ماجرای نامه یک فیزیکدان آمریکایی به دکتر گلشنی

به گزارش ایرنا از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، آیین رونمایی از ترجمه انگلیسی کتاب علم و دین در افق جهان بینی توحیدی با حضور مهدی گلشنی، علیرضا مختارپور رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، حجت الاسلام و المسلمین علی عباسی رییس جامعه المصطفی العالمیه، اساتید و دانشوران حوزه فرهنگ و اندیشه در اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست حجت الاسلام محمدرضا زائری رییس اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد وکتابخانه ملی ایران ضمن خیرمقدم به استادان حاضر در این نشست، گفت: این کتاب فرصتی برای انتقال دیدگاه و نگاه به مخاطب جدید ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: فرای بحث جنبه‌های دینی و قرآنی، در جوامع غیردینی نیز قدرشناسی از بزرگان، امری متداول است. حال آنکه در جوامع دینی می‌توان به چشم سنت الهی به این ارج‌گذاری نگریست.

در ادامه حجت الاسلام و المسلمین علی عباسی رییس جامعه المصطفی العالمیه ضمن تبریک فرارسیدن عید سعید غدیرخم، گفت: مسئله علم و دین و این اصطلاح ترکیبی از قرن نوزدهم به یک مسئله فکری و معرفتی تبدیل شد. در گذشته چه در سنت تمدنی ما مسلمانان و حتی سایر سنت‌های علمی و فرهنگی مسئله علم و دین و رابطه علم و دین به این شکل مطرح نبود و بلکه بخشی از دانش جامعه، طبیعت‌شناسی بود و بخشی نیز به اصول و قواعد فراتر منجر می‌شد که مربوط به امور عامه و متافیزیک می‌شد.

نسبت یافته‌های علم تجربی با دین

رییس جامعه المصطفی العالمیه با طرح این پرسش که نسبت یافته‌های علم تجربی با دین و آموزه‌های دینی چیست؟ گفت: در میان مسلمانان این امر مسئله نبود، چراکه اصولاً دانش یکپارچه جامعی در تمدن اسلامی وجود داشت که دانش تجربی و طبیعت‌شناسی بخشی از این منظومه بود و احساس ناهماهنگی وجود نداشت و برهمین اساس در تمدن اسلامی ما، میان این بخش از دانش با بخش‌های دیگر ناهماهنگی وجود نداشت؛ بخشی از علم، معرفت و جهان‌شناسی که دین توصیه کرده‌بود، مربوط به شناخت طبیعت و آیات آفاقی خداوند متعال می شد.

حجت الاسلام و المسلمین علی عباسی اظهار کرد: آنچه که باعث شد این امر در میان ما نیز به تدریج تبدیل به یک مسئله شود، احساس عقب ماندگی ما بود. به عبارت دیگر طی دو- سه قرن اخیر مسلمانان و کسانی که با پیشرفت‌های علمی دنیای جدید مواجه شده بودند، تصور کردند عامل این عقب ماندگی دین و نگاه الهیاتی ماست.

وی گفت: آنچه که این مسئله را حل می‌کند و در اثر ارزشمند استاد گلشنی نیز نتیجه گیری شده‌است، این است که در علم خنثی و بدون چارچوب، جهان بینی و اصول و مبانی در نگاه به جهان و معرفت وجود ندارد. علم طبیعی و علم تجربی دارای یک چارچوب است، اندیشه بشر ازجمله در شناخت طبیعت و استفاده از روش تجربی دارای یک چارچوب پیشین است. بسیاری از عالمان ممکن است با التفات کامل به این چارچوب ها و مبانی توجه نکرده باشند.

تمدن سازی و نسبت آن با علم و دین

رییس جامعه المصطفی العالمیه با بیان این مطلب که امروز انقلاب اسلامی ایران، داعیه تمدن سازی دارد، اظهار کرد: امروز جریان در عالم ادعا می‌کند که می‌خواهیم تمدنی مبتنی بر نگاه معنوی و الهی ایجاد کنیم و این امر به این معنا نیست که آنچه دستاورد تمدن موجود است از بین خواهد رفت و با همه آن مشکل داریم. در همه تغییرات تمدنی که در عالم رخ داده‌است، تمدن‌های جایگزین از دستاوردهای تمدن‌های پیشین بهره فراوانی گرفته‌اند و این به معنای جنگ میان تمدن‌ها نبوده، ارتقا، رشد و تکامل در این زمینه مطرح بوده است.

وی گفت: اگر ما درصدد تمدن جدید هستیم، بی‌تردید یکی از پیش فرض‌ها و پیش نیازهای آن، نگاه ما به علم است. ما باید تفسیر فلسفی خودمان را از علم ارائه دهیم.

نامه یک فیزیکدان آمریکایی به دکتر گلشنی

در ادامه سید حجت الحق حسینی از شاگردان گلشنی و پژوهشگر دانشگاه صنعتی خواجه نصیر با تبیین ضرورت پرداختن به تبارشناسی اندیشه و دانش در منظومۀ فکری گلشنی گفت: هنری استپ فیزیکدان نظریه پرداز آمریکایی، پس از دریافت و مطالعه کتاب «از فیزیک تا متافیزیک» در نامه‌ای به گلشنی نوشت: «من کتاب شما را خواندم و آن را دفاعی عالی از این حقیقت قطعاً درست دریافتم که علم نمی‌تواند بدون زیربناهای متافیزیکی وجود داشته‌باشد یا شکوفا شود. مجموعه شما از گفتارهای دانشمندان درجه اول، منبعی ارزشمند برای آن‌هایی است که مایل هستند از این حقیقت حیاتی که گاهی نادیده گرفته شده یا انکار شده‌است، دفاع کنند.»

وی ادامه داد: این کتاب کامل و جامع دربردارندۀ بازخوردهای بین‌المللی آراء این استاد از زبان فیزیکدانان، فیلسوفان، کیهان‌شناسان، شخصیت‌های جهانی، کتاب‌شناسی آثار، مقالات دانشنامه‌ای و دائره‌المعارفی دربارۀ استاد، زندگینامۀ کامل، گاه‌شمار زندگی و احوال، پایان نامه‌های هدایت شدۀ استاد، فهرست جامع مقالات او، مجموعۀ کاملی از اسناد و مدارک علمی و تاریخی او است.

گذر از اثبات گرایی در دنیای علم امروز

در ادامه مهدی گلشنی فیزیک‌دان و نظریه‌پرداز و عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران ضمن تقدیر از دست اندرکاران برگزاری این آیین گفت: امروز در غرب، احیای علوم انسانی در غرب پیش آمده که انعکاس لازم را در ایران نداشته است.

وی در همین رابطه تصریح کرد: تعدادی از اساتید مهندسی دانشگاه MIT که بزرگترین دانشگاه مهندسی آمریکاست در اوایل قرن بیست و یکم مقاله‌ای نوشتند که فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در جامعه موفق نیستند. پس از آن رییس دانشگاه جلسه‌ای بین استادان علم انسانی و استادان علوم مهندسی برگزار کرد که نتیجه آن لزوم گذراندن تعدادی دروس علوم انسانی توسط دانشجویان رشته علوم مهندسی شد.

گلشنی با بیان این مطلب که در علم قدیم متافیزیک حاکم بود، گفت: دیدگاه کل نگرانه در علم قدیم حاکم بود و این امر با رواج فسلفه‌های تجربه گرا که فقط برای علوم تجربی ارزش قائل بودند از میان رفت، این امر موجب کنار گذاشته شدن دین و فلسفه شد. فلسفه پوزیتیویسم در جهان غرب حاکم شد و این نوع فلسفه و نگرش از زمان قاجار در ایران نیز به وجود آمد و تاکنون در همه دانشگاه‌های کشور ادامه دارد. اما این امر در غرب تغییر کرده‌است و بزرگترین فیزیکدان جهان صریحاً اذعان می‌کنند که باید پوزیتیویسم را کنار بگذاریم.

فیزیکدانان در پی پاسخ سؤالاتشان در آموزه های دینی

وی ادامه داد: برخی از مهم‌ترین فیزیکدانان معاصر گفته‌اند پاسخ بسیاری از سوالات علمی که علم پاسخی برای آن ندارد را از دین می‌توانیم دریافت کنیم که ازجمله این فیزیکدانان می‌توان به فریمن دایسون و سِر راجر پنروز اشاره کرد که مثال‌های آن در کتاب علم و دین در افق جهان بینی توحیدی آمده‌است. به طور کلی بزرگترین فیزیکدانان زمان ما از ماکس پلانک تا آلبرت اینشتین همه در این موضوع اجماع داشتند که نمی‌توانیم شعور انسان را با فیزیک توضیح دهیم.

عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: در هر علمی، تعدادی اصول حاکم است این اصول را نمی‌توان از خود علم گرفت.

وی با بیان این مطلب که در ادامه دین، وارد علم شد، ابراز داشت:علم تا دهه ۱۹۶۰ یا ۱۳۴۰ هجری شمسی از دین جدا شده‌بود، در دهه ۱۹۶۰ برنده جایزه نوبل فیزیک در لیزر مقاله‌ای نوشت و گفت علم و دین به هم نزدیک می‌شوند. و در ۱۹۸۰ انجمن اروپایی علم و الهیات در اروپا راه‌اندازی شد و هر دو سال یک بار جلسه‌ای در یکی از شهرهای اروپا برگزار می‌کرد و من در چهارمین کنفرانس این انجمن شرکت کردم. در ادامه این فرآیند انجمن علم و دین در برخی از دانشگاه ها راه‌اندازی شد که بر همین اساس هم دین و هم فلسفه به علوم بازگشتند. علم، دین و فلسفه در غرب زنده شد و تحول بسیار مهمی رخ داد، اما متاسفانه در کشور این امر انعکاس نیافت و فقط مباحث منفی منعکس و موارد مثبت نادیده گرفته شد، در این کتاب تلاش کردم مسائلی که در دین و فلسفه رخ داده است را منعکس کنم.

در پایان این آیین با حضور مسئولان و استادان حاضر از ترجمه انگلیسی کتاب «علم و دین در افق جهان بینی توحیدی» رونمایی شد.

از دیگر میهمانان حاضر در این آیین می توان به علی عبّاسی رییس جامعه المصطفی العالمیه به همراه معاونان و برخی استادان آن دانشگاه، علی خاکی صدّیق رئیس پیشین دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدّین طوسی و معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و نخستین مهندس برجسته فرهنگستان علوم به اتفاق تعدادی از استادان دانشگاه، آیت الله سیّد محمّد قائم مقامی استاد حوزه،  جبل عاملی استاد پیشکسوت دانشگاه فنّی و حرفه‌ای، تعدادی از استادان و پژوهشگران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، استادان و پژوهشگران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدّین طوسی، پژوهشگران، نویسندگان و فرهیختگان نشر سفیر اردهال، استادان و پژوهشگران دانشگاه صنعتی شریف، رضا امراللّهی استاد فیزیک اتمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر و رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران و محمد اعتمادی مقدم از روسای پیشین دانشگاه صنعتی شریف اشاره کرد.

مهدی گلشنی فیزیک‌دان و نظریه‌پرداز، پژوهشگر فلسفه علم، مترجم، استاد ممتاز و بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف، عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران است. همچنین وی از برگزیدگان همایش چهره‌های ماندگار در عرصهٔ فیزیک و برندهٔ دو دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران است.