ساحل نجات برای کشتی نشستگان

چند ماهی است که مساله بی حجابی و بی و بندوباری برخی از دختران و زنان، دغدغه بسیاری از افراد دلسوز کشورمان شده که در رسانه ها و فضای مجازی هر روز با نظراتی روبرو می شویم و هر کسی از ظن خود به بیان مطالبی می پردازد. یکی می نویسد مساله امر به معروف در حجاب خلاصه نمی شود؛ دیگری تاکید می کند اگر همین وضعیت در جامعه ادامه پیدا کند، در تابستان شاهد وضعیت بدتری خواهیم بود، یکی دیگر می نویسد اینقدر مشکلات اقتصادی داریم که جایی برای این بحث ها وجود ندارد و شخصی دیگر می نویسد اگر راست می گویند بروند جلوی محتکران و اختلاسگران را بگیرند.

یکی می گوید خدا را شکر که گشت ارشاد تعطیل شد؛ دیگری می گوید اگر پلیس جلوی افراد قانون شکن را نگیرد، امنیت همه به خطر می افتد. در این میان برخی از زنان و دختران به نشانه اعتراض، بست نشینی در مکان های مقدس را برگزیدند و در سرمای زمستان و آلودگی هوا تلاش می کنند تا صدای خود را به مسئولان مربوط برسانند.

حالا امروز که بیست و نهم بهمن، مصادف با بیست و هفتم رجب و سالروز بعثت آخرین فرستاده الهی است؛ گذری داریم بر سخنان آن حضرت که به گفته قرآن رحمتی برای همه جهانیان است. رسول خدا(ص) همان کسی است خدا در وصفش فرمود رنج های مردم بر او گران می آید و اصرار به هدایت آنان دارد؛ همان کسی که به محمد امین معروف شد و والاترین اخلاق را داشت. حضرت محمد(ص) با همین اخلاق زیبای خود بسیاری از کافران و مشرکان را هدایت کرد و خانه خدا را از وجود مشرکان و بت پرستان پاک کرد. پیامبر اکرم با امر به معروف و نهی از منکر توانست حکومت الهی را مدینه تاسیس کند و هر سخن و فعل و سکوتش، درسی است برای کسانی که می خواهند در بهشت، همنشین آن حضرت باشند و از طرف دیگر برای انجام واجبات الهی همچون امر به معروف و نهی از منکر سر از پا نمی شناسند و حاضرند جان و مال خود را برای احیای دستورات الهی فدا کنند.

رحمت خدا آنچنان در پیامبر موج می زد که بر اساس آیه ۱۵۹ سوره آل عمران به برکت همین رحمت الهی بود که پیامبر نسبت به مردم، مهربان بود و اگر اینگونه نبود مردم از پیرامونش جدا می شدند. همان زمانی که خدا پیامبرش را برگزید و به او ماموریت هدایت مردم را داد، رسول خدا (ص) به مدت سه سال به صورت پنهانی مردم را به خدا دعوت می کرد و با نزول آیه و انذر عشیرتک الاقربین، مردم را به صورت علنی به اسلام دعوت کرد و اینگونه بود که آن حضرت از کوه صفا در کنار خانه خدا بالا رفت و همگان را به اسلام دعوت کرد و یک بار هم مردم را به خانه اش دعوت و برای آنان سفره ای پهن کرد و رسالت خود را اعلام کرد. اینگونه بود که پیامبر (ص) با حکومت اسلامی خود در مدینه، جلودار اخلاق و سیاست شد و طی ۲۳ سال الگویی برای مردم جهان شد. البته خود خدا گفت که پیامبر اکرم(ص) بهترین الگوی شماست و از او پیروی کنید.

مرحوم علامه سیدمحمدحسین طباطبایی درباره آیه ۱۱۰ سوره آل عمران در تفسیر المیزان می نویسد: جامعه صالحی که برای اولین بار در مدینه تشکیل شده و سپس تمامی شبه جزیره عربستان را فرا گرفت، عالی ترین جامعه ای بود که در تاریخ اسلام تشکیل یافت؛ جامعه ای که در عهد رسول خدا (ص) در آن نماز به پا می شد، زکات داده می شد، امر به معروف و نهی از منکر می شد و بی تردید امّت زمان پیامبر (ص)، بارزترین مصداق این آیه می باشند.

سخن از امر به معروفی است که خدا آن را از ویژگی های بهترین مردم و امتش می داند و پیامبر هم در راس این امت قرار دارد. در دوران رسول اعظم (ص) فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر به گونه ای برای مسلمانان نهادینه شده بود که همه مردم آن را می شناختند و به عنوان یکی از اساسی ترین احکام اسلام به آن عمل می کردند. در تاریخ آمده است یکی از مسلمانان به پیامبر اکرم (ص) عرض کرد که قصد گوشه گیری و شب زنده داری دارد و برای این کار سوگند خورد و رسول خدا را شاهد عهد خود گرفت که پیامبر او را به دلیل محروم شدن از فریضه امر به معروف و نهی از منکر برحذر داشت و فرمود اگر با مردم در نیامیزی، چگونه امر به معروف و نهی از منکر خواهی کرد؟

صد و پنجاه و هفتمین آیه از سوره اعراف، از حضرت محمد (ص) به عنوان پیامبری یاد می کند که مردم را به معروف دستور می دهد و از منکر باز می دارد و طبق آیه ۳۱ سوره آل عمران اگر خدا را دوست داریم، باید از پیامبرش پیروی کنیم. زندگی پیامبر اعظم (ص) به گونه ای بود که هر لحظه آن را می توان مصداقی از امر به معروف و نهی از منکر دانست؛ حتی قبل از نزول فرشته وحی که بت پرستان و مشرکان او را محمد امین صدا می زدند.

علامه طباطبایی با این که مفسر و فیلسوفی بی نظیر در جهان اسلام بود، کتابی ساده و با بیان روایاتی، نحوه زندگی پیامبر و آداب و رسوم آن حضرت را نوشت و نام آن را سنن النبی گذاشت؛ کتابی که صدها ویژگی از رسول خدا (ص) در آن بیان شده و فهرستی از معروف ها در آن به نمایش گذاشته شده است.

همانگونه که علمای اخلاق و مراجع تقلید در بیان احکام امر به معروف و نهی از منکر بیان کرده اند، این فریضه دارای مراحلی است که از قلب شروع می شود. به عبارت دیگر اگر کار پسندیده ای را دیدید و در قلب خود احساس خوشحالی و رضایت کردید، و اگر منکری را دیدید و در دل خود از آن منکر ناراحت شدید، نخستین و کمترین درجه امر به معروف را پشت سر گذاشته اید. مرحله دوم را مرحله زبانی گویند که علاوه بر عشقِ درونی نسبت به معروف و بیزاری قلبی از منکرات، آن را بر زبان جاری می سازید. یعنی در برخورد با منکرات و ترک معروف ها با زبان خویش تذکر می دهید و مرحله سوم نیز مربوط به حکومت است. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب بارها درباره امر به معروف سفارش کردند که اگر منکری را دیدید، تذکر بدهید و بروید.

رسول خدا (ص) در این زمینه فرمود: اگر هر کدام از شما منکری را دید، باید با دست خود آن را تغییر دهد. اگر نتوانست، با زبانش تغییر دهد و اعتراض کند و باز اگر نتوانست، در قلبش آن را انکار کند و این ضعیف ترین مرحله ایمان است.

پیامبر اکرم (ص) تا جایی که امکان داشت با مهربانی و مدارا مردم را به نیکی ها دعوت می کرد و از کارهای زشت باز می داشت. به یکی از روش های پیامبر در امر به معروف و نهی از منکر توجه کنید: در خانه یکی از ساکنان مدینه، درخت خرمایی وجود داشت که مالک آن شخصی به نام سمره بن جندب بود و سمره همیشه بدون این که از اهالی خانه اجازه بگیرد، به سراغ نخلش می‌رفت. مرد انصاری به او اعتراض کرد ولی گوش سمره بدهکار نبود و می گفت من در راهی که مربوط به درخت خودم هست، از کسی اجازه نمی‌گیرم.

صاحب خانه، شکایت خود را به پیامبر گفت و رسول خدا سمره را خواست و فرمود فلانی از تو شکایت دارد، از این که بدون اجازه او و خانواده‌اش وارد باغ می‌شوی. از این پس با اجازه و اطلاعشان وارد باغت شو. سمره گفت آیا برای رفتن به باغ خودم باید اجازه بگیرم. آنگاه پیامبر از او خواست تا باغش را واگذار کند و آن حضرت درختی به او بدهد ولی سمره قبول نکرد. حضرت محمد (ص) بر تعداد درختان افزود ولی سمره راضی نمی شد تا جایی که پیامبر فرمود در مقابل این درخت، درختی را در بهشت به تو می دهم. باز او قبول نکرد و در نهایت رسول خدا (ص) فرمود تو شخص ضرر زننده‌ای هستی در حالی که لا ضرر و لا ضرار علی مومن. آن گاه دستور داد تا آن درخت را از ریشه برکنند و به سمره فرمود درختت را بردار و هرجا که می‌خواهی بکار.

روایات بسیاری درباره امر به معروف از آن حضرت نقل شده که هر کدام می تواند درسی برای آمران به معروف و ناهیان از منکر باشد. مثلا فرمود همواره مردم به خوبی و سلامت به سر خواهند برد تا وقتی که مردم امر به معروف و نهی از منکر را به پا دارند و با همدیگر به نیکی و تقوا کمک کنند؛ اما آن گاه که چنین نکنند، برکات از میانشان برداشته می‌شود و برخی بر برخی دیگر چیره می‌گردد که یاوری در آسمان و زمین ندارند و دستشان از همه جا کوتاه است.

پیامبر اعظم (ص) از کسی که امر به معروف کند به عنوان جانشین خدا و خود در زمین یاد کرد و فرمود: خدا، مومن ناتوانی را که دین ندارد، دوست نمی‌دارد. پرسیدند. مومن ناتوان بی دین چه کسی است؟ فرمود آنکه نهی از منکر نمی‌کند.

نکته مهم در امر به معروف این است که قبل از رعایت مراحل آن، باید به معروف ها و منکرها آشنایی داشته و مواظب باشیم که به جای امر به معروف، امر به منکر نکنیم و به جای نهی از منکر نهی از معروف که در آیه ۶۷ سوره توبه آمده است یکی از ویژگی های منافقان این است که به منکر امر می کنند و از معروف، نهی.

آشنایی با شیوه های امر به معروف نیز یکی از نکات مهم در اجرای این فریضه است که رسول خدا (ص) فرمود کسی که به کار خوبی فرمان می دهد، باید این فرمان دادن را با شیوه خوبی انجام دهد یا در جایی دیگر فرمود کسی که بدون اطلاعات و دانش لازم دست به اقدامی بزند، مفاسد کارش بیشتر از مصالح آن خواهد بود و در امر به معروف نیز این مساله به خوبی دیده می شود. چه بسا کسی قصد نهی از منکر دارد ولی چون نمی داند، چگونه اقدام کند، نه تنها مفید فایده که ضرر این کار بیشتر خواهد بود. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند هر امر به معروفی باید با شناخت مفهوم و مصداق های آن همراه باشد و برخی نیز سفارش می کنند که با مطالعه کتاب های مفید در این راه گام بردارید. مثلا مطالعه کتاب ۸۰ شیوه کاربردی امر به معروف و نهی از منکر یکی از این سفارش هاست.

یکی از نکات مهم در مساله حجاب این است که برخی آن را یک امر کاملا شخصی می دانند در حالی که کارشناسان اجتماعی معتقدند هر کاری که در سطح جامعه انجام شود از حیطه فردی و شخصی خارج شده و جنبه اجتماعی به خود می گیرد. این تشبیه پیامبر در زمینه امر به معروف نیز بسیار راهگشاست که فرمود یک گنهکار در میان مردم همچون کسی است که با گروهی سوار بر کشتی شده و در وسط دریا تصمیم می گیرد تا آن قسمت از کشتی را که خود در آن نشسته، سوراخ کند و اگر دیگران او را از این کار بازندارند و با استناد به این که او جایی را سوراخ می کند که خودش نشسته، با نفوذ آب به داخل کشتی همه غرق خواهند شد.

حکایت امروز ما هم اینگونه است اگر هر کسی وظیفه خود را به درستی انجام دهد و در مقابل قانون شکنی و حرمت شکنی بایستد، این کشتی به سرمنزل مقصود خواهد رسید. به همین دلیل در روایات نیز به عقوبت گناهان علنی تاکید شده است. مثلا پیامبر خدا (ص) فرمود خداوند در روز قیامت به بنده‌اش می‌فرماید چه چیزی باعث شد که وقتی گناه و زشتی را دیدی، از آن نهی نکنی؟ این روایت نشان می دهد انسان وظیفه انکار گناهانی را دارد که مشاهده کرده باشد و بدیهی است انسان که گناهان غیر علنی را نمی‌بیند، وظیفه ای ندارد.

امام صادق (ع) در این زمینه فرمود هر زمانی که انسان به شکل پنهانی مرتکب گناهی شود، جز خودش از آن زیانی نمی بیند ولی هرگاه به صورت آشکار گناهی را انجام دهد و کسی با او برخوردی نکند، همه جامعه از آن زیان خواهد دید. آن حضرت به این نکته نیز اشاره کردند که علت، این است که آن شخص با انجام این گناه، دین خدا را ذلیل می کند و دشمنان خدا نیز جسارت یافته و از او پیروی می کنند.

به همین دلیل رهبر معظم انقلاب ۱۴ دی در دیدار بانوان فرمود ضعف حجاب کار درستی نیست ولی از طرف دیگر تاکید کردند که نباید همین خانم های ضعیف الحجاب را متهم به بی دینی کنیم. رهبر انقلاب به سیره رسول خدا (ص) اقتدا می کنند؛ همان روشی که خدا در کتابش از پیامبر رحمت للعالمین به عنوان دلسوزی برای مومنان یاد می کند که رنج های آنان بر او سخت است.

حالا بسیاری از کسانی که دغدغه امر به معروف را دارند، تکلیف خود را بهتر می دانند که چگونه نهی از منکر کنند و امر به معروف و فراموش نمی کنند همانگونه که مردم در مراحل اول و دوم این فریضه نقش بسزایی دارند، مسئولان نیز برای تمامی مراحل آن به ویژه مرحله سوم آستین ها را بالا بزنند و به تکلیف خود عمل کنند.