خرد شدن اراضی کشاورزی گلستان، تهدیدی برای امنیت غذایی

به گزارش ایرنا، اقتصاد اصلی گلستان واقع در شمال کشور برپایه کشاورزی بوده و این استان یکی از قطب های کشاورزی کشور هم محسوب می شود که حفظ  اراضی کشاورزی با داشتن نقشه راه یکی از اولویت های توسعه این بخش و بهره برداری بهینه از این ظرفیت است که با سرمایه گذاری می توان پایداری تولید ثروت را برای استان فراهم و تاثیر گذاری آن را در امنیت غذایی کشور دوچندان کرد.

نکته مهم این که در سالهای اخیر بیشتر توجه سرمایه گذاری در گلستان به سمت صنعت و گردشگری که اولویت بعدی این استان بوده، معطوف شد و سرمایه گذاری برای حفظ و نگهداری اراضی کشاورزی کمتر سخن گفته می شود و شاهد کوچک شدن اراضی و از دست رفتن سرمایه موجود کشاورزی در این خطه هستیم.
کارشناسان کشاورزی در گلستان یادآور شدند با کوچک شدن عرصه کشاورزی با فروش هر هکتار زمین سالانه به طور متوسط چهار فرصت شغلی و پنج تن محصول از بین می‌رود.
به گفته این کارشناسان طی ۵۰ سال گذشته به دلایل مختلف سطح اراضی کشاورزی از هشت هکتار به کمتر از ۳.۸ هکتار، کاهش یافته است، تهدید که متاسفانه تاکنون به آن توجه نشده است.
این معضل فراگیر به گلستان اختصاص ندارد بلکه تمامی استان های کشور با آن درگیر بوده و اغلب حدود ۱۸ میلیون هکتار زمین زراعی موجود در کشور به صورت قطعات پراکنده و در اندازه های مختلف مورد بهره برداری قرار می گیرند که پراکندگی قطعات اراضی کشاورزی سنتی ایران در نظام ارباب و رعیتی و قبل از اصلاحات ارضی به علت عوامل طبیعی اقتصادی اجتماعی و سیاسی به وجود آمد.
این پراکندگی قطعه های اراضی کشاورزی استفاده از دستاوردهای علمی و فنی و تکنولوژی، سرمایه گذاری در بخش تحقیقات، ارتباطات و نهاده های کشاورزی را مشکل و گاهی غیر ممکن ساخته و مانع اساسی راه پیشرفت و توسعه کشاورزی است.
امروز تاثیر منفی چالش مزبور در کشاورزی کشور و از جمله گلستان سبب شده تا در کاهش بهره وری و تحمیل هزینه سنگین برای بهره برداران و حتی برداشت محصول را توسط کمباین از کشتزارها با مشکل مواجه کند.
این در حالی است که در کشورهای اروپایی اراضی کشاورزی به طور مستمر رصد قرار می گیرد و از این سرمایه با اجرای طرح یکپارچه سازی اراضی در قالب قطعه های ۳۰۰ تا ۲۰۰ هکتاری به خوبی در تولید پایدار محصولات کشاورزی استفاده  می کنند.
یکپارچه سازی اراضی کشاورزی به معنای یکپارچه سازی و یا هماهنگ نمودن همه فعالیت های کشاورزی اعم از آماده سازی زمین ، تهیه بذر ، کود ، سم ، ماشین آلات و نگهداری و استفاده صحیح از آنها، مدیریت صحیح مزرعه و بازاریابی محصولات است، به نحوی که بتوان ضمن افزایش توان تولید ، نوع کشت و محصولات را مطابق با نیازهای جامعه هدایت کرد.
اکنون که در گام دوم انقلاب اسلامی قرار داریم بهترین فرصت برای بازنگری اساسی سرمایه گذاری بخش کشاورزی در کشور و استان گلستان است که باید از تجربه چهار دهه قبل استفاده کرده و راه جدید سرمایه گذاری این بخش را آغاز و استان گلستان را با توجه به برخورداری از ظرفیت های فراوان مربوط به قطب مطلوب تولیدات کشاورزی در کشور تبدیل کرد.
کارشناسان و دست اندارکاران اقتصادی به ویژه بخش کشاورزی در گلستان با اشاره به چالش کوچک شدن اراضی کشاورزی معتقدند: کم بودن وسعت و خرده مالکی بیشتر زمین‌ها از یک سو و کوچک شدن آن‌ها به علت قانون ارث که هر ۲۰ سال اتفاق می‌افتد، تهدیدی جدید برای بهره وری زمین‌های کشاورزی در آینده نزدیک است.
آنان افزایش ۴۰ درصدی هزینه تولید در هکتار و کاهش تولید محصولات کشاورزی حذف فرصت های شغلی از جمله پیامدهای کوچک شدن اراضی کشاورزی برشمردند.

کوچک شدن اراضی یعنی حذف سرمایه گذاری در کشاورزی

معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی کوچک شدن اراضی را یکی بزرگترین چالش بخش کشاورزی کشور برشمرد و گفت : برای رفع این چالش باید سران کشور ، مراجع تقلید، قوای سه گانه چاره اندیشی کنند.

علیرضا مهاجر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در گرگان افزود : هم اکنون بیش از ۷۵ درصد اراضی کشور زیر پنج هکتار است در صورت ادامه روال کنونی در ۱۰ سال آینده بیش از ۸۰ درصد اراضی کشور زیر سه هکتار خواهد شد که امکان سرمایه گذاری و اجرای مسائل فنی کشاورزی را با چالش بزرگ مواجه می کند.

وی اظهارداشت : ادامه این روند کشور را با توجه به نیاز در تولید محصولات اساسی برای خودکفایی دچار بحران می کند، بنابراین باید شرایطی ایجاد شود تا از کوچک شدن اراضی جلوگیری بشود.

معاون زراعت وزارت جهادکشاورزی امنیت غذایی را چالش دوم کشاورزی اعلام و اضافه کرد : چالش دوم امنیت غذایی در کشور است که امنیت غذایی در محصولات اساسی با چالش جدی مواجه است چرا که اجرای الگوی کشت در کشور منوط به اجرای تولید محصولات اساسی است بنابراین باید تولید کشور را ساماندهی کنیم و جهتش را به محصولات اساسی بکشانیم تا محصولات اساسی را در داخل تامین کنیم.

مهاجر همچنین دانش فنی کشاورزی را چالش مهم دیگر کشاورزی کشور برشمرد و گفت : باید راهکاری اتخاذ شود تا دانش کشاورزان  در استفاده از دانش بنیان، بذر ، سم ، مدیریت مزرعه و تناوت کشت را  افزایش داد.  

کاهش بهره وری   
کارشناس سابق حوزه اقتصادی سازمان جهادکشاورزی گلستان معتقد است: خرد شدن اراضی کشاورزی مستعد در این استان یکی از مشکلات اساسی برای تولید پایداری درآینده به شمار می رود و بهره وری تولید را در واحد سطح  کاهش می دهد.
آمنه جمشیدی رودباری افزود: ضرورت دارد که به مساله اصلاحات قانون تقسیم ارث برای ممانعت از خرد شدن زمین های کشاورزی مستعد استان توسط دستگاه مرتبط توجه ویژه شود تا این تهدید در استان برطرف شود.
به گفته وی اکنون بیش از ۹۰ درصد از بهره برداران در حوزه زراعی و باغی استان مدیریت زمین حداکثر چهار هکتار را در اختیار دارند که این خود نشان دهنده خرد بودن اراضی است.
وی افزود: گلستان با داشتن زمین های مرغوب کشاورزی جزو استان های برتر تولید محصولات زراعی و باغی کشور محسوب می شود ولی لازم است بیش از گذشته برای جلوگیری از خرد شدن اراضی اقدام اساسی صورت گیرد.

امنیت غذایی را تهدید می کند  
مسوول حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان جهادکشاورزی گلستان گفت: اکنون خرد شدن اراضی کشاورزی یکی از تهدیدهای مهم در این استان شمالی به شمار می رود که آینده تولیدات محصولات کشاورزی و در پی آن امنیت غذایی را تهدید می کند.
حجت الاسلام علی اکبر سایری در گفت و گو با ایرنا افزود: متاسفانه زمین های کشاورزی مستعد در این استان به دلیل تقسیم بین وراث به قطعه های کوچک تر تبدیل می شود و بخشی از این اراضی از گردنه تولید خارج می شود که تدوام این روند، برای آینده تولید استان خطرناک است.
وی تاکید کرد: باید دستگاه های مرتبط تمام هم و غم خود را گذاشته تا جلوی ساخت و ساز بی رویه را بگیرند و از خرد شدن زمین های کشاورزی و تغییرکاربری آن ها ممانعت به عمل آید.
وی با تاکید بر بها دادن بیشتر به موضوع صیانت از اراضی کشاورزی استان، گفت: دولت و مجلس شورای اسلامی هر دو باید ورود پررنگ در جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی داشته باشند.
مسوول حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان جهادکشاورزی گلستان ادامه داد: با حفظ مالکیت اراضی کشاورزی و یکپارچه سازی آن، خرد شدن اراضی حفظ می شود و محصول بیشتر از واحد سطح به دست می آید و امنیت غذایی هم تهدید نخواهد شد.
وی گفت:  برای تغییرکاربری در نگاه مردم و ممانعت از خرد شدن اراضی کشاورزی علاوه بر ورود پررنگ دستگاه های مرتبط، رسانه ها و قشر روحانیان هم می توانند نقش موثری برای فرهنگ سازی در این زمینه داشته باشند.

خلاء قانونی نداریم    
رییس کل دادگستری گلستان معتقد است: در موضوع خرد شدن اراضی زراعی خلاء  قانونی نداشته بلکه با ترک فعل از سوی متولیان امور اراضی مواجه هستیم.
حیدر آسابی افزود: قوانین محکم در رابطه با جلوگیری از خرد شدن اراضی وجود دارد و خلاف آنچه تصور می‌شود، در این باره با خلاء قانونی مواجه نیستیم و مشکل در این بخش، انجام ندادن تکالیف قانونی و یا همان ترک فعل‌هایی است که از سوی متولیان امور اراضی اتفاق می‌افتد.
وی ادامه داد: در ماده ۲۴ قانون اصلاحات ارضی هرگونه معامله ای که سبب تجزیه و قطعه قطعه شدن زمین های کشاورزی از حداقل تعیین شده، شود ، ممنوع و باطل است.
وی تاکید کرد: در قانون ارث هم بر این موضوع تاکید شده است که وراث نمی توانند به هر نحو که خواستند زمین کشاورزی را تقسیم کنند و اگر نتوانستند بر سر اداره ملک توافق کنند باید سهم ارث خود را سایر وراث بفروشند تا یکپارچگی زمین حفظ شود.
آسیابی افزود: در گلستان دادگاه ها در این بخش محکم ورود کرده و اجازه تقسیم زمین های کشاورزی به کمتر از  میزان تعیین شده را نمی دهند و پیش از صدور حکم در پرونده های تقسیم ماترک (تقسیم ارث)، حتما نظر جهاد کشاورزی و کارشناسان را اخذ می کنند.

وی گفت: بی نظمی در تقسیم های خارج از دادگاه یا همان تقسیم های عُرفی اتفاق می افتد ولی در تقسیم عُرفی هم قانونگذار ضمانت های اجرایی در اختیار جهاد کشاورزی قرار داده است که برای حفظ اراضی و جلوگیری از خرد شدن آن، می تواند در مواردی حتی ابطال این تقسیم نامه ها را بخواهد اما در چند سال گذشته هیچ دعوایی در این زمینه در محاکم استان طرح نشده و در این قسمت منفعل عمل شده است.

رییس کل دادگستری گلستان افزود: امور اراضی تکلیف و اختیار قانونی دارد و می تواند بدون نیاز به حکم دادگاه برای جلوگیری از خرد شدن زمین های کشاورزی جلوی ساخت و سازها و فنس کشی در زمین های کشاورزی را بگیرد و سازه های غیرمجاز را تخریب کند.
وی خاطرنشان کرد: در نشست شورای حفظ حقوق بیت المال استان به دستگاه های متولی این بخش تاکید شده، عذری برای تعلل در پیشگیری و تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز به ویژه در زمین های کشاورزی پذیرفته نیست و دادستانی با عنوان ترک فعل و مسامحه در انجام وظایف قانونی برای مدیران دستگاه های متولی ورود خواهد کرد.
آسیابی ادامه داد: طی سه چهار سال اخیر سه هزار دعوی ماترک در دادگاه های استان مطرح شد و در همه پرونده هایی که زمین های کشاورزی هم جزو ماترک ( تقسیم ارث) بود و نظر جهاد کشاورزی برای  کمک به جلوگیری از تقسیم زمین های کشاورزی، دریافت شده است.
وی بیان کرد: پارسال هم به ۷۰۰ طرح دعوی تقسیم ارث اراضی کشاورزی در دادگاه های استان با دریافت نظر جهادکشاورزی در راستای کمک به جلوگیری از تقسیم اراضی زاراعی و خرد شدن آن ، رسیدگی شده است.

حذف فرصت های شغلی و پایداری تولید
استاد اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر گفت: کوچک شدن اراضی کشاورزی در گلستان یکی از تهدیدهای توسعه این بخش به شمار می رود و باید هر چه زودتر جلوی آن گرفته شود.
علی بیگی در گفت و گو با ایرنا افزود: متاسفانه برنامه ای جدی مقابله با این تهدید و سرمایه گذاری آینده نگر در امر پیشگیری از گسترش آن ، دیده نمی شود.
به گفته وی به عنوان نمونه ایجاد بزرگراه در مسیر آزادشهر به مینودشت که به صورت نیمه تمام رها شده یا اجرای کنارگذر شهر علی آباد کتول، بخش زیادی از زمین های با ارزش تولید محصولات کشاورزی در این مناطق از بین رفته که حاصل آن از دست دادن ایجاد فرصت های شغلی و پایداری در تولید محصولات کشاورزی و امنیت غذایی است.
وی خاطرنشان کرد: گلستان که اقتصاد آن بر پایه کشاورزی استوار است باید به موضوع حفظ اراضی کشاورزی آن و مقابله با کوچک سازی با الویت توجه شود  و نقش دستگاه های مرتبط در این رابطه بسیار سنگین است.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: گلستان به تدوین نقشه راه برای بخش کشاورزی و سرمایه گذاری در حفظ اراضی موجود نیاز مبرم دارد و نباید سلیقه ها را درتصمیم گیری دخالت داد.

صاحبنظران معتقدند که کشوری در دهه آینده در جهان موفق است که بتواند در تولیدات محصولات کشاورزی سرآمد دیگران باشد، بنابراین با توجه به این تحلیل، برنامه ریزان و دست اندرکاران امور باید تا دیر نشده برای این معضل فراگیر بخش کشاورزی تدابیر ویژه ای اتخاذ کنند. 
مطابق گزارش سازمان جهادکشاورزی گلستان، در این استان شمالی با بیش از ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت و جای دادن هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا در همسایگی سه استان مازندران، خراسان شمالی و سمنان و کشور ترکمنستان قرار دارد و در تولید محصولات کشاورزی از جایگاه ممتازی در کشور برخوردار است به طوری که بخش کشاورزی این خطه با ۲۲۰ هزار خانوار بهره بردار معادل ۳۸ درصد اشتغال خالص را به خود اختصاص داده است.
استان گلستان با این جمعیت بهره برداران کشاورزی، سال زراعی قبل با وجود خشکسالی ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تُن محصولات کشاورزی تولید کردند که در تولید ۱۵ محصول راهبردی کشور شامل دانه‌های روغنی کلزا، سویا و آفتابگردان، هلو، توتون و گوشت مرغ رتبه اول، گندم، چغندرقند و خرمالو مقام دوم، شلتوک(برنج)، پیله تر ابریشم، میگو و پنبه رتبه سوم، ماهیان پرورشی و خاویاری رتبه چهارم و جو و زیتون رتبه پنجم کشوری را دارد.