چرخهِ عرضه و پخش فیلم‌های مستند معیوب است

سینما که در ابتدا با هدف سرگرمی شکل گرفت، در زمانی نه چندان طولانی پس از تولد کارکردهای دیگری یافت؛ شاید یکی از مهمترین این کارکردها در سینمایی به نام مستند تجلی پیدا کرد. جایی که جادوی تصویر با ارائه جلوه‌ای از حقیقت به یکدیگر گره خوردند تا سینما ابزاری برای روشنگری و ارتقای کیفیت دانش و آگاهی جامعه شود.

فیلم‌های مستند یکی از قالب‌های مهم سینمایی هستند که به دلیل داشتن ژانرهای متفاوت و حقایقی که مطرح می کنند از اهمیت بالایی در صنعت سینما برخوردارند. برای بررسی اهمیت سینمای مستند پای صحبت هادی شریعتی مستندساز و کارگردان نشسته‌ایم که در ادامه از نظر شما می‌گذرد آنچه با هادی شریعتی گفتیم و شنیدیم.

این مستندساز در ابتدا و در پاسخ به این پرسش که رسالت یک مستندساز در مقابل مسائل اجتماعی و فرهنگی که در ایران در جریان است، چیست و این رسالت تا چه اندازه در سینمای ایران برآورده شده است، بیان کرد: با عنوان رسالت خیلی موافق نیستم چرا که مستند از دغدغه می آید و مستندساز در طی مسیر زیست زندگی اش در مواجه با برخی از مشکلات (اجتماعی، فرهنگی و...) تمرکز می کنند و در راه بررسی این مشکلات به ساخت فیلم مستند روی می آورد. در نتیجه ساخت فیلم مستند بستگی به این دیدگاه و زندگی آدم ها دارد و نه لزوما رسالتی که بخواهیم به تمام افراد نسبت دهیم.

وی افزود: هر جایی که ما مستندساز دغدغه مند داشته ایم محصول آن، محصول قابل توجهی شده است. یعنی هر جایی که کاری سفارشی نبوده و دغدغه فیلمساز در میان بوده، آن اثر یا محصول بسیار جدی تر توانسته است که به مسئله ای ورود و یا طرح مسئله کند؛ فارغ از این که راهکاری ارائه بدهد یا ندهد.

این مستندساز تشریح کرد: منظور من از این دغدغه شخصی فیلمساز و غیرسفارشی بودن اثر، فیلمسازی در غالب سینمای مستند مستقل است.

ما این سینمای مستقل مستند را در برخی از سال‌ها داشته ایم و در برخی دیگر از سال‌ها به دلیل نگاه متفاوتی که وجود داشته متاسفانه بسیاری از فیلم های خوب از جشنواره سینما حقیقت بیرون مانده اند؛ یعنی فیلم هایی که شبیه فیلم های دیگر نبوده اند، حرفی تازه و نگاه متفاوتی به موضوعات داشته اند.

شریعتی تاکید کرد: البته این چرخه تا حدودی، طبیعی هم هست چرا که تمام تولیدات یک سال سینمای مستند نمی‌تواند در یک فستیوالی که صرفا سالی یکبار برگزار می شود و سقف مشخصی دارد به نمایش دربیاید.

سینمای مستند، سینمایی دست خالی‌ست

شریعتی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که سینمای مستند در چه شرایطی می تواند منشا اثر باشد یا در جامعه تغییرات ایجاد کند و نوعی از جریان سازی را موجب شود، بیان کرد: اگر بخواهیم قائل به جریانی باشیم باید گفت که حداقل سینمای مستند ما از سینمای داستانی‌مان جلوتر است.

بخش از زیادی از مستندها به خصوص مستندهای اجتماعی دست بر نقاط تاریک تر جامعه ما می گذارد و همین موضوع باعث شده است که نتواند جریان سازی کند؛ چرا که این تمرکز پولساز نیست و سینمای مستند سینمای دست خالی ای به حساب می آید و خیلی سینمای پولداری نیست.

وی ادامه داد: همانطور که پیش‌تر ذکر کردم فیلم و سینمای مستند از دغدغه مندی ها سرچشمه می گیرد، در نتیجه سینمای قوی ای نبوده است که بتواند به یک جریان بزرگ بدل شود؛ این سینما عمدتا میدان‌گاه تک ستاره هایی بوده که در حوزۀ اجتماعی این سینما آمده اند، برقی زده اند و رفته اند.

ضمن این که باید این نکته را یادآور شوم که عدم جریان سازی، لزوما در معنای کم تاثیری نیست؛ بسیاری از فیلم های ما بوده اند که تاثیرگذاری بزرگی داشته اند مثلا مستند جای خالی آقا و خانم ب (فیما امامی و رضا دریانوش :۱۳۸۸) که یکی از فیلم های مستند ماست؛ شاید این فیلم خوب دیده نشد اما بسیار فیلم اثرگذاری است و به یک سری از مشکلات زندگی اشاره دارد.

وی با تاکید بر این نکته که عمده مشکلات سینمای مستند را در خلاها و کاستی‌های مالی این بخش می بیند، خاطرنشان کرد: بخش زیادی از این کاستی ها مرتبط با مباحث مالی است و بخشی دیگر مرتبط است با ساختاری جامعه ای که ما در آن زندگی می کنیم و حتی بخش هایی متاثر از سیاست های حاکم است؛ طبیعتا در بسیاری موارد حتی اگر جریانی می خواسته که شکل بگیرد این مشکلات مانع شده است که این سینما بتواند جریان ساز و اثر گذار باشد.

چرخۀ عرضه و پخش تولیدات مستند چرخه‌ای معیوب است

شریعتی در پاسخ به این پرسش که چه رویکردی را می توان برای ورود و استقبال سرمایه گذاران (خصوصی و دولتی) در تولید سینمای مستند اتخاذ کرد، تصریح کرد: یکی از مواردی که پس از شیوع کرونا بسیار برجسته شد، بحث آنلاین شدن و تماشای آنلاین سینما بود؛ موضوعی که اثر مثبتی بر سینمای مستند داشت و موجب شد که فیلم های مستند در فضای آنلاین بسیار بیشتر از گذشته دیده شوند که البته ما از این امکان به نسبت دیگر کشورها استفاده نکردیم.

اما به نظر می رسد که یکی از مهمترین معضلات بر سر راه سینمای مستند این است که ما نمی توانیم فیلم مان را به مخاطب هدف برسانیم یعنی چرخه عرضه و پخش تولیدات مستند چرخه ای معیوب است؛ درصورتی که با اصلاح این چرخه می تواند به چرخه ای پولساز بدل شود که هزینه ساخت و موارد مالی را به تهیه کننده و کارگردان اثر برگرداند برای جریان سازی فیلم های بعدی اش چرا که این چرخه بالقوه پولساز است.

این کارگردان مستند خاطرنشان کرد: جایگاه فیلم های مستند تلویزیون بوده است اما با آمدن پلتفرم ها می تواند اتفاق هایی بیفتد که باعث شود مستندها در فضای مجازی بیشتر دیده شوند. تلاش هایی هم البته در این راستا صورت گرفته که البته این تلاش ها بسیار کوچک بوده است. مثلا زمانی که ما فیلم مستندی می سازیم ممکن است این فیلم مستند در مجموع به ۵ هزار بیننده هم نرسد در صورتی که در یک ساختار درست این فیلم مستند می تواند بیننده ای میلیونی داشته باشد.

کارهای نو، سفرۀ حقیقت را رنگین‌تر می‌سازد

شریعتی در انتها و در توضیح جایگاه و کیفیت جشنواره سینما حقیقت از آغاز تا به امروز یادآور شد: این دست جشنواره ها به دلیل سلیقه ای که در آن اعمال می شود، هر سال متفاوت از سال قبل هستند؛ نگاه من به این جشنواره به مثابه یک جشن است که برخی آثار ممکن است به این جشن راه یابند و برخی دیگر بیرون از این جشن بمانند.

اما نفس جشنواره، برپایی آن و دیده شدن آثار تا لحظه ای که توسط خود فیلمسازان اتفاق می افتد، یعنی وقتی قرار باشد صرفا خودِ فیلمسازان آثار یکدیگر را ببینند به نظرم اتفاق جذابی محسوب نمی شود. این اتفاق زمانی ارزشمند است که این فیلم ها را مخاطب عام و مخاطب غیر مستندساز ببیند یعنی کسی که خودش فیلمساز نیست پا به این جشنواره بگذارد و فیلم ها را ببیند؛ چه به صورت حضوری و چه به صورت آنلاین.

وی تاکید کرد: به عنوان کسی که اولین دوره این جشنواره فیلم داشتم و بعدها (به دلایلی) دیگر فیلمی در این رویداد نداشتم، باید بگویم که روند جشنواره سینما حقیقت نسبت به ادوار قبلی اش روندی رو به جلو است اما روندی پیش رونده یا از منظر کیفی بالایی نیست. این جشنواره در مجموع روندی معقول و منطقی داشته است.

شریعتی بیان کرد: امیدوارم نگاه ها نسبت به سینمای مستند به خصوص در مرحله ای که آثار انتخاب می شوند نگاه هایی عمیق تر و بازتر باشد؛ من از جمله کسانی هستم که فیلمم به دلیل نوع نگاه هیئت انتخاب به این فستیوال راه پیدا نکرده اما در ۱۵ جشنواره جهانی حضور داشته و جایزه جهانی گرفته است.

فیلم من می توانست بر سر این سفره باشد ولی نبود؛ بنابراین همواره باید در بحث انتخاب فیلم ها، کارهای نو و آثاری که برخلاف رویۀ ثابت تولید آثار هستند حضور داشته باشند و نگاه بازتر و سفره رنگین تر و گسترده تری بر جشنواره حاکم باشد تا مخاطب حظ بیشتری از این جشنواره ببرد.

ستار الکلاسیکو:۱۳۹۷ مستند پرتره‌ای از ستار مهرانی قهرمان کورس اسب‌دوانی کشور، مستند تورچ: ۱۳۹۴ با موضوع بررسی یکی از مهمترین عفونت‌های تاثیرگذار روی جنین، مستند سارا: ۱۳۹۵ با موضوع بیماری کم‌یاب و نابینایی دختر خردسال کارگردان، از جمله آثار هادی شریعتی به عنوان کارگردان مستندساز است.

کسب نشان ویژه بهترین فیلم مستند از جشنواره lakecity هندبرای فیلم سارا ۲۰۱۸، کسب نشان برنز بهترین فیلم مستند از نخستین جشنواره بین المللی فیلم کویین پالم آمریکا ۲۰۱۸، کسب جایزه بهترین فیلمنامه از بخش جلوه گاه امید در سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم کودکان و نوجوانان اصفهان برای فیلم در میان امواج ۲۰۱۸ و تقدیر کارگردانی در بخش اصلی سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم کودکان و نوجوانان اصفهان برای فیلم در میان امواج از جمله تقدیرها و جوایز در کارنامه فیلمسازی شریعتی است.