نظارت مضاعف فنی بر جمع آوری و خروج درختان شکسته و افتاده از جنگل‌های شمال

به گزارش خبرنگار ایرنا ،یکی از تبصره های قانون تنفس جنگل های شمال جمع‌آوری و بهره‌برداری با هدف بهداشت،حفاظت و پرورش جنگل از درختان پیر،خشک سرپا، افتاده، لاپی،آفت‌زده و غیرقابل احیاء تنها با مجوز سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز اعلام شده است ، تبصره ای که به نظر می رسد پس از گذشت ۶ سال از آغاز این طرح اکنون در آستانه اجرایی قرار گرفت.

به اعتقاد کارشناسان، یکی از پیش نیازهای اجرای تبصره قانونی جمع آوری درختان افتاده، ارزیابی میدانی و علمی از میزان درختان افتاده و خشک در داخل جنگل به صورت شفاف و قابل نظارت است تا بار اضافه تر از ظرفیت اکولوژیک جنگل مشخص و تنها بخش اضافی جمع آوری شود. از طرفی وضع مقررات سختگیرانه و مکانیسم انتخاب پیمانکار برای این منظور و چگونگی اعمال نظارت بر آنها نیز نکته دیگری است که کارشناسان بر آن تاکید دارند.

زمزمه جمع آوری درختان افتاده و شکسته از جنگل های شمال سبب شد تا شماری از اعضای انجمن زیست محیطی شهرستان بهشهر نسبت به اجرایی شدن این تبصره قانونی ابراز گلایه و نگرانی خودشان را به دکتر عباسعلی نوبخت رییس سازمان جنگلها و مراتع کشور اعلام کنند.

اعضای این سمن زیست محیطی مازندران در گروه فضای مجازی خود خطاب به رییس سازمان جنگلهای کشور نوشتند که صدور مجوز بهره برداری از درختان شکسته و افتاده بدون نظات مضاعف ریشه کن کردن جنگل های شمال است ،اگرچه درمجموعه این دستور نشانه اوج ندانستن جایگاه درختان شکسته و افتاده و ریشه کن در اکوسیستم های جنگلی است.جنگل های هیرکانی نیاز به صیانت از دریچه علمی با رویکرد دانش بومی جنگل دارند نه کندن و بردن تنه بی جانش!

آنان خطاب به عباسعلی نوبخت گفتند که می دانید جنگل خواران منتظر مجوز به صدا در آوردن اره موتوری بوده اند تا بهانه ای برای قطع غیر مجاز درختان سرپا و قاچاق بطرق نوین بن بری و حمل مقطوعات اش به همراه درختان ریشه کن و... فراهم شود! که بدین نحو مرگ جنگل های هیرکانی ثبت خواهد شد! این در حالی است که در این مقطع زمانی که دانش بومی جنگل و مواهب شناسی با علم به روز و با مستندات میدانی از قدرت درختان و گیاهان علفی در سخن گفتن و پیام دادن می گوید و مطرح می شود ،صدور چنین مجوزی که زمینه ساز تکرار قطع درختان سرپا به عنوان پرورش دروغین جنگل شمال در آینده خواهد بود ،نشانگر ناسپاسی محض نسبت به مواهب جنگل شمال است.

نظارت مضاعف فنی برجمع آوری درختان شکسته و افتاده از جنگل‌های شمال

همسو با این این چالش ، ابراز نگرانی و گلایه گروه های زیست محیطی مازندران ، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و رییس جامعه جنگلبانی ایران در مازندران در گفت و گو با ایرنا گفت :مجموعه دستورالعمل در جنگل های شمالی باید ابتدا حفاظت ، احیا ، توسعه و سپس بهره برداری باشد.

دکتر محمد امینی افزود: اول باید بررسی و ارزیابی کارشناسی صورت بگیرد تا مشخص شود که چه تعداد درختان پوسیده و افتاده داریم یا خواهیم داشت تا بتوان بر اساس آن، طرح و نظر کارشناسی ارائه داد.
وی با بیان این که ورود به جنگل به بهانه بهره‌برداری از درختان شکسته و افتاده، راه را برای غارت درختان سالم باز می‌کند، توضیح داد: یکی از نگرانی ها این است که در نبود نظارت و ارزیابی درست برای جمع آوری درختان افتاده و خشک، سودجویان پس از ورود به جنگل اقدام به " کت زنی " یا زخمی کردن درختان سالم کنند تا این درختان در آینده به درختان خشکیده و افتاده تبدیل شوند.
این استاد دانشگاه گفت: درختان پوسیده، شکسته و افتاده، ضامن سلامتی و ماندگاری اکوسیستم جنگل محسوب می شوند و محل زندگی انواع موجودات مفید، حشرات و جوندگان هستند و تنها در صورتی که تعدادشان از مقدار مشخصی بیشتر شود، آسیب زا محسوب می شوند.

وی تبصره قانونی جمع آوری درختان افتاده و شکسته را همراه با شروط قابل اجرا توصیف کرد و گفت: تبصره قانون صیانت از جنگل درباره جمع‌آوری و بهره‌برداری درختان پیر، خشک سرپا، افتاده،آفت‌زده و غیرقابل احیاء در جنگل های شمال در صورت عملی کردن پیش شرط های آن قابل اجرا است.

این استاد دانشگاه با ذکر این نکته که ۲۵ درصد از درختان خشک افتاده و پوسیده به عنوان خوراک اکو سیستم جنگل باید در جنگل باقی بماند، افزود:چهار هزار نوع موجودات خاک زی وجود دارد که از درختان پوسیده تغذیه می کنند و باقی ماندن بخشی از درختان افتاده و پوسیده برای تغذیه خاک جنگلی ضروری است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با بیان اینکه پوسیده شدن درختان خشک در چها مرحله و در مدت زمان ۲۰ ساله تبدیل به کود می شود، گفت: در این شرائط ورود بهره برداران تجاری برای پیدا کردن درختان خشک و شکسته در جنگل های شمال باید قابل توجیه و غیر زیانبار باشد.
وی هشدار داد: در واقع تردد تراکتور و دیگر خودروهای سنگین در جنگل های شمال برای پیدا کردن چوب های شکسته یک فاجعه و بحران محسوب می شود.

امینی به وجود جاده های ۶هزار کیلومتر شن ریزی شده در جنگل های شمال اشاره کرد و گفت: وجود جوی کناری این جاده ها به عنوان آبراهه بسیار مهم است ، لذا لایروبی ها این جوی ها ضروری است ، موضوعی که در یک دهه اخیر مورد بی توجهی قرار گرفت.

وی به اهمیت شناسایی مشکلات ناشی از رانش و ریزش در مناطق مختلف جنگلی شمال اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین شروطی که باید در خروج چوب شکسته افتاده توجه شود، نشانه گذاری دقیق است، هیات شناسایی و نشانه گذاری باید کارشناسان ارشد و در عین حال از دلسوزان باشند، از سوی دیگر نظارت بر کار آنان نیز باید وجود داشته باشد.

این استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری به مقررات نشانه گذاری و خروج درختان افتاده شکسته به فاصله ۷۰ متری از وسط جاده به دو طرف راست و چپ جنگل اشاره کرد و گفت: خروج درختان نباید به هیچ عنوان سبب از بین رفتن زایش نهال های در مسیر خروج درختان شود، اگر در مکانی چوب های زیاد افتاده شکسته وجود دارد اما در مسیر خروج شاهد زایش نهال ها زیادی هستیم ، ضرورتی برای خروج وجود ندارد.

وی نظارت بر نحوه خروج را نیز بسیار مهم توصیف کرد و گفت: اگر درختی نصف تنه آن شکسته است ولی تنه پایینی آن در ریشه سالم است به هیچ عنوان ،نباید ریشه کن کرد.

امینی خاکبرداری و خاکریزی برای برداشت چوب شکسته با هدف ورود به داخل جنگل را ممنوع دانست و گفت: اگر در منطقه یا از جنگل شیب زیاد است لزومی نیست چوب شکسته شده نشانه گذاری و بیرون کشیده شود.

این استاد جنگل شناسی گفت: بهره بردار همزمان باید پاکسازی کنار جوی و تثبیت رانش و لغزشی زمین را در اجرای تبصره خروج درختان شکسته افتاده اجرا کند.

وی بر لزوم نظارت مضاعف بر چوب های بیرون کشیده شده از جنگل تاکید کرد و گفت: سیستم نظارتی باید قوی عمل کند،شرکت های بهره بردار باید تحت نظارت مضاعف قرار بگیرند ، سوء استفاده از چوب های خارج شده همواره دغدغه جدی و مهم است.

دامداری به شیوه آیش در جنگل های شمال
این استاد دانشگاه با بیان اینکه عمده درختان جنگل های شمال کهنسال هستند،توضیح داد: برداشت درختان در دوران قبل از انقلاب گزینشی و غیر فنی بوده است اما بعد از انقلاب قواعدی در قالب طرح صیانت و جنگل داری با بررسی وضعیت جنگل ، این که چقدر برداشت و چگونه برداشت و خارج شود و احیا و کمک به احیا جنگل را مطرح و عملیاتی شده است.

امینی به طرح خروج دام از جنگل اشاره کرد و گفت: از آن جایی که دامداری در جنگل با رویش نهال جنگل تضاد داشته است، این طرح اجرایی شد ، اگرچه دامداری سنتی قبل از طرح جنگلداری به شیوه آیش بوده است که قابل قبول بود، یعنی دامداران در یک آیشی مه نهال جنگل نبوده فعالیت داشته اند، موضوع مهمتر این که محل آیش ها با هدف تناوب بریا رویش نهال جنگلی انجام می شده که با این روش دامداری و حیات جنگل استمرار داشته است اما با افزایش دام شیوه ها تغییر کرد.

وی جوان کردن جنگل را همواره مورد تاکید قرار داد و گفت: متاسفانه دهه های ۵۰ ، ۶۰ ۷۰ و حتی ۸۰ میزان برداشت چوب از جنگل با هدف تامین نیازهای واحد های صنعتی چوب بسیار زیاد و به حد بحرانی رسید. تولیدات محصولات چوبی با قطع درختان پیر از شمال به شدت رشد پیدا کرد به طوری که متخصصان جنگل برداشت ۲.۵ میلیون متر مکعب چوب از جنگل های شمال در سال را فاجعه آمیز توصیف کردند. چراکه ین حجم برداشت با رویش درختان در جنگل اصلا همخوانی نداشته است.

رییس جامعه جنگلبانی ایران درمازندران به وجود سه هزارو ۵۰۰ روستا در داخل جنگل های شمالی مازندران، گیلان وگلستان نیز اشاره کرد و گفت: دولت در دهه ۸۰ برداشت را تعدیل کرد و طرح مرمت ،حصار کشی و جاده سازی ،خروج دام از جنگل را عملیاتی کرد.

امینی اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی برای منابع طبیعی را بزرگترین اشتباه دانست و گفت: از زمانی که سازمان جنگل ها زیر مجموعه وزارت جهاد کشاوری قرار گرفت و مدیریت بر سرزمین تحت قوانین دستگاه های اجرایی قرار گرفت، آسیب ها بر جنگل های هیرکانی چندین بربار شد، چراکه دولت از سرمایه گذاری در جنگل خارج شد و واگذاری به بخش خصوصی و کارخانه ها که خودشان می بایست از محل درآمد نسبت به احیائ جنگل هزینه سرمیاه گذاری می کردند، جنگل ها را ب یان روز انداخت. در واقع نقطه انحراف در نابودی جنگل بوده است.

وی توضیح داد: در سال های اخیر بسیاری از ماموران منابع طبیعی حق ماموریت را از بخش خصوصی دریافت می کنند ،چراکه دولت به دلیل مشکلات اقتصادی توان سرمایه گذاری درجنگل را نداشت و به دوش بخش خصوصی افتاد .

وی اجرای طرح صیانت از جنگل های شمال در سال ۱۳۸۲ را بهترین طرح توصیف کرد و گفت: این طرح توفیقات زیادی داشته است ،دستگاه ها تکلیف عملیاتی یافتند ،وزارت نفت مکلف به تامین سوخت برای ساکنان حاشیه و داخل جنگل شد، وزارت جهاد کشاورزی تکلیف تامین نهاده ها برای دامداران بر عهده گرفت و ثبت اسناد نیز موظف به اجرای طرح کاداس شد، اما متاسفانه تکلیف دستگاه های اجرایی به درستی عملیاتی نشد و ترک فعل دستگاه ها را همچنان شاهد هستیم، درواقع دستگاه ها با عملی نکردن ماموریت های خود سازمان جنگل را تنها گذاشتند.

وی با بیان این که از یک دهه گذشته بیش از ۵۰ درصد نیروی انسانی که وجب به وجب جنگل های شمال را می شناختند، بازنشست شدند، گفت: نقش نیروی انسانی در هر دستگاهی مهمترین سرمایه محسوب می شود به ویژه سازمان جنگل ها کارش درعرصه و زمین بوده است.

وی طرح جنگل داری با بهره بردای را انحراف بزرگ در شمال توصیف کرد و گفت: مجموعه دستورالعمل حفاظت ، احیا ،توسعه و سپس بهره برداری مهم است.

وی برلزوم مطالعات اکوسیستم خاک ،عناصر مزاحم ،چشمه ها و وحوش را در اجرای برنامه های جنگل داری تاکید کرد، و گفت: آبخیزداری در عرصه های جنگل های شمال نیز از ضرویات است .آبخیز نوعی از مدیریت بر کل عناصر جنگلداری و مرتع داری است.

وی به وجود شبکه جاده ها جنگلی شمال اشاره کرد و گفت: وقتی این شبکه های جاده ای حفاظت و نظارت نشود، مورد سوء استفاده شبکه قاچاق چوب قرار می گیرد، از آن جایی که بسیاری از جاده های جنگلی عام المنافع است ، به هیمن دلیل مراقبت و حفاظت بسار مهم و البته بسیار سخت است.

امینی گفت: اکنون ادوات و ابزار های جدیدی برای قطع درخت که بدون سرو صدا است، استفاده می شود ، بنابر این سطح حفاظتی ماموران باید کم شود ، اما این ظرفیت حفاظتی به دلیل کمبود نیرو را نداریم.

وی طرح تنفس را عاملی برای رها شدن جنگل دانست و گفت که بررسی ها نشان می دهد که بستر برای زمین خواری ، قاچاق چوب و تجاوز مهیا شده است.در سفر دکتر آیت الله رئیسی رئیس جمهور به مازندران به این چالش ها اشاره و گفته شده است، و ایشان نیز دستور قطع ارایه هر گونه خدمات عمومی شمامل آب ، برق ، گاز و تلفن را به صاحبان ویلا ها و متصرفان که غیر قاننی ساخته اند داده است.

توجه به دیر زیستی درختان جنگل شمال

رییس جامعه جنگلبانی مازندران به دیر زیستی درحتان جنگل شمال اشاره کرد و گفت: بعضی از گونه های درختان جنگلی در شمال دیر زیستی و از داخل پوسیده می شوند، درختان جنگلی اغلب دارای عمر طولانی هستند به اصطلاح دیرزیستی (Longevity) هستند ، مقصود از آن، عمر مفید و کامل درخت است که پس از آن، پوسیدگی درخت شروع می شود.
وی تاکید کرد : اطلاعات ما درباره دیرزیستی درختان جنگلی و بومی شمال همچنان اندک است و برای تعیین دیرزیستی درختان جنگلی باید مطالعات گسترده ای صورت گیرد تا اطلاعات ما در این زمینه افزایش یابد.

برکسی پوشیده نیست که جنگل‌های شمال با قطع بی‌رویه درختان، چرای بی رویه ۳.۵ میلیون راس دام سبک و سنگین، جاده سازی پی در پی، تغییر کاربری گسترده جنگلی، دفن غیراصولی زباله، قاچاق چوب، و ده ها موارد دیگر در سال‌های گذشته در آستانه نابودی قرار گرفته بود تا اینکه با ساز و کار قانونی و تصویب قانون تنفس جنگل قرار شد برای حفاظت از این عرصه های طبیعی اقدام موثری صورت گیرد.

طرح تنفس جنگل یکی از الزامات قانونی است که ممنوعیت برداشت و هرگونه بهره برداری از جنگل‌های شمال در آن تاکید شده تا با اجرای آن جنگل‌های شمال به خود پالایشی برسد و بار دیگر بر مدار سرسبزی حرکت کند.

اجرای قانون طرح تنفس ۱۰ ساله جنگل که در سال ۱۳۹۵ در کشور با هدف مقابله با تخریب یک میلیون و ۱۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های شمال در دستور کار قرار گرفت به هفتیمن سالش رسید و فعالان و متخصصان محیط زیست هم اجرای دقیق این طرح را گامی موثر برای احیاء درختان پهن برگ و هیرکانی شمال قلمداد می‌کنند و خواستار اجرا و حتی تمدید این طرح بعد از زمان مقرر هستند.

صاحبنظران می گویند، زیاده خواهی شرکت‌های بهره‌بردار چوب و تولیدکنندگان این حوزه از دلایل عمده اجرای قانون طرح تنفس جنگل بود و در این قانون آمده است که هرگونه بهره‌برداری اقتصادی در قالب‌های تجاری و صنعتی از چوب‌های جنگلی شمال ممنوع است. در یکی از تبصره‌های این قانون، جمع‌آوری و بهره‌برداری با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پیر، خشک سرپا، افتاده، آفت‌زده و غیرقابل احیاء تنها با مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز اعلام شده و کارشناسان می‌گویند که این تبصره قانونی موجب شده که برخی از اشخاص با سوء استفاده و نه از سر ترحم این بند قانونی را غنیمت شمرده و با نگاه سودجویی خواهان ورود دوباره به جنگل‌ها شوند تا با دور زدن قانون بار دیگر نسبت به قاچاق چوب و تخریب‌دنباله دار جنگل‌های شمال اقدام کنند.