سفارشی نویسی مصیبت امروز ادبیات کودک ایران است

به گزارش گروه فرهنگی ایرنا براساس دانشنامه بریتانیکا، ادبیات کودک به مجموعه‌ای از آثار مکتوب یا مصور اطلاق می‌شود که خلق شده‌اند تا برای کودکان سرگرم کننده و در عین حال آموزنده باشند. این نوع ادبی شامل طیف متنوعی از آثار است: از آثار کلاسیک ادبیات جهان، کتاب‌های مصور و داستان‌های ساده که به طور خاص برای کودکان نوشته شده‌اند تا قصه‌های پریان، لالایی‌ها، حکایت‌ها و دیگر داستان‌هایی که نسل‌ به نسل به طور شفاهی منتقل شده‌اند.

ادبیات کودک اولین بار در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی به عنوان یک گونه ادبی مستقل ظهور کرد و در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به دلیل انتشار بسیاری از آثار کلاسیک در این ژانر، وارد عصر طلایی خود شد. 

نقش ادبیات کودک به دلیل توجه به ذوق و سطح رشد، پرورش فکر، تربیت و شخصیت کودک، در تعلیم، تربیت، پرورش و رشد اجتماعی غیرقابل انکار است، اهمیت ادبیات کودک در آنجاست که مسیر رشد و توسعه زبانی را برای کودکان هموار و آنها را به فعال کردن قوه تخیلشان تشویق می‌کند. دسترسی به آثار با کیفیت در این ژانر لازمه ترغیب کودکان به مطالعه است، عادتی که می‌تواند تا بزرگسالی همراهشان بماند.

اهمیت این بخش از فرهنگ اجتماعی در ایران نیز به حدی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی بنابر پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی هجدهمین روز تیرماه هر سال را به عنوان روز ادبیات کودک و نوجوان در تقویم رسمی کشور جمهوری اسلامی ایران ثبت کرده است.

ارتقای ادبیات کودک بی شک در توسعه فرهنگی کشور نقش بسزایی دارد، بنابراین کالبدشکافی این حوزه و توجه به نیازهای ارتقای آن می تواند از اولویت های سیاست های فرهنگی در حوزه دولتی و نهادها و ارکان خصوصی فعال این عرصه باشد.

محمدرضا یوسفی نویسنده و نظریه پرداز ادبیات کودکان و نوجوانان معتقد است: مشکل اول ما این است که ادبیات کودک ما یک ساختار دولتی دارد و در این ساختار دولتی خود بخود به شکل اتوماتیک وار آثار خلاقه به سختی بالا می آید، ضمن اینکه ناشران عمده ادبیات کودک ما دولتی هستند و این یک مصیبت ملی است چون فیلترها و محافظه کاری های خودشان را دارند و در این سیستم حتی برای مدیران مرتبط با ادبیات کودک هم محدودیت وجود دارد و این نه تنها کم مشکلی نیست بلکه خیلی هم بزرگ است. سطح کلان و اقتصاد کشور در این امر تنیده شده است و ضربه آن به بویژه به ادبیات مکتوب کودک است.

نهاد متولی ترجمه به زبان های دیگر نداریم

وی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: جهانی شدن ادبیات کودک به این معناست که شما اول بتوانید تدارکی بچینید کتاب هایتان به زبان های خارجی ترجمه شود، ما چنین نهادی در حال حاضر نداریم، در دوره وزارت آقای مسجد جامعی اتفاقاتی افتاد اما کوتاه مدت بود.

یوسفی گفت: یکی از مشکلات ما این است که مترجم از زبان فارسی به زبان های دیگر خیلی کم داریم، اخیرا عده ای کم پیدا شده اند اما کفایت نمی کند.

نویسنده گرگ ها گریه نمی کنند ادامه داد: بخش دولتی که ادبیات کودک را در چنگ گرفته اینجا باید پای کار بیاید و جریان را در دست گیرد و سرمایه گذاری کند.

نامزد جایزه اندرسن در سال ۲۰۰۰ افزود: به صورت جسته و گریخته ترجمه هایی به زبان های دیگر داشته ایم اما این بخاطر تلاش این سوی مرزها نبوده بلکه خود کشورهای متقاضی خواستار بوده اند؛ اگر ترجمه ای هم بوده خودشان تمایل نشان داده اند؛ بنابراین این روندِ گاه به گاه، اتفاقی است و بر اساس اتفاق نمی شود برنامه ریزی کرد باید این روند منضبط باشد و حتما در این حوزه برنامه داشت و تدارکات اولیه را درست چید.

یوسفی گفت: در سطح جهان معمولا ناشران خصوصی هستند که امور مربوط به کتاب را پیش می برند، ناشران آژانس های ادبی را می شناسند و تمام کارها با همراهی و مشاوره آنها و یا کلا از سوی آنها صورت می گیرد.

وی افزود: ناشران خصوصی ما باید حمایت بشوند تا در نمایشگاه های کتاب مثل بلونیا و فرانکفورت و غیره وجود خود را اثبات کنند. اما این حمایت را شاهد نیستیم و امکانات کلی و جزئی در این زمینه ضعیف است. امکانات برخی از ناشران خصوصی یک پنجم ناشران دولتی است و برخی نیز هیچ حمایتی نمی شوند. به همین دلیل هم ۸۰ درصد کتاب هایی که به خارج از کشور راه می یابند متعلق به ناشران دولتی است.

ناشران دولتی، انگیزه و ناشران خصوصی، امکانات ندارند

نویسنده وقتی پرنده ها پرواز کردند گفت: در جهان کشورهایی که در ادبیات کودک پیشرفت کرده اند، این پیشرفت را مدیون ناشران دولتی نیستند بلکه بواسطه ناشران خصوصی بوده است چرا که انگیزه ادامه فعالیت و ماندگاری دارند، اما ناشران دولتی حساب و کتابی برایشان مطرح نیست و همگی آنها انتصابی هستند و بر این اساس انگیزه ای هم ندارند. نتیجه این می شود که اثر خلاق در ناشران دولتی کم می شود. تا جاییکه که حتی مدیران این حوزه نیز شناخت کافی از مسائل و اهمیت آن ندارند و خیلی ها هم اصلا معنای بخش بین الملل را نمی دانند، چون اکثر مدیران ما در عرصه فرهنگ غیرفرهنگی هستند و متوجه نیستند چکار می کنند.

یوسفی افزود: مشکل دیگر در این حوزه جابجایی زود به زود مدیران است که مانع برنامه ریزی و اشراف آنان به مسائل می شود. از سویی هم مدیران ما اختیاری از خود ندارند و این موجب استرس آنها در کار می شود، مدیری که خودش اختیار ندارد چگونه می تواند کتاب با کیفیت چاپ کند که در سطح جهان هم مطرح شود.

وی گفت: در این وضعیت نمی توان از نویسنده انتظار داشت اثری جهانی بنویسد، اگر تاحدودی هم جهانی شدنی صورت گرفته است با کمک سازمان های مردم نهاد مثل شورای کتاب کودک و ناشران خصوصی بوده است که توانسته اند کتاب کودک را در جهان مطرح کنند.

سفارشی نویسی مصیبت ادبیات کودک ماست

نویسنده دنیا مال من است افزود: نتیجه این می شود که نویسنده ها سفارشی نویس می شوند و این سفارشی نویسی مصیبت ادبیات کودک است و ضربه سنگینی به آن وارد می کند. در حالیکه نویسندگان خود نیز به این امر راضی نیستند به همین دلیل سرمایه های انسانی و استعداد نویسنده هدر می رود چون سفارشی است و با انگیزه تولید نشده است. بازار هم پر از کتاب متوسط می شود و در نهایت هم این فاجعه عظیم به فرهنگ ملی ضربه می زند. 

یوسفی گفت: این روند نویسنده خلاق و مستقل را از جامعه می گیرد  و در این جریان یکسری دریچه ها مثل فیلم و سریال به سمت نویسنده باز می شود که ناچار جذب آن می شود و این از بین بردن استعداد ذاتی آثار خلاقه ای در پی ندارد ، از سوی دیگر نیز منابع معتمد و معتبری برای مشاوره و توصیه «چه بخوانیم» که نیاز امروز جامعه است وجود ندارد و نتیجه این می شود که کودکان ما به کتاب های ترجمه گرایش بیشتری پیدا می کنند.

نویسنده وقتی باران بارید با تاکید بر اینکه باید در کشور ما نیز مثل کشورهای دیگر بودجه ملی در اختیار ادبیات قرار گیرد ، گفت: تا بخش دولتی که مدیریت کلان ادبیات را در دست دارد، کاری اساسی انجام ندهد، ارتقای مورد انتظار هم محقق نخواهد شد، مشتری اول کتاب کودک در کشور ما خود دولت است و در این زمینه نباید شاهد باندبازی باشیم، وارد ادبیات کودک که می شویم البته مساله حادتر هم می شود چون در عرصه رمان بزرگسال بخش دولتی نتوانسته خیلی قوی باشد و ناشر خصوصی میدان بیشتری دارد اما ناشران بخش کودک بویژه در فرایند اخذ مجوزها بسیار گیر و گرفتاری دارند.