در سال‌روز شهادت سیدمرتضی آوینی، با محمدتقی فهیم هم‌کلام شدیم. روزنامه‌نگار، منتقد سینما و مستندسازی که در دوره‌ای کوتاه، با این شهید مراوداتی داشته و پس از شهادت نیز، یکی از هنرمندانی بوده که در اشاعه اندیشه‌های ایشان، از هیچ کوششی فروگذار نکرده است.
وقتی احساس نیاز به آوینی بیشتر می‌شود
فهیم با اشاره به اینکه هر چه به جلو پیش می‌رویم و هر چه زمان می‌گذرد، هویت و اصالت آوینی ماندگارتر می‌شود و نیاز به او، بیشتر احساس می‌شود، گفت: این احساس نیاز به این دلیل است که در زندگی مدرن امروز، جامعه ما با آرمان‌ها و اندیشه‌های شهیدآوینی فاصله گرفته و همین فاصله است که سبب می‌شود تا ما امروز، به آن روابط، مناسبات و آن الگویی که از ایشان باقی مانده است، بیشتر احساس نیاز کنیم.
چرا هیچ مستندساز جنگی دیگری مانند شهیدآوینی ماندگار نشد؟
این مستندساز در پاسخ به این پرسش که آیا باید ویژگی آثار شهیدآوینی ازجمله «روایت فتح» را محدود به شجاعت و جسارت بالای ایشان در رفتن به خط مقدم جنگ و تصویربرداری از رزمندگان، محدود کنیم؟ گفت: قطعا خیر. چه در همان زمان و چه حتی امروز، خیلی‌ها دوربین به دست، به میادین جنگ رفته و از رزمندگان مستند تهیه کرده و هنوز هم این کار را انجام می‌دهند. مثلا همین امروز، افراد بسیاری در عراق، سوریه، اوکراین و دیگر کشورهای جنگ‌زده، در وسط میدان هستند و گاهی جانشان را هم از دست می‌دهند اما هیچ‌گاه نتوانسته و نمی‌توانند که به ماندگاری شهیدآوینی در تاریخ سرزمین‌شان برسند.
فهیم به دلیل ماندگاری آوینی اشاره می‌کند و می‌افزاید: کاری که شهیدآوینی در عرصه هنر و سینما انجام داد، یک دغدغه جدی و یک کار دلی بود چرا که ایشان همواره معتقد بودند که نخستین قدم برای ورود به عرصه هنر، ترکیه نفس است. یعنی یک هنرمند، ابتدا باید در درون خودش به یک زلالی برسد و وقتی این احساس نیاز در او شکل گرفت سپس پای مراحل تکنیکی سینما به بحث باز می‌شود.
نمایش نوعی روایت سینمایی در روایت فتح
این منتقد سینما ادامه می‌دهد: فرم سینما، همین است. یعنی هنرمند بر مبنای خلاقیت درونی و با آگاهی از درون خود، گام‌هایش را برمی‌دارد. این مهم البته به سبک زندگی فرد و اعتقادات او برمی‌گردد و آموختنی نیست.
فهیم به ویژگی دیگر سبک هنری شهیدآوینی اشاره می‌کند و می‌افزاید: مستند روایت فتح، نوعی روایت سینمایی را برای مخاطب خود ابژه می‌کند که این اتفاق در کمتر مستند دیگری به چشم خورده است. در این کار، به جنس صحنه که رزمندگان هستند و نوع کنش آنها در رزم توجه می‌شود. بر همین مبنا، آنچه بیشتر دیده می‌شود، اعتقادات آنها است گویی که فاصله بین دوربین و رزمندگان حذف شده و ما عناصر ناب آن آدم‌ها را می‌فهمیم.
امضای مستقل
این روزنامه نگار با بیان اینکه روایت در آوینی، خاص اوست، ادامه می‌دهد: این اتفاق مهم را علاقمندان سینما با عنوان سبک می‌شناسند؛ چیزی که همه هنرمندان به دنبال آن هستند. یعنی موتیف‌های دائمی یک فیلمساز. آوینی در مستندسازی هایش چنین کاری می‌کرد وگرنه چه در زمان‌های گذشته و چه امروز، بسیاری از مستندسازان، دوربین را برمی‌دارند و به دل صحنه‌های نبرد می‌زنند اما این کارها، جلوه و تاثیر چندانی ندارد چون این مستندسازان نتوانستند به مانند شهیدآوینی به یک امضای مشخص و واحد برسند.
رادیکال در مواجهه با آدم‌های مقابل خود
این منتقد کهنه‌کار سینما در ادامه، به یکی از خصایص مهم شهیدآوینی در مدل کاری او اشاره می‌کند و می‌گوید: شهیدآوینی در مواجهه با آدم‌های مقابل خود، بسیار بی‌پروا و رادیکال بودند و هیچ محافظه‌کاری و مصلحت‌اندیشی نداشتند. همین روحیه، در کارهای او، نمود بارزی داشت و سبب شد تا مردم، از این کارها استقبال کنند. این همان هنر بالنده‌ای است که تمامی هنرمندان دوست دارند در نوع کاری خود به آن برسند و جاودانه شوند.
ضرورت ترویج اندیشه‌های شهیدآوینی
فهیم در پایان به ضرورت پاسداشت از اندیشه‌های شهیدآوینی اشاره می‌کند و می‌گوید: متولیان حوزه تبلیغ و ترویج اندیشه‌های شهیدآوینی باید همت بیشتری به خرج دهند تا بتوانیم در موقعیت‌های مختلف، از اندیشه‌های زلال این هنرمند بزرگ بهره ببریم. ایشان یک مدل مطلوب و همه‌پسند در مسیر آرمان‌های انقلاب در حوزه سینما هستند و باید به عنوان الگو و مدل، مورد بهره‌برداری‌های بیشتری قرار بگیرند. ما باید اندیشه‌های این شهید والامقام را عینیت ببخشیم. اگر قرار ست مانیفستی در حوزه هنر انقلابی تعریف شود، آن مانیفست باید متاثر از اندیشه‌های شهیدآوینی باشد.
نظر شما