به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، یکسال از سپردن سکان اداره کشور به دولت سیزدهم می‌گذرد، دولتی که به ریاست آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی و با شعار «دولت مردمی، ایران قوی» کار خود را آغاز کرد و به اذعان بسیاری از کارشناسان و ناظران، در تاریخ دولت‌های پس از انقلاب، هیچ دولتی به‌اندازه دولت سیزدهم و آیت‌الله رئیسی میراث‌دار مشکلات، ضعف‌ها و کاستی‌های برجای‌مانده از دولت پیش از خود نبوده است.
وضعیت بد شاخص‌های کلان اقتصادی، کسری بودجه، کاهش ارزش پول ملی، تورم بالا و بسیاری دیگر از چالش‌ها که ماحصل سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات نادرست سال‌های پیش از ۱۴۰۰ بود، شرایطی را رقم زد که به گفته آیت‌الله رئیسی در اولین حضور وی در جلسه هیات دولت که با وزرای دولت قبل برگزار شد، نخستین چالش پرداخت حقوق مردادماه بود!
با اینحال گرچه چالش‌ها بسیار زیاد بوده و هست، اما با همت مسئولان دولت سیزدهم اعم از رئیس جمهور، وزرا و سایر ارکان دستگاه اجرایی، طی یکسال گذشته علاوه بر رفع بسیاری از چالش‌های گذشته و تلاش برای ریل‌گذاری صحیح برای حرکت به سوی شرایط بهتر، اقدامات ارزشمندی نیز در حوزه‌های مختلف عملکردی صورت گرفته است که به نظر می‌رسد با گذشت یک سال از استقرار دولت اکنون نوبت به بازخوانی آن رسیده است.
در این گزارش به بررسی عملکرد دولت در حوزه شورای عالی عتف و برخی اقدامات انجام شده در زمینه رونق حوزه دانش بنیان کشور خواهیم پرداخت.
نزدیک به یک سال از زمان انتخاب محمدعلی زلفی‌گل به عنوان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت سیزدهم می‌گذرد. زلفی‌گل که خود جزء دانشمندان مطرح رشته شیمی در کشور است و سابقه اجرایی ریاست دانشگاه بوعلی سینا همدان (۸۷ تا ۹۳) و بنیانگذاری بنیاد ملی نخبگان را نیز در کارنامه کاری خود دارد، در جلسه رای اعتماد (۲ شهریور ۱۴۰۰) بر نوآوری تاکید کرد و گفت که نوآوری باید در دستور کار ما قرار گیرد.
وی در مقام پاسخ به پاره‌ای از انتقادات نمایندگان در مورد تبدیل نشدن علم به ثروت در جامعه گفت: این تولید علم برای چیست؟ آثار تولید علم باید در جامعه بروز و ظهور یابد و علت اینکه چرا تاکنون بروز پیدا نکرده، این است که ما سه دسته تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه ای داریم. تمام قوانین و مقررات ما تاکنون بیشتر برای تحقیقات بنیادی بوده است. نظام های سنجشی و انگیزشی ما برای تحقیقات بنیادی است که خروجی آن برون‌دادهای علمی و مقالات علمی بود. اگر دنبال این هستیم که نقش دانشگاه را در جامعه بروز دهیم، راهش این است که برای سطح دوم تحقیقات، برنامه‌ریزی کنیم.
زلفی‌گل بر همین اساس از ابتدای کار اولویت‌هایی را در دوره وزارت خود برشمرد که شامل مرجعیت و دیپلماسی علمی، آموزش و پژوهش هدفمند، نوآوری فرهنگی و فرهنگ نوآوری، شاگردپروری و خلق ثروت از دانشگاه بود و هر کدام به زیربرنامه‌هایی در معاونت‌های مختلف وزارت علوم تبدیل شد.
اکنون و بعد از نزدیک به ۳۶۵ روز از وزارت وی، هر کدام از این کلیدواژه‌ها به برنامه‌هایی تبدیل و اجرا شده‌اند که هر چند هنوز کامل به ثمر ننشسته‌اند؛ اهتمام وزارت علوم را برای اجرایی کردن این اولویت‌ها نشان می‌دهند.
افزوده‌شدن معاونت فناوری و نوآوری به مجموعه وزارت علوم برای سامان‌بخشی به اداره امور پارک‌های علم و فناوری، راه‌اندازی سامانه نان و تاسیس صندوق عالی علوم، تحقیقات و فناوری که مصوبه آن از سال ۱۳۹۸ تصویب شده ولی ابلاغ نشده بود، طراحی و اجرای طرح مهارت های ناب استادی (منش استادی) برای اعضای هیات علمی تازه‌استخدام و اختصاص ۳ درصد از بودجه کل دانشگاه‌ها به فعالیت‌های فرهنگی، تدوین شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه تشکیل مؤسسات دانشجوی بین‌الملل توسط معاونت دانشجویان بورس سازمان امور دانشجویان برای ساماندهی به جذب دانشجویان خارجی و افزایش ظرفیت آنها در مجموعه آموزش عالی کشور، راه‌اندازی ۱۶ اتاق‌فکر با فعالیت تخصصی در حوزه‌های مختلف و با شعار فکر از حکیمان، اجرا با حاکمان بخشی از این برنامه‌هاست.
چالش‌های آموزش عالی در ابتدای دولت سیزدهم
در حالیکه زلفی‌گل نیز در اولین روز کاری خود در وزارت علوم پیشین و همه مسئولان سابق تشکر و از عملکرد وزارتخانه تقدیر کرده بود، پاره‌ای چالش‌ها در حوزه آموزش عالی از مدت‌ها قبل به چشم می‌خوردکه شاید مهم‌ترین آن روند نزولی بودجه آموزش عالی بعد از سال ۹۸ بود؛ روندی که در سال ۱۴۰۱ تغییر یافت و شیب نزولی بودجه، صعودی شد. اعتبارات در سال ۱۴۰۰ برای مجموعه آموزش عالی ۴۱ درصد افزایش و برای دانشگاه ها بیش از ۱۰۰ درصد تخصیص یافت. بودجه آموزش عالی و واحدهای ستادی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۳۱ درصد رشد داشت؛ البته با توجه به افزایش هزینه‌ها به ویژه اقلام خوراکی و حضوری شدن آموزش از اول فروردین ۱۴۰۱ و در سال تحصیلی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ به نظر می‌رسد دانشگاه‌ها در تامین نیازهای اولیه با مشکلات مالی روبرو باشند.
ناکارآمدی در نظام حکمرانی و اداره دانشگاه، پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه، توسعه نیافتگی نظام فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها، ضعف همکاری‌های علمی و فناوری بین‌المللی پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه، خروج دانش‌آموخته نخبه‌دانشگاهی از کشور، کمبود فرصت‌های شغلی برای دانش‌آموختگان دانشگاهی، کارآفرین نبودن دانش‌آموختگان، ضعف در یکپارچگی و انسجام در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آموزش عالی مراجع و نهادهای تصمیم‌گیر سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دارای فعالیت آموزش عالی، اجرایی‌نشدن مطالبات انجام شده در حوزه ساماندهی آموزش عالی، قابلیت اجرایی محدود مطالعات انجام شده، آمایش سرزمین از جمله برخی از چالش‌هاست.
همچنین در حوزه پژوهش و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان؛ فقدان شکل‌گیری نظام جامع تأمین مالی نظام ملی نوآوری، نبود انسجام در سیاست‌گذاری و راهبری کلان بخش پژوهش فناوری و نوآوری، غلبه ارزش‌محوری در بخش پژوهش و فناوری و توجه ناکافی به تقاضا، ضعف زیرساخت‌ها و نظامات پشتیبان بخش پژوهش و فناوری، اثربخشی پایین فعالیت‌های پژوهشی و فناوری، کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های خاص و تاثیرگذار، سهم پایین ارزش محصولات و خدمات دانش‌بنیان در تولید ناخالص داخلی، اثربخشی محدود شرکت‌های دانش‌بنیان در حل مسائل اساسی کشور، سهم پایین صنایع و بنگاه‌های بزرگ در هزینه‌کرد تحقیق و توسعه کشور، توسعه فناوری و نوآوری مواجهه منفعلانه غیر بهنگام با فرصت فناوری‌های نوظهور، الگوهای نوین کسب و کار نیز از دیگر مشکلاتی است که آموزش عالی با آن امروزه مواجه است.
تاسیس معاونت فناوری و رشد اشتغال ۴۰ درصدی دانش‌بنیان‌ها
نمودار سازمانی وزارت علوم با هدف چابک‌سازی حوزه ستادی، پس از ۱۰ سال و با توجه به اولویت‌های برنامه تحول دولت مردمی در دولت سیزدهم بازارایی شد و به تصویب سازمانی امور اداری و استخدامی کشور رسید. با توجه به تغییر وظایف و پیشرفت های علمی و فناوری، مدیریت های غیرضروری حذف و مدیریت های ضروری و مورد نیاز اضافه خواهد شد.
وزارت علوم در ادامه شاهد افزوده شدن یک معاونت در این وزارتخانه بود؛ معاونت فناوری و نوآوری که در برنامه چهارم و پنجم توسعه کشور نیز در دستور کار بود، اما اجرایی نشده بود. حمایت از توسعه کارآفرینی و نوآوری در دانشگاه ها، توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری با محوریت پارک های علم و فناوری، هدایت پژوهشگاه ها به سمت پژوهش و توسعه فناوری های مساله محور و تقاضامحور، شبکه سازی در زیست بوم نوآوری وزارت علوم و پیوند آن به بازیگران کلیدی ملی و بین المللی و طراحی، پایش نظام ملی نوآوری با تمرکز بر زیست بوم نوآوری، شبکه سازی و تقویت دیپلماسی بین المللی و تاسیس پارک علم و فناوری بین المللی از مهم ترین اهداف این معاونت است.
تاسیس نظام ایده ها و نیازها (نان) با هدف توسعه تحقیقات نیازمحور، اجرایی کردن طرح دستیار فناوری، آماده‌سازی شرایط برای تاسیس پارک علم و فناوری بین المللی ایران در استان تهران، طراحی و اجرای طرح پژوهانه فناوری طراحی و عملیاتی سازی جشنواره بین المللی فناوری و نوآوری خوارزمی از مجموعه اقدامات این معاونت است.
رشد اشتغال ۴۰ درصدی و ایجاد ۲۵ هزار شغل دانش بنیان جدید در سال گذشته در پارک های علم و فناوری و صدور مجوز ۲۰ پردیس علم و فناوری و دهکده فناوری و نوآوری کشاورزی در سطح کشور از جمله دستاوردهای این معاونت بوده است.
تشکیل شورای عالی عتف بعد از ۱۱ سال با حضور رئیس‌جمهور
معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری غیر از وظایف معمول که در پیشبرد گفتمان علم و توسعه پژوهش در کشور برعهده دارد؛ معمولا دبیر کل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری نیز هست که ریاست این شورا مانند دیگر شوراهای عالی با رئیس‌جمهوری است. در حالیکه آخرین بار جلسه شورای عالی عتف ۱۱ سال پیش تشکیل و این شورا بعد از آن همواره با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری تشکیل شده بود، آیت الله سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری (۱۲ مرداد) گذشته در این شورا شرکت کرد و کلیات چهار طرح «نگهداشت نخبگان و مهاجرت معکوس»، «شبکه ملی آزمایشگاهی»، «محققان پسادکتری» و «پژوهشگر مستقل» در آن تصویب شد.
تمرکز معاونت پژوهشی وزارت علوم روی پژوهش‌های بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی با تاکید بر پژوهش تقاضامحور است به نحوی که ایده‌های اولیه بر اساس نیازهای جامعه و صنعت حمایت شود تا به آمادگی لازم برای وارد شدن به بخش صنعت و جامعه برسند.افزون بر این، پیمان صالحی معاونت افزایش ظرفیت جذب دوره‌های پسادکتری و نمایه‌سازی مجلات علمی را از جمله اولویت‌های خود در این دوره دانسته بود.
پیمان صالحی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا در این مورد اظهار داشت: تلاش برای افزایش نمایه‌سازی مجلات داخلی در پایگاه‌های بین‌المللی، افزایش ظرفیت جذب محققان پسادکتری، تدوین آیین‌نامه صندوق عالی عتف و تاسیس شبکه ملی آزمایشگاهی از مهم‌ترین اقدامات معاونت پژوهشی وزارت علوم است.
رشد ۴۴ درصدی تعداد مقالات نمایه شده در پایگاه وب‌آوساینس، نمایه‌شدن ۱۸ مجله علمی در پایگاه بین‌المللی اسکوپوس، انتشار بیش از ۷۷ هزار مقاله بین المللی، گذاری برای خلق ثروت حل مشکلات و زمینه‌سازی برای پیشرفت در عرصه مربوط به حوزه آموزش عالی و تأمین منابع مالی فعالیت‌های آموزشی پژوهشی و فناوری در موسسات آموزش عالی و پارک های علم و فناوری تاسیس شد
ارتقای شاخص‌های مهم علمی کشور در یک سال گذشته، تاسیس و تعیین تکلیف صندوق عالی عتف، تعیین تکلیف پروژه‌های کلان ملی در کمیسیون‌های شورای عالی عتف، اجرایی سازی امریه پسادکتری، تشکیل کمیته راهبری تحول در علوم هنری ذیل شورای اسلامی شدن دانشگاه های شورای عالی انقلاب فرهنگی از دیگر اقدامات این معاونت است.
نظر شما