فرصت مغتنم شانگهای

هند چند روز پیش اعلام کرد که سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) ۴ جولای (۱۳ تیرماه) در این کشور تشکیل جلسه خواهند داد؛ نشستی که به صورت مجازی به ریاست «نارندرا مودی» نخست وزیر هند برگزار می‌شود.

هند در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۲۲ که در سمرقند (ازبکستان) برگزار شد، ریاست دوره‌ای سازمان همکاری شانگهای را بر عهده گرفت.

اجلاس مزبور هر ساله با محوریت موضوع راهبرد همکاری‌های چندجانبه و حوزه‌های اولویت‌دار توسعه، رسیدگی به موضوعات مهم و تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی اعضا برگزار می‌شود.

لازم به ذکر است که سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین المللی و اوراسیایی است که در قالب یک ائتلاف سیاسی، اقتصادی و نظامی در شهر شانگهای چین در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ توسط ۶ کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان پایه گذاری شد. پس از آن، هند و پاکستان نیز در ۹ ژوئن ۲۰۱۷ در نشست آستانه به عنوان اعضای کامل به این سازمان پیوستند.

ایران نیز در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۵ درخواست عضویت دائم را ارائه کرد. از آنجایی که قبول درخواست هر کشوری نیازمند موافقت همه اعضای سازمان همکاری شانگهای است، ایران به علت مخالفت تاجیکستان و ازبکستان تا مدت‌ها نتوانست به عضویت آن درآید.

در جریان بیست و دومین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در ۲۵ شهریور ماه سال گذشته، عضویت رسمی ایران در این سازمان اعلام شد؛ موضوعی که ارتباط مستقیمی به رویکرد دولت سیزدهم دارد.

دولت سیزدهم همواره سیاست متوازن سازی مناسبات، نقش آفرینی در سازمان های موثر منطقه ای و بین المللی، عضویت در پیمان های اثرگذار چون شانگهای و بریکس را دنبال می کند. بنابراین تعمیق روابط با همسایگان، ازسرگیری مناسبات با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس همچون عربستان و مصر، توسعه همکاری ها با کشورهای حوزه کارائیب و آمریکای لاتین و حتی دورترین نقاط آفریقا را نیز در دستور کار قرار داده است.

حال در پاسخ به این پرسش که «چرا عضویت دائم در شانگهای برای ایران اهمیت دارد؟» باید گفت که عضویت دائم در شانگهای یک مزیت و فرصت مغتنمی برای هر دو طرف است.

از طرفی کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای مجموعا بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین و حدود نیمی از جمعیت جهان، عملا موجب بر هم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان می‌افزاید.

حضور ایران به عنوان عضو دایم در این سازمان با توجه به فعالیت‌ ها و همکاری‌ های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی- بانکی، انرژی و فرهنگی قطعا فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی ایران فراهم می‌کند.

هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه است که اگرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود اما توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند.

همچنین مشارکت ایران در همکاری‌های سیاسی کشورهای سازمان همکاری شانگهای ممکن است برای روابط سازمان همکاری شانگهای با جهان اسلام، در درجه اول از طریق سازمان همکاری اسلامی و همچنین از طریق ارتباط با سازمان‌های اسلامی فعال در کشورهای مختلف مفید باشد و ایران نیز می تواند از این طریق در حل و فصل مناقشات منطقه ای مشارکت سازنده داشته باشد.

علاوه بر این استفاده از ظرفیت های اقتصادی ایران به ویژه برای امنیت انرژی می تواند برای کشورهای سازمان همکاری شانگهای مفید باشد.

ایران دارای نفت (جایگاه پنجم جهان)، گاز (دوم) است. این کشور توسعه یافته ترین شبکه راه آهن و بزرگراه را در منطقه دارد که با اکثر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در ارتباط است. در سال های اخیر، بنادر به ویژه در خلیج فارس به طور فعال نوسازی شده اند.

از نظر استراتژیک نیز ایران موقعیت جغرافیایی مهمی داشته و از طریق خلیج فارس به بازارهای جهانی و منطقه میادین نفت و گاز و از طریق خزر - به کشورهای آسیای مرکزی، به ماوراء قفقاز دسترسی دارد.

البته حضور پویاتر ایران در سازمان همکاری شانگهای می تواند متنوع ترین پیامدها را داشته باشد. ایران به عنوان یک کشور با سیستم حمل و نقل توسعه یافته به عنوان منبع انرژی برای اعضای سازمان همکاری شانگهای از نظر اقتصادی سودمند است. همچنین از نظر اقتصادی، حضور ایران می تواند به ایجاد بازار مشترک هم در چارچوب سازمان همکاری شانگهای و هم در کشورهای آسیای مرکزی کمک کند.