ساختار جامعه عشایری مبتنی بر ایل و عشیره است و بر خلاف پیدایش تمام پدیده‌های نوظهور در دنیای مدرن، همچنان این ساختار بکر در جامعه آنان پا برجا مانده و مهمتر از آن فرهنگ اصیل کار و کوشش در این ساختار پایدار است.
هم اکنون ۱.۵ درصد از کل جمعیت ایران را عشایر تشکیل می‌دهند اما آنان تولید ۲۵ درصد مواد پروتئینی به ویژه گوشت قرمز و محصولات لبنی، حدود ۴۰ درصد صنایع دستی و ۲۸ درصد دام سبک کشور را در اختیار دارند.
عشایر به جماعتی از مردم اطلاق می شود که دارای سازمان اجتماعی مبتنی بر گروههای خویشاوندی بوده و افراد آن احساس تعلق به این سازمان می کنند بر این اساس داشتن سه ویژگی کوچ رو بودن، معیشت از طریق دامپروری و زندگی در طایفه از ویژگیهای تشخیصی عشایر است.
وقوع انقلاب اسلامی در شرایطی رقم خورد که جامعه عشایر در ۲ بخش حفاظت و صیانت از مرزها و نیز تولید نقش آفرینان بی‌بدیلی بودند و این نقش آفرینی را تا روزگار امروز حتی بدون ذره‌ای وابستگی به دولت نگهداشته‌اند.
رشد حمایتها از جامعه عشایری در دوران پس از انقلاب به اوج خود رسید و همین امر موجب افزایش چشمگیر شاخصهای برخورداری در این قشر اثرگذار و زحمتکش شد و در این میان عشایر خراسان رضوی به عنوان یکی از استان‌های دارای مرز مشترک با ۲ کشور، از اهمیت و نقش فراوانی برخوردارند.
عشایر این استان در قالب ۳۵ طایفه با دارا بودن ۹۹۰ هزار راس دام و تولید سالانه ۱۷ هزار تن فراورده‌های دامی شامل شیر، روغن، پشم، کُرک و کود حیوانی و ۴۱ هزار و ۸۰۰ مترمربع صنایع دستی شامل گلیم، قالیچه، فرش و تابلو فرش نقش بسزایی در اقتصاد خراسان رضوی دارند.
شمار دانش‌آموزان عشایر خراسان رضوی نیز بیش از پنج هزار و ۹۶۸ نفر است که در ۱۹۴ مدرسه ویژه عشایری تحصیل می‌کنند.
۲۳ شهرستان و منطقه خراسان رضوی دارای مدارس عشایری هستند و ۲ مدرسه شبانه روزی عشایری نیز در این استان فعالیت دارند.
خطه خراسان رضوی یک بار دیگر وارد بحران خشکسالی شده است که عواقب آن به شدت این خطه را مورد تهدید قرار داده است به گفته متولیان امر این استان با کاهش ۶۷ درصدی بارشها طی سال جاری در مقایسه با مدت مشابه پارسال مواجه است و تمامی شهرستانهای استان در سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش بارندگی داشته‌اند.
کاهش تولید در تمامی بخش ها از جمله زراعی، باغی و دام و طیور در این استان نخستین آثار و پیامدهای ناشی از خشکسالی است که در کنار دیگر مسایل پیش از این از جمله تورم، بر جامعه عشایری نیز فشار فراوانی وارد کرده است.
عشایر خراسان رضوی ساکت اما اثرگذار
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی با اشاره به این که تنوع تولیدات و نقش عشایر استان در اقتصاد نسبت به شمار و جمعیت این قشر بسیار بیشتر است گفت: جمعیت عشایر خراسان رضوی ۲ درصد جمعیت روستایی این استان است و هم اکنون این استان هفت هزار خانواده عشایری با جمعیت ۳۵ هزار نفر دارد که ۶ دهم درصد از کل جمعیت ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار نفری استان را تشکیل می‌دهند.
محمد نبوی فرد با اشاره به تولید سالانه ۱۲ هزار تن گوشت قرمز توسط عشایر خراسان رضوی افزود: تعداد دام عشایر این استان از بیش از ۹۳۰ هزار راس در سال گذشته به یک میلیون و ۲۰۰ هزار راس در حال حاضر افزایش یافته که علت آن اجرای طرح پرواربندی دام سبک، اصلاح و مدیریت تغذیه و سایر حمایتها از جمعیت عشایری استان بوده است.
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی گفت: طرح اصلاح و مدیریت تغذیه دام سبک در راستای افزایش تولید گوشت قرمز و سودآوری و اثربخشی سرمایه‌گذاری در این زمینه اجرا می‌شود.
نبوی فرد در زمینه سایر تولیدات عشایری خراسان رضوی افزود: تولید ۱۱ هزار و ۸۴۷ تن شیر، هزار و هفت تن کره، ۵۹۲ تن روغن زرد، ۸۹ هزار و ۶۸۷ تن کود گوسفندی، هزار و ۳۰۰ تن پشم و ۳۹ تن کُرک و مو از دیگر تولیدات عشایر در سال است.
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی عشایر این استان سالانه ۴۱ هزار و ۷۰۰ متر مربع مفروشان صنایع دستی تولید می کنند.
نبوی فرد با بیان این که بخشی از عشایر استان نیز بر روی زمینهای کشاورزی و باغی فعالیت و تولید دارند گفت: ۱۱ هزار هکتار از اراضی زراعی و باغی استان از آن عشایر است که سالانه سه هزار و ۳۰۳ تن محصولات باغی و ۱۹ هزار و ۸۹ تن محصولات زراعی از این اراضی برداشت می‌شود.
انقلاب اسلامی عامل رشد شاخصهای برخورداری عشایر
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی از رشد چشمگیر شمار و میزان شاخصهای برخورداری عشایر این استان از خدمات مختلف پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون خبر داد و اظهار کرد:سال ۱۳۵۷ تنها سه مورد خدمت شامل برخورداری از راه مناسب، برخورداری از آموزش عمومی آن هم فقط در مقطع ابتدایی و مسکن برای عشایر مطرح بود.
محمد نبوی‌فرد افزود: برخورداری عشایر خراسان رضوی در این سه شاخص نیز تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی به صورت میانگین تنها ۱۰ درصد جمعیت این قشر از کشورمان و خراسان رضوی را در بر می گرفت.
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی گفت: با وقوع انقلاب اسلامی و طبق آخرین بررسی انجام شده تا اول امسال این سه شاخص به بیش از ۱۰ شاخص افزایش یافته و میانگین برخورداری نیز برای عشایر استان به بیش از ۷۰ درصد رسیده است.
نبوی فرد افزود: به عنوان مثال طی بیش از چهار دهه گذشته از انقلاب اسلامی شاخصهایی از جمله ساماندهی به اسکان، تامین سوخت فسیلی، برخورداری از آب شرب بهداشتی، برخورداری از برق، بهداشت و درمان و مخابرات به خدمات ارائه شده به عشایر افزوده شده است.
وی ادامه داد:هم اکنون ۶۸ درصد عشایر استان برخوردار از آب شرب بهداشتی، بیش از ۷۰ درصد برخوردار از برق و حدود ۸۰ درصد برخوردار از راه مناسب هستند.
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی گفت: طبق برنامه پیش روی سازمان عشایر ایران تا افق ۱۴۰۴ میزان برخورداری عشایر کشور از تمامی این شاخص ها باید به ۱۰۰ درصد افزایش یابد که هم اکنون این میزان در خراسان رضوی هشت درصد بالاتر از میانگین کشوری است.
نبوی فرد به افتتاح هشت طرح عمرانی و تولیدی برای ارتقای امور اقتصادی و رفاهی عشایر خراسان رضوی در مناطق عشایرنشین همزمان با چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی اشاره و اضافه کرد: این تعداد پروژه عمرانی و تولیدی در مناطق عشایری با هزینه حدود ۴۲ میلیارد تومان آماده ثمردهی شده است.
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی گفت: بهره‌برداری از این طرحها هزار و ۲۰۰ خانوار عشایری خراسان رضوی را از خدمات حاصل از آنها برخوردار می‌کند تا با استفاده از آن در محیط زندگی عشایری زندگی راحت‌تر و مثمرثمرتری داشته باشند.
نبوی فرد افزود: این طرحها شامل ساخت منبع ذخیره آب، انتقال و تأمین آب محلات عشایری شهرستانهای کلات، درگز، سبزوار، سرخس و نیشابور و نیز پروژه‌های آبرسانی، برق رسانی، گاز و آسفالت و راه در شهرستانهای چناران، کاشمر، درگز و بردسکن می شود.
صیانت از مرزها و استقلال
مدیرکل عشایر خراسان رضوی با اشاره به این که یکی از مهمترین وظایف عشایر صیانت از مرزهاست اظهار کرد: این نقش به گونه‌ای است که اگر عشایر از مناطقی که در آن مستقر هستند خارج شوند دولت مجبور خواهد شد یک ارتش جدید را برای حفاظت از مرزها در مناطق مستقر کند.
نبوی فرد افزود: عشایر شرق کشور هم اکنون از اتباع خارجی از کشورهای ترکمنستان و افغانستان به داخل کشور جلوگیری می کنند بنابراین همچنان عشایر نقش مهم خود را که صیانت از خاک کشور است بر عهده دارند.
وی ادامه داد: اگرچه در گذر زمان شمار عشایر کاسته شده است اما پس از چهار دهه از انقلاب اسلامی هنوز میزان تولید و سهم عشایر از تولید کاسته نشده است و همچنان شاهد تولید چشمگیر توسط این قشر هستیم.
مدیرکل عشایر خراسان رضوی گفت: از قدیم تا امروز همچنان عشایر کشور یک چهارم گوشت قرمز را تولید می کنند و بنابر این کمک عشایر به اقتصاد و معیشت کشور و نیز کاهش وابستگی همچنان برقرار است.
نبوی فرد افزود: عشایر ایران در حال حاضر سالانه ۲۰۰ هزار تن گوشت قرمز از محل دام سبک تولید می‌کنند که بهترین و با کیفیت ترین گوشت است.
اعطای ۱۵۷ میلیارد تومان تسهیلات
مدیرکل عشایر خراسان رضوی با بیان این که تا قبل از انقلاب اسلامی هیچ گونه حمایت مالی و تسهیلاتی از عشایر در کشور صورت نمی گرفت گفت: در حال حاضر با اعطای تسهیلات کم بهره و شرایط خاص تلاش می شود از این قشر نهایت حمایت صورت گیرد تا نه تنها آنها به دامداری بپردازند بلکه ثبات شغلی هم برایشان تامین شود.
نبوی فرد افزود: تنها طی سه سال گذشته ۱۵۷ میلیارد تومان به عشایر خطه خراسان رضوی تسهیلات اعطا شده است که شامل تسهیلات حمایت از خشکسالی و سامانه کاراست.
وی ادامه داد: این به معنای آن است که سالانه بیش از ۵۳ میلیارد تومان تسهیلات به عشایر پرداخت می شود و این حمایتهاست که موجب شده است در شرایط سخت و خشکسالی کنونی شاهد پابرجایی عشایر، عدم ریزش جامعه عشایر و حتی مهاجرت معکوس از شهرها به سمت زندگی عشایری باشیم.
۱۰ درصد دام سبک در دست عشایر
مدیرکل عشایر خراسان رضوی با اشاره به این که طبق آخرین سرشماری، عشایر خراسان رضوی ۱۰ درصد جمعیت دام سبک استان را در اختیار دارند گفت: بر این اساس جمعیت دام عشایر استان ۹۳۵ هزار واحد دامی می‌شود که ۹۱۰ هزار راس آن دام سبک و بقیه شتر است.
نبوی فرد افزود: از محل این میزان دام، سالانه ۱۲ هزار تن گوشت و ۱۱ هزار و ۷۰۰ تن انواع محصولات لبنی تولید می‌شود.
وی در خصوص هویت گذاری دام عشایر نیز اظهار کرد: برای کنترل و برنامه‌ریزی موثرتر، هویت بخشی به دامها در دستور کار قرار گرفت و در این راستا تا تاریخ ۱۶ بهمن ماه تعداد ۷۴۲ هزار راس دام عشایر استان هویت‌گذاری و پلاک‌گذاری شده است و تا پایان سال ۱۰۰ درصد جمعیت دامی عشایر خراسان رضوی هویت‌گذاری و پلاک‌گذاری می‌شود.
خرید حمایتی دام عشایر
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی گفت: با توجه به خشکسالی بی سابقه امسال و کاهش شدید علوفه مرتعی برای تعلیف دامهای سبک، به منظور حمایت از جامعه عشایری، که ۲۵ درصد گوشت قرمز، معادل سالانه ۲۰۰ هزار تن آن را تولید می‌کند، مقرر شد یک میلیون راس از دام مازاد عشایر توسط شرکت پشتیبانی امور دام ایران با نرخ متوسط هر کیلوگرم ۴۵ هزار تومان خریداری و به ازای هر کیلوگرم دام زنده سه کیلوگرم جو دولتی تحویل آنان شود.
نبوی فرد افزود: سهمیه خراسان رضوی از این رقم، خرید ۱۰۰ هزار راس دام از عشایر تعیین شده است.
وی با بیان این که تاکنون ۳۲ هزار و ۷۰۰ راس دام به صورت حمایتی از عشایر استان خریداری شده است ادامه داد: در کل کشور تا کنون ۱۱۳ هزار راس دام عشایر خریداری شده است که خراسان رضوی همچنان رتبه نخست بیشترین میزان خرید را در اختیار دارد و تا کنون وجه کامل خرید حمایتی دام عشایر و خوراک جو پیش‌بینی شده در بین عشایر استان توزیع شده است.
نظر شما