پازل عضویت دائم ایران در شانگهای چه زمانی تکمیل خواهد شد؟

سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک نهاد با نفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد.

مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و بعد از آن نیز بلاروس به عنوان عضو ناظر به این سازمان ملحق شدند. هند و پاکستان از تابستان ۲۰۱۶ به عضویت دائم این سازمان درآمدند. در حال حاضر ایران، مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان را تشکیل می‌دهند.

اکنون سازمان همکاری شانگهای دارای هشت عضو دائم شامل کشورهای هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است. چهار کشور افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان نیز به عنوان عضو ناظر و ۶ کشور آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت‌وگوی آن به شمار می‌روند.

شانگهای از نظر داخلی، ساختاری پیچیده دارد و هدف اصلی تشکیل آن با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود؛ گرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود اما توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند.

روند عضوگیری و پروسه تغییر وضعیت ایران از ناظر به دائم
برای پذیرش عضو جدید در سازمان شانگهای باید همه اعضا رای موافق داشته باشند و از جهت اداری و حقوقی هم باید شرایط و مقررات دوجانبه میان سازمان و کشور متقاضی عضویت فراهم و حدود ۲۸ سند حقوقی میان طرفین امضا شود. البته با توجه به اینکه روسیه و چین قدرت‌های تعیین‌کننده در سازمان همکاری شانگهای هستند، پذیرش عضو جدید در این سازمان به موافقت این دو کشور بستگی دارد.

حال این پرسش به ذهن می رسد که ایران تا کنون چه مراحلی را پیموده و برای تبدیل شدن به عضو دائم چقدر باید منتظر بماند؟

در جریان نشست سالانه شورای سران کشورهای عضو شانگهای که روزهای ۲۵ و ۲۶ شهریورماه پارسال در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، آیت‌الله «سیدابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهوری کشورمان در صدر هیاتی دیپلماتیک و به همراه برخی مسئولان کشور در آن شرکت کرد.

از نگاه ناظران، پیوستن به اعضای دائمی پیمان شانگهای یک پروسه طولانی است و تهران باید به همه اسناد پذیرفته شده توسط سازمان همکاری شانگهای ملحق شوددر پیوند با روند عضویت ایران در شانگهای لازم باید به این نکته اشاره کرد که در سال ۲۰۰۵ سه کشور ایران، هند و پاکستان به عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوستند و هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ به عضویت دائم آن درآمدند. ایران نیز در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۵ درخواست عضویت دائم را ارائه کرد. از آنجایی که قبول درخواست هر کشوری نیازمند موافقت همه اعضای سازمان همکاری شانگهای است، ایران به علت مخالفت تاجیکستان و ازبکستان تا مدت‌ها نتوانست به عضویت آن درآید.



 

بنابراین ایران بیش از یک دهه در تلاش بود تا به عنوان عضو دائم این سازمان به رسمیت شناخته شود؛ تغییر جایگاهی که مستلزم تصمیم‌گیری و موافقت هم اعضای سازمان بود.

«علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی ۲۰ مردادماه سال گذشته در صفحه توئیتر خود نوشت: «‏خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد.» اما اینکه این تشریفات فنی چقدر زمان می‌برد، جای بحث و بررسی دارد.

از نگاه ناظران، پیوستن به اعضای دائمی پیمان شانگهای یک پروسه طولانی است و تهران باید به همه اسناد پذیرفته شده توسط سازمان همکاری شانگهای ملحق شود. در واقع مجلس شورای اسلامی باید ورود کشورمان به سازمان و همه این اسناد را تائید کند. این کار چند سال طول خواهد کشید.

بر اساس آیین‌نامه داخلی سازمان همکاری شانگهای، فرایند عضویت دائم یک فرایند زمان‌بر و وقت‌گیری است که تجربه هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ نشان داد این پروسه ممکن است حداقل دو تا سه سال طول بکشدبر اساس آیین‌نامه داخلی سازمان همکاری شانگهای، فرایند عضویت دائم یک فرایند زمان‌بر و وقت‌گیری است که تجربه هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ نشان داد این پروسه ممکن است حداقل دو تا سه سال طول بکشد. دولت سیزدهم در صورت سرعت‌بخشی به تصویب اسناد، در بهترین حالت در سال آخر خود عمر دولت می‌تواند، عضویت دائم ایران را در شانگهای رقم بزند.

افزون بر زمان‌بر بودن بررسی این مسائل در مجلس و پیشبرد سازوکارهای داخلی و خارجی، ممکن است اتفاقاتی در این مدت بین اعضا رخ دهد که بر این عضویت تاثیرگذارد. ضمن اینکه بازیگران متخاصم منطقه و بین‌الملل که از عضویت ایران در سازمان شانگهای نگران هستند، ممکن است در این روند کارشکنی و سنگ‌اندازی کنند.




 

اگر چه ایران برای این مساله بیش از یک دهه منتظر ماند، اما باید مدت دیگری - دو یا سه سال و شاید بیشتر- منتظر بماند تا روند عضویت کاملش در سازمان همکاری شانگهای تکمیل شود. البته دیدگاه خوشبینانه‌ای نیز وجود دارد که معتقد است تا سال آینده روند عضویت دائم ایران کامل خواهد شد. در این زمینه «ژانگ مینگ» و «ولادیمیر نوروف» دبیران جدید و قدیم سازمان همکاری شانگهای اردیبهشت‌ماه امسال در جمع خبرنگاران اعلام کردند که ایران می‌تواند از سال ۲۰۲۳ در صورتی که به همه تعهداتش عمل کند به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای (SCO) درآید.

اهمیت تغییر جایگاه از ناظر به دائم برای ایران
کارشناسان بر این باورند حضور ایران به عنوان عضو دائم در این سازمان با توجه به فعالیت‌ها و همکاری‌های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی - بانکی، انرژی و فرهنگی، به طور قطع فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی کشورمان فراهم خواهد آورد.
بنابراین، اینکه ایران در نهایت به عضویت دائم سازمان همکاری‌های شانگهای تبدیل شود یک توافقی برد _ برد و مزیت و فرصت مغتنمی برای هر دو طرف است.

کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای در مجموع بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم (۲۵ درصد) سطح خشکی‌های زمین، حدود ۴۴ درصد از جمعیت جهان، ۲۵ درصد تولید ناخالص ملی دنیا، ۶۵ درصد بازار جهانی، ۳۰ درصد گاز، ۵۰ درصد ذخایر اورانیوم و ۲۵ درصد ذخایر نفتی جهان، موجب برهم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.