بزرگ (احزاب مسیحی و سوسیال دموکرات) و موسوم به «ائتلاف سیاه-قرمز» یا «ائتلاف بزرگ» شانس زیادی در این دوره نداشته و با ۵۱ درصد در رتبه ششم نظرسنجی ها است.

پارلمان آلمان (بوندستاگ) چگونه تشکیل می شود؟

بوندستاگ دارای دست کم ۵۹۸ کرسی نمایندگی است ولی غالبا شمار نمایندگان بیش از این میزان است. اگر چه حزب برنده در پایان شب رأی‌گیری مشخص می شود، ترکیب دولت بعدی تنها هنگامی مشخص می‌شود که حزب پیروز بتواند پس از ائتلاف با یک یا دو حزب دیگر اکثریت مطلق را در پارلمان به دست آورد. بنابر این در روزهای پس از انتخابات به سختی می توان با قطعیت گفت که چه کسی صدراعظم بعدی آلمان خواهد بود.

به گفته کارشناسان انتخابات سراسری آلمان بر این باورند که بیستمین پارلمان این کشور در فردای ۲۶ سپتامبر، می تواند دست کم ۸۰۰ نماینده در بدترین حالت بیش از ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ نماینده داشته باشد. این مسئله باعث نگرانی مدیریت ساختمان بوندستاگ بویژه در اضافه کردن کرسی و دفتر اضافی برای همه این نمایندگان شده است.

از مجموع ۵۹۸ نماینده بوندستاگ، ۲۹۹ نفر به صورت مستقیم و ۲۹۹ نفر نیز طبق لیست های انتخاباتی احزاب پیروز در هر یک از حوزه های انتخابیه به پارلمان راه می یابند. اما همواره بدلیل همپوشانی افراد قرار گرفته شده در دو لیست طبق محاسبات پیچیده، تعدادی افراد تحت عنوان نمایندگان پوششی یا جبرانی به این ۵۹۸ نفر اضافه می شوند. از این رو گاهی شمار نمایندگان بیش از رقم رسمی است، به عنوان مثال پارلمان کنونی آلمان ۷۰۹ نفر نماینده دارد.

از سوی دیگر در انتخابات پیش رو نتیجه انتخابات در ایالت جنوبی «بایرن» و میزان موفقیت حزب «سوسیال مسیحی» (CSU) در حوزه های مختلف انتخاباتی این ایالت، تاثیر فراوانی بر افزایش تعداد نمایندگان این دوره خواهد گذاشت. در صورتی که نتیجه انتخابات در حوزه های انتخابی این ایالت همانی باشد که نظرسنجی هاس کنونی نشان می دهند، افزایش تعداد نمایندگان حداقل تا ۸۰۰ نفر قطعی است.

کارشناسان علت اصلی این پدیده را تغییرات بوجودآمده در فضای حزبی آلمان و به عبارتی جداشدن آلمان از فضای حاکم بر انتخابات دو قطبی با حضور دو حزب اصلی دموکرات مسیحی و سوسیال دموکرات اغلب با میزان محبوبیت بالای ۳۵ درصد می دانند. طی سال های اخیر فضای سیاسی آلمان از فضای تحت تاثیر این دو حزب خارج شده و بخش زیادی از آرا در سبد برخی احزاب جدیدتر نظیر سبزها و دموکرات آزاد، آلترناتیو برا آلمان (AfD) ریخته شده است. این امر فضای جدیدی را بوجود آورده و تناسب ۲۹۹ نماینده مستقیم و ۲۹۹ نماینده لیست انتخاباتی احزاب در ایالت ها را دگرگون ساخته است.

هر چند احزاب جدیدالتاسیس که شانس بیشتری برای حضور در پروسه قانونگذاری کشور یافته اند، از این فرصت استقبال می کنند اما بسیاری دیگر، بر لزوم اصلاح قانون انتخابات آلمان و سازگارکردن آن با شرایط جدید تاکید دارند. آنها تعداد بالای نمایندگان در صحن پارلمان را نشانه خوبی برای دموکراسی و پیشبرد کارآمد امور پارلمان قلمداد نمی کنند.

تاثیرمناظره های انتخاباتی بر میزان محبوبیت احزاب

تا پیش از برگزاری انتخابات سراسری آلمان نامزدهای احزاب دارای بیشترین شانس تشکل دولت آینده آلمان شامل سه حزب دموکرات مسیحی، سوسیال دموکرات و سبزها در سه مناظره تلویزیونی شرکت کردند که نتایج این مناظره ها می تواند تا حدودی به روند تصمیم گیری رای دهندگان آلمانی کمک کند. در این مناظره ها رویکرد احزاب بزرگ پیروز، در مواجهه با احزاب افراطی راست و چپ که احتمالا وارد بوندستاگ می شوند مورد پرسش قرار گرفت و طی آن هر سه نامزد شرکت‌کننده تشکیل ائتلاف با حزب راستگرای آلترناتیو برای آلمان را صریحا رد کردند. علاوه بر آن نامزد احزاب مسیحی حتی ائتلاف با حزب چپ‌های سوسیالیست را نیز رد کرد.

در پاسخ به پرسش‌های مربوط به حفاظت از محیط زیست رهبران حزب سوسیال دموکرات و دموکرات مسیحی متقابلا یکدیگر را متهم کردند و هریک تقصیرها را به گردن دیگری انداخت. شولتز گفت اتحاد دو حزب مسیحی مدتهاست که موضوع نیاز به برق بیشتر به منظور بازسازی اقتصاد برای سازگاری با محیط زیست را رد می‌کند. لاشت در مقابل سوسیال دموکرات‌ها را به دلیل اینکه جلوی تسریع برنامه‌ها و صدور مجوزها را گرفته‌اند مورد انتقاد قرار داد.

بربوک هم گفت با این سرعت کمی که ائتلاف سیاه و سرخ (اتحاد دموکرات مسیحی و سوسیال مسیحی با سوسیال دموکرات‌ها) در موضوع حفاظت از اقلیم پیش می‌روند، این هدف به دست نخواهد آمد. رهبر حزب سبزها گفت که دولت بعدی آلمان باید قطع کامل وابستگی به انرژی ذغالی را به جای سال ۲۰۳۸ به سال ۲۰۳۰ جلو بیندازد.

نامزد حزب دموکرات مسیحی، آرمین لاشت، به مسئله بازبینی و تحقیق درباره وزارت دارایی اشاره کرد و اولاف شولتس را که وزیر این وزارتخانه است، از این نظر مورد انتقاد قرار داد. این وزارتخانه متهم به مشارکت در پولشویی است. شولتس این اتهام را رد کرد و گفت تحقیقات علیه کسانی که مسئولیت واحد مقابله با پولشویی را بر عهده دارند در جریان است و ربطی به وزارتخانه تحت ریاست او ندارد. نامزد حزب سبزها درباره اتهام پولشویی گفت نمی‌تواند از بیرون نظر مشخصی بدهد که چه در داخل وزارت دارایی می‌گذرد اما آنچه از نظر او مشکل بسیار مهمی است، این است که "کشور سالانه ۵۰ میلیارد یورو از طریق فرار مالیاتی و پولشویی و فعالیت‌های مجرمانه از دست می‌دهد".

پس از سومین و آخرین مناظره انتخاباتی آلمان که یکشنبه گذشته برگزار شد، حزب سوسیال دموکرات موقعیت بهتری در نظرسنجی ها به دست آورد. شرکت کنندگان در نظرسنجی گفتند که «اولاف شولتس» نامزد این چپ میانه برای تصدی کرسی صدراعظمی این کشور از دو رقیب اصلی خود چشمگیرتر ظاهر شده است.

بر این اساس ۴۲ درصد از بینندگان شولتس را برنده اعلام کردند، در حالی که ۲۷ درصد گفتند «آرمین لاشت» نامزد محافظه کار احزاب مسیحی، بهتر بوده است. در این میان تنها ۲۵ درصد بینندگان عملکرد «آنالنا بربوک»، نامزد حزب سبز طرفدار محیط زیست را تحسین کردند.

شولتس که نامزد حزب سوسیال دموکرات آلمان است، در جریان مناظره در پاسخ به سوالی درباره سناریوهای احتمالی تشکیل ائتلاف پس از انتخابات، گفت که ترجیح می دهد با سبزها دولت تشکیل دهد، اما او همچنین دولت ائتلافی با حزب دموکرات مسیحی را رد نکرد.

بربوک نیز گفت که حزب سبزها از گزینه های مختلف استقبال می کند و ممکن است به جز حزب راستگرای افراطی «آلترناتیو برای آلمان» با همه طرف های دیگر مذاکره کند. او همچنین اعلام کرد که ترجیح سبزها ائتلاف نکردن با دموکرات مسیحی ها است.

لاشت نامزد احزاب مسیحی نیز گفت حزبش هنوز به پیروزی در انتخابات امیدوار است و آماده است تا با تمام احزاب دموکراتیک به استثنای راست افراطی (آلترناتیو برای آلمان) و حزب چپ سوسیالیست، مذاکرات ائتلافی انجام دهد.

اما آنگونکه نظرسنجی موسسه INSA به سفارش روزنامه بیلد آلمان نشان می دهد، موضوعاتی که فکر شهروندان این کشور را به خود معطوف کرده، گسترده تر و متنوع تر از مواردی است که در این مناظره ها مورد بحث قرار گرفت. طبق این نظرسنجی اولویت مردمی در رفع مشکلات کشور از این قرار است: تغییرات اقلیمی ۳۵٪، بازنشستگی ۳۳٪، مسکن و اجاره ۲۶٪، مواجهه با کرونا ۲۶٪، بهداشت و پرستاری ۲۴٪، آموزش/مهدکودک و مدرسه ۲۱٪، مهاجران ۲۰٪، مالیات ۱۹٪، اقتصاد ۱۸٪، امنیت داخلی ۱۷٪، دستمزدها ۱۶٪، حمل و نقل و ترافیک ۹٪، اروپا ۶٪ و دفاع ۲٪.

نکات مهم انتخابات بوندستاگ ۲۰۲۱

انتخابات بوندستاگ پیش رو که روز یکشنبه چهارم مهر برگزار خواهد شد در بسیاری زمینه‌ها رکوردشکن است. نخست این که انتخابات ۲۰۲۱ با داشتن ۶۲۱۱ نامزد، بیشترین تعداد نامزدها را در بین انتخابات گذشته دارد. در سپتامبر ۲۰۱۷،  تعداد ۴۸۲۷ نامزد ثبت‌نام کرده بودند. همچنین سهم ۳۳ درصدی زنان در میان نامزدها بی‌سابقه است. در انتخابات ۲۰۱۷، سهم زنان ۲۹ درصد بود. این بار بیشترین سهم زنان با ۵۴ ٪ مربوط به حزب سبزهاست و کمترین آن با ۱۳٪ متعلق به حزب راستگرای آلترناتیو برا آلمان است.

در مجموع ۴۷ حزب در این انتخابات شرکت می‌کنند که این یک رکورد بی سابقه از زمان اتحاد مجدد دو آلمان است. از این احزاب ۴۰ حزب در فهرست ایالتی شرکت می‌کنند که با رای دوم قابل انتخاب‌اند. ۷ حزب نیز نامزدهای خود را تنها در حوزه‌های انتخابیه خاصی به رقابت می‌فرستند.

در این انتخابات ۶۰ میلیون و ۴۰۰ هزار  نفر واجد شرایط رای دادن هستند، که این میزان در مقایسه با سال ۲۰۱۷، یک میلیون نفر کمتر است. در بین واجدین شرایط ۳۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر زن و ۲۹ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر مرد هستند. همچنین حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار رای اولی برای اولین بار در انتخابات شرکت خواهند کرد.

انتخابات در ۲۹۹ حوزه انتخابیه برگزار خواهد شد. ایالت نوردراین-وستفالن با ۶۴ حوزه انتخابیه و ایالت بایرن با ۴۶ حوزه بیشترین تعداد و ایالت زارلند با ۴ حوزه و ایالت برمن با ۲ حوزه کمترین تعداد حوزه‌های رای گیری را دارند.

میزان آرای پستی از زمان اتحاد دو آلمان همواره در حال افزایش بوده است. در حالی که سال ۱۹۹۰ تنها ۹.۴ درصد از رای دهندگان به این روش رای داده بودند، سال ۲۰۱۷ این رقم به ۲۸.۶ درصد رسید. در انتخابات پیش رو نیز به دلیل همه‌گیری کرونا انتظار می‌رود رکورد جدیدی در این زمینه ثبت شود.

طبق برآورد کارشناسان از نتیجه نظرسنجی ها، تعداد کرسی های پارلمان جدید آلمان می تواند به بیش از ۹۰۰ کرسی نیز برسد که این نیز یک رکوردشکنی جدید خواهد بود.