سلام زعفران خراسان‌شمالی به بورس و خداحافظی با واسطه‌گری

دست بر روی تولید باارزش و پا در بازار مکاره‌ای که عاقبتش مشخص نیست؛ گذاشته اند، هر چند که خوب می دانند کمتر کشاورزی در این جهان خاکی شرایط تولید این ارغوانی های گرانبها را دارد.

فصل برگ‌ریزان که از راه می رسد، سرزمین های شمالی خراسان پوشیده از گل های ارغوانی می شود و تکاپوی جمع آوری این طلای سرخ وجود همه را فرا می گیرد و هر روستایی به نوعی در بازار این کالای ارزشی غوطه ور می شود.

مردمانی که چشم به آسمان و گاهی هم چشم به خرید حمایتی دولت دارند و اگر خداوند یاری کند و باران نبارد و هوا آفتابی شود، محصول با زحمتی جمع آوری می کنند.

حال این روزهای زعفرانکاران این خطه بی ربط به این شعر شاعر نیست که می گوید:

ارغوان شاخه همخون جدا مانده من
آسمان تو چه رنگ است امروز؟
آفتابی‌ست هوا؟
یا گرفته است هنوز؟

اگرچه منظور شاعر از ارغوان "درخت تنومند" گوشه حیاط است ولی برداشت زعفران در این خطه بی شباهت به درخت گوشه حیاط شاعر ما نیست.

باید دید که این ارغوانی های زیبا در چه حالی سیر می کنند و آسمانشان چه رنگی است و حال و روز گل چینان چگونه و مدیریت بازار این کالای ارزشی به کدام سمت می رود.

با نیم نگاهی به بازار این روزهای کشاورزی خراسان شمالی متوجه خواهیم شد که زعفران شاخصه کشاورزی این روزهای منطقه است، وقتی که چهار هزار هکتار از کشتزارهای این استان زیر کشت طلای سرخ می رود، بنابراین برداشت ۲۲ تن زعفران از این سطح از مزارع در راس مدیریت و برنامه ریزی مسوولان استان قرار می گیرد.

همچنان که کاشت این گیاه به دلیل خشکسالی رو به فزونی و مورد استقبال است ولی این مهمان تازه وارد در سال های اخیر روزهای سردرگمی را در بازار سپری می کند و کشاورزان علاوه بر خرید حمایتی نیاز بیشتری به حمایت های دیگر دارند.

بورسی شدن زعفران اتفاق بسیار مهمی بود که امسال در این خطه رقم خورد و این مهم این روزها زبانزد کشاورزان منطقه است و بورسی شدن طلای سرخ هجمه ای جدید در بین کشاورزان ایجاد کرده است و با هر کسی که صحبت می کنی بدون درک از مزایای بورس تنها می گویند «احتمالا خوب باشد.»

واقعیت امر این است که عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا، زمینه مناسبی برای کاهش هزینه‌های دولت در خرید تضمینی و حمایتی از سوی کشاورزان و تعیین مناسب قیمت‌ها و کاهش نقش دلالی را فراهم کرده است اما به دلیل کمبود زیر ساخت ها در این خصوص و نبود آگاهی کشاورزان از این روش کمتر استقبال می کنند.

حال و روز ارغوانی گزارش ما با وجود آفتابی بودن هوا سیر بازار را نیز خوب طی خواهد کرد با بورسی شدن بسیاری از دغدغه های کشاورزان منطقه نیز برطرف می شود.

سیمای طلای سرخ در استان

چند سالی است که کشاورزان این خطه با خشکسالی دست و پنجه نرم می کنند و ورود زعفران به این منطقه نیز سبقه بسیار طولانی ندارد ولی هر سال که می گذرد استقبال بیشتری از این محصول با ارزش می شود.

خراسان شمالی از سطح زیر کشت و تولید زعفران رتبه سوم را در بین استان های کشور دارد اما در بهره‌وری رتبه اول را به خود اختصاص داده است و بیشترین اراضی زیر کشت این محصول مربوط به شهرستان فاروج در شرق استان است.

برداشت گل زعفران از چهار هزار هکتار مزارع استان در حال انجام است که برای ۵۰ هزار نفر از اهالی این خطه به مدت ۲ ماه شغل فصلی ایجاد می کند و پیش بینی می شود که امسال ۲۲ تن زعفران از سطح بیش از چهار هزار هکتار به ارزش ۷۷۰ میلیارد تومان برداشت شود.

میانگین عملکرد تولید زعفران در این استان بین پنج تا ۶ کیلوگرم در هکتار است که این رقم حدود ۲ برابر میانگین کشوری آن است.

همزمان با برداشت زعفران خرید حمایتی این محصول از سطح کشتزارهای این استان آغاز می شود و طبق دستورالعمل ابلاغی، امسال قیمت خرید حمایتی هر یک کیلوگرم زعفران نگین ۴۱ میلیون و ۳۵۰ هزار تومان، شبه نگین ۳۳ میلیون تومان و پوشال مرغوب ۳۲ میلیون تومان از کشاورزان خریداری می شود.

تمامی این ظرفیت ها گواه تولید محصولی استراتژیک با اشتغالزایی فراوان را در این خطه نیمه خشک می دهد، ولی واقعیت امر به غیر از این بوده زیرا دسترنج زعفران کاران چند سالی است که دستاویز سیاست های بازار قرار گرفته و پرسه دلالان، خلاء برند و فروش منطقی موجب ضربه به این بخش همانند محصول انگور شده است.

همچنین نبود واحدهای فرآوری و دغدغه کشاورز برای یافتن بازار باعث شده که در این سال ها گل زعفران از شهرستان فاروج به عنوان قطب این محصول باارزش خارج و به سرنوشت نامعلومی از سوی دلالان گرفتار شود و در عرضه آن نامی از فاروج برده نشود.

این مشکلات موجب شد تا مسوولان به فکر چاره ای در این زمینه باشند و با ساخت انبار و ورود این محصول اقتصادی در بورس گام هایی برداشته شد و نوید این داده می شود که در آینده ای نزدیک به دغدغه چندین ساله کشاورزان این خطه پاسخ داده شود.

سلام بورس به زعفران 

مدیر شعبه کارگزاری بانک صنعت و معدن خراسان شمالی در این باره می گوید: مجوز راه اندازی انبار بورس زعفران در شهرستان شیروان توسط سازمان بورس صادر شد و کشاورزان از طریق این انبار، محصول خود را سپرده‌گذاری کرده و از ظرفیت بورس کالای کشور برای کشف قیمت زعفران استفاده کنند و ساخت این فضا می تواند به عنوان گامی عظیم در بهبود زیرساخت های زعفران منطقه تاثیرگذار باشد.

رضا هوشمند که خود از فعالان سیاستگذاری بورس و مترجم کتاب های مالی و سرمایه گذاری است می افزاید: سازمان بورس از این انبار مستقر در شهرستان شیروان بازدید خواهد کرد و طبق چک لیست ها و استانداردها این فضا را تایید و اجازه فعالیت داده می شود.

وی می گوید: ۱۰ انبار بورس کالای زعفران در کشور فعال است که بسیاری از زعفران کاران این استان در سال زراعی گذشته بخشی از محصولات خود را به انبارهای خارج از استان تحویل دادند که در بورس فروخته شد.

این صاحبنظر حوزه اقتصادی و سرمایه گذاری می گوید: زعفران باید طبق استاندارد های بورس از نظر عیار، رنگ و طعم را داشته باشد و در این خصوص مورد آزمایش قرار می گیرد و به ازای هر یک گرم زعفران نگین یک گواهی صادر و در قالب برگه های سهام به کشاورزان داده می شود تا آنان به هر میزان در بورس کالا خرید و فروش کنند.

وی یادآور می شود: قیمت زعفران در بورس از قیمت سطح بازار بیشتر است و در این نوع معامله سود بیشتری عاید کشاورز می شود.

هوشمند می افزاید: اینک قیمت زعفران به ازای هر یک کیلوگرم ۳۵ میلیون تومان است اما پیش بینی می شود که این میزان افزایش یابد و در سال گذشته تا ۵۶ میلیون تومان نیز رسید.

تسهیل صادرات زعفران

مدیر شعبه کارگزاری بانک صنعت و معدن خراسان شمالی به صادرات زعفران در بورس نیز اشاره ای کرد و می گوید: مشتری خارجی از بورس کالای زعفران را خریداری خواهد کرد و بعد از واریز پول، کالا را تحویل خواهد گرفت.

وی اضافه می کند: بورس دست واسطه ها را از بازار کوتاه می کند و در این معامله نیاز به چانه‌زنی ندارد و رد و بدل پول نیز بدون مشکل انجام می شود.

 هوشمند می گوید: این بستر شفاف نیاز به سرمایه گذاری زیادی دارد و باید کشاورزان از این حوزه و مزیت های بورس مطلع شوند و وارد بازار سرمایه گذاری شوند در این صورت است بسیاری از سیاست های این حوزه به درستی اجرایی و دغدغه ها  و چالش های کنونی کشاورزان برطرف می شود.

رهایی دولت از مشکلات خرید حمایتی 

یکی از کارشناسان حوزه کشاورزی در خصوص مزیت عرضه زعفران در بورس می گوید: سیاست خرید تضمینی و حمایتی فوایدی برای کشاورز و دولت دارد اما در این میان مشکلاتی نیز به دنبال دارد که بورس این مشکلات را ندارد.

محمد پهلوان می افزاید: در خرید تضمینی مزیت‌هایی نظیر کاهش هزینه‌ها، تعیین قیمت مناسب با کیفیت محصول، کاهش نقش دلالی در خرید از کشاورزان و بعضا پرداخت به موقع مطالبات در زمینه حمایت هدفمند از کشاورزی وجود دارد ولی بهترین راهکار استفاده دولت از ظرفیت‌های بورس کالا است.

وی که خود نیز کشاورز است می گوید: تامین انبار، هزینه حمل و نقل و اعتبار برای پرداخت خرید حمایتی از جمله عمده ترین دردسرهایی است که دولت در این روش از خرید متحمل می شود و با بورسی شدن بسیاری از این دردسرها از بین می رود.

این کارشناس حوزه کشاورزی می افزاید: بخش کشاورزی در هر کشوری نیازمند حمایت دولت است و در این حوزه باید آن دسته از کشاورزانی که محصولات خود را در بورس کالا عرضه می کنند، حمایت و تشویق شوند تا سایر کشاورزان از مزایای بورس مطلع شوند.

فراهم شدن بستر داد و ستد

پهلوان در ادامه می گوید: برای رهایی از گرفتاری بازار نابسامان امروز باید بهره بردار و مشتریان در بستری شفاف به معامله بپردازند که بورس زمینه‌ تسریع و شفافیت عرضه محصولات کشاورزی را فراهم می کند و علاوه بر آن مشتریان خارجی در بورس کالا به راحتی داد و ستد می کنند و زمینه صادرات محصولات بخش کشاورزی بدون مشکل فراهم است.

این کارشناس بخش کشاورزی می گوید: باید به مرور همه کشاورزان از مزایای ورود به بورس کالای شفاف و قانونمند مطلع شوند تا بستر این مهم فراهم شود.

وی می افزاید: این نوع معامله نیازمند آگاه سازی است که دستگاه های مسوول و مربوط باید در این زمینه اقدام کنند تا حاصل دسترنج کشاورزان به جیب دلالان نرود چرا که هر ساله این قشر از ناحیه فروش محصول متضرر می شوند و حتی در برخی از سال ها در پیک برداشت محصول خود را از روی زمین جمع نخواهند کرد.

شفاف‌سازی بازار

پهلوان می گوید: نوسانات کاذب قیمت محصولات کشاورزی، نبود مدیریت ریسک و محافظت از نوسانات آتی قیمت، فقدان یک نظام قیمت گذاری شفاف و نبود یک سیستم اجرایی و ناظر بر حسن انجام تعهدات طرفین معامله از جمله مشکلات بخش بازار سنتی محصولات کشاورزی است که بورس این شرایط را شفاف می کند.

وی اضافه می کند: نیاز به ایجاد بازاری شفاف برای عرضه و تقاضا دولت را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت راه اندازی بورس های کالایی در کشور فراهم سازد که سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی ایجاد شد و باید از این بستر استفاده بهینه شود.

این کارشناس حوزه کشاورزی در خصوص مزایای ساختاری در بورس خاطر نشان می کند: معاملات در بورس کالا سازمان یافته، قانونمند، قابل نظارت، شفاف، عادلانه، رقابتی و کم هزینه است و همچنین در بورس کالا، کیفیت، کمیت کالا، مبلغ و مدت معامله تضمین شده است.

وی در ادامه می افزاید: حذف رانت از بازار معاملات، ارایه کالاهای استاندارد، اطمینان از  مبداء کالا، امنیت در معاملات، رسیدگی مراجعه اختصاصی در صورت بروز اختلاف میان طرفین معامله، انواع ابزارهای مالی و قراردادهای مختلف، حذف بخشی از هزینه‌های فروش و بازاریابی در بورس کالا از دیگر مزایای این بازار است.

حذف واسطه‌گران

کارشناسان معتقدند با عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا، هم روند پرداخت پول به کشاورزان تسریع پیدا می کند و هم از افزایش قیمت محصولات کشاورزی جلوگیری می شود و در نهایت فشار به سفره مردم کمتر می شود.

یک کارشناس دیگر در بخش کشاورزی می گوید:‌ عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا به نفع کشاورزان خواهد بود و این اقدام دولت گامی مثبت برای ساماندهی بازار اقتصادی این محصولات تلقی می شود و در عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا می توان امیدوار بود که کیفیت محصول و راندمان تولید افزایش پیدا کند، به این ترتیب محصول تولید شده در بازاری رقابتی به فروش می رسد و از این طریق کشاورزان به ارتقای کیفیت این محصول تشویق می شوند.

نقی ایزانلو می افزاید: عرضه انواع کالاها در بورس یکی از شاخص های اقتصادی کشورهای توسعه یافته است که موجب می شود محصولات کشاورز با نرخ واقعی به دست مصرف کنندگان برسد و زمانی که‌ کشاورز محصولات در مکان مطمئنی همچون بورس کالا را به فروش برساند، سیستم‌های دلالی در صنعت کشاورزی حذف می شود.

وی تصریح می کند: بیشتر کشاورزان این استان خرده مالک هستند و به همین دلیل به اجبار محصول خود را به واسطه ها می فروشند اما در بورس هیچ محدودیتی وجود ندارد و به ازای هر گرم زعفران یک گواهی برای آن صادر می شود که قابل معامله است.  

در یک دهه اخیر سطح زیر کشت این محصول کم آب طلب و اقتصادی در مجموع استان که با تنش آب نیز مواجه است افزایش و به بیش از چهار هزار هکتار رسیده است که شهرستان فاروج بخش اعظم این کشت را به خود اختصاص داده است.

بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی؛ سطح زیر کشت زعفران در ۲۸ استان کشور در بیش از ۱۰۰ هزار هکتار است که میانگین عملکرد تولید زعفران در خراسان شمالی بیش از ۶.۲ کیلوگرم در هکتار است که این رقم حدود ۲ برابر میانگین کشوری است.

همچنین سرانه مصرف زعفران کشور هفت دهم گرم در سال است و ایران با مصرف سالانه ۶۰ تن زعفران، رتبه نخست جهان را در مصرف طلای سرخ دارد و از آنجایی که زعفران گیاهی کم توقع و پربازده اقتصادی است که برای کشت در مناطق خشک و نیمه خشک مناسب است از این جهت اراضی کشاورزی کم آب این خطه از شمالشرق کشور بهشت کشت زعفران تلقی می شود و این استان از سطح زیر کشت و تولید زعفران رتبه سوم را در بین استان های کشور دارد اما در بهره وری رتبه اول را به خود اختصاص داده است.

سطح زیر کشت گیاهان دارویی در این استان که شامل کشت زعفران، گل محمدی، زیره سبز، نعناع فلفلی، آلوورا، گل گاوزبان، موسیر، آویشن، سیاه دانه، بادرنجبویه و به‌لیمو است به هفت هزار هکتار رسیده است.  

خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این سطح حدود ۴۷ هزار هکتار باغ و مابقی زراعت است.