پیوند برزیل- چین؛ محور جدید سیاسی همساز با تحولات جهان چندقطبی

به گزارش روز شنبه ایرنا، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا رئیس‌جمهوری برزیل، دیروز جمعه (۱۴ آوریل/ ۲۵ فروردین)، در «تالار بزرگ مردم» واقع در تیان‌آنمِن، مورد استقبال صمیمانه شی جین پینگ رئیس‌جمهوری این کشور قرار گرفت. داسیلوا در این دیدار با همتای چینی خود تصریح کرد که هر دو در یک طرف بازی می‌کنند و برازیلیا مایل است تا یک بازیکن کلیدی در دفاع از نظم جهانی چندقطبی باشد که چین آرزوی آن را دارد؛ «ما می‌خواهیم که روابط با چین، صرفا تجاری نباشد. می‌خواهیم فراتر رود و عمیق و قوی باشد».

به نوشته روزنامه ال پائیس، رئیس‌جمهوری چین در مقابل تاکید کرد: خوشحالم که بار دیگر دوست قدیمی خود را در پکن ملاقات می‌کنم. توسعه مستمر و با ثبات روابط، نقش کلیدی در صلح، ثبات و رفاه جهانی خواهند داشت. بر اساس اعلام مقام‌های چینی، رئیس‌جمهوری این کشور اعلام کرد که «چین و برزیل به عنوان شرکای استراتژیک جامع، منافع مشترک زیادی دارند» و اطمینان داد که برای غول آسیایی «روابط (بین این دو کشور) یک اولویت دیپلماتیک است».

بر اساس بیانیه مطبوعاتی چین، لولا داسیلوا تاکید کرد که برزیل «به ایجاد روابط نزدیک‌تر با چین و شکل دادن یک نظم بین‌المللی عادلانه و برابر متعهد» است.

در زمینه اقتصادی، دولت‌های برزیل و چین، ۱۴ توافق‌نامه تقویت همکاری در زمینه‌هایی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، صنعت خودرو، تجارت کشاورزی، فناوری اطلاعات، بهداشت و زیرساخت امضا کردند. در میان تعهدهای امضا شده، ساخت ششمین ماهواره ساخته شده بین دو کشور به نام CBERS-۶ برجسته است که جنگل‌های بارانی آمازون را رصد می‌کند.

توافق بر سر اصلاح شورای امنیت سازمان ملل

برزیل و چین اصلاح شورای امنیت سازمان ملل متحد را خواستار شدند تا امکان حضور و فعالیت بیشتر کشورهای در حال توسعه جنوب را فراهم کند.

دو کشور همچنین بر تعهد خود به دفاع از قوانین بین‌المللی و ارتقای روابط بین‌المللی و چندجانبه‌گرایی تاکید کردند.

لولا و شی، «حمایت خود از اقتدار سازمان ملل و نقش مرکزی آن در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی و همچنین ترویج توسعه» را تأیید کردند.

در این بیانیه تاکید شده است که پکن «اهمیت زیادی برای نفوذی که برزیل در امور منطقه‌ای و بین‌المللی اعمال می‌کند» قائل است و بنابراین، از آرزوی غول آمریکای جنوبی برای ایفای «نقش برجسته‌تر» در عرصه جهانی «حمایت» می‌کند.

گروه بریکس

برزیل و چین همچنین از توافق خود در مورد ضرورت حمایت از تلاش ها برای گسترش گروه بریکس، که در حال حاضر روسیه، هند و آفریقای جنوبی نیز را شامل می شود، خبر دادند.

بر اساس این بیانیه، «طرف‌ها (...) از ترویج گفتگوهای فعال بین اعضای بریکس در مورد روند گسترش بریکس حمایت کردند و بر نیاز به شفاف‌سازی اصول راهنما، هنجارها، معیارها و رویه‌های این فرآیند توسعه بر اساس رایزنی و اجماع گسترده تاکید کردند».

در این متن تاکید شده است که «طرف چینی همچنین حمایت از برزیل برای ریاست بریکس در سال ۲۰۲۵ را اعلام کرد». «دو طرف به تعمیق مستمر همکاری در همه زمینه‌ها در حوزه بریکس متعهد هستند».

اصل «چین واحد»

رئیس‌جمهوری برزیل بار دیگر بر حمایت این کشور از اصل بین‌المللی «چین واحد» تاکید کرد. در این بیانیه مشترک آمده است: طرف برزیلی تاکید کرد که قاطعانه به اصل چین واحد پایبند است و دولت جمهوری خلق چین، تنها دولت قانونی و نماینده تمام چین است، در حالی که تایوان بخشی جدایی‌ناپذیر از قلمرو چین محسوب می‌شود.

تنش بین چین و تایوان از اوت (مرداد/شهریور) گذشته و پس از سفر نانسی پلوسی، رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا به این جزیره به رغم اعتراض های پکن، تشدید شد. این بحران در هفته‌های اخیر با سفر تسای اینگ ون رئیس حکومت تایوان به آمریکا و دیدار با کوین مک کارتی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا بدتر شد.

پکن خاطرنشان کرد که سفر رهبر تایوان با اصل «چین واحد» در تضاد است. چین در واکنشی آشکار به نشست تسای در لس آنجلس، کشتی‌های نظامی را برای گشت‌زنی در تنگه تایوان فرستاد.

جنگ اوکراین

به همین ترتیب، لولا داسیلوا بر حمایت برزیل از ابتکار چین برای یافتن راه‌حلی مسالمت آمیز برای درگیری در اوکراین تاکید کرد.

در این بیانیه آمده است: برزیل از پیشنهاد چین که راه‌حلی صلح‌آمیز برای بحران اوکراین ارائه می‌دهد، استقبال کرد. این متن می‌افزاید که «دو طرف تاکید می‌کنند که گفت‌وگو و مذاکره تنها راه عملی برای خروج از بحران در اوکراین است و همه تلاش‌هایی که به راه‌حل مسالمت‌آمیز برای بحران منجر می‌شود باید تشویق و حمایت شود».

تغییر آب‌وهوایی

روسای جمهوری برزیل و چین واکنش فوری در برابر تغییرات اقلیمی را خواستار شدند که فقر و گرسنگی را نیز ریشه‌کن می‌کند.

در بیانیه مشترک آمده است: برزیل و چین بر نیاز به ترکیب واکنش فوری آب‌وهوایی با حفاظت از طبیعت برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار، از جمله ریشه‌کنی فقر و گرسنگی، بدون پشت سر گذاشتن هیچ‌کس، تأکید می‌کنند.

ارزیابی

لولا داسیلوا در حالی در قالب نخستین سفر رسمی در سومین دوره ریاست جمهوری خود راهی چین شد که اظهار نظر صریح او مبنی بر اینکه هیچ کشوری نمی‌تواند مانع گسترش روابط برزیل با چین شود، می‌تواند پیامی برای آمریکا در بحبوحه اختلافات دیپلماتیک واشنگتن با پکن تلقی شود. شرایط ژئوپلیتیک جهان در سال‌های اخیر به سمت تقابل‌های شدیدتر میان آمریکا و چین در حرکت است و از سال ۲۰۲۲، جنگ اوکراین نیز به آن اضافه شد.

از طرفی، بازگشت برزیل به صحنه دیپلماسی جهانی، نمونه روشن ترکیب ایده‌های قدیمی حکمرانی با پیشنهادهای جدید است. به بیان دقیق‌تر، جهان امروز، با آنچه در دوره اول و دوم ریاست جمهوری لولا داسیلوا (۲۰۰۳- ۲۰۱۱) بود، بسیار متفاوت است و قرار گرفتن برزیل در کنار چین در حمایت از توسعه تجارت میان کشورها فراتر از دلار آمریکا و همچنین دعوت از شمار بیشتری از کشورها برای پیوستن به طرح گفت‌وگو برای یافتن راهکار جنگ اوکراین، مثال‌های بارز این مسئله است.

دیدار و اظهارنظرهای هر دو دولت نشان‌دهنده جهانی چندقطبی با ارتباط بیشتر میان کشورهای در حال ظهور است. اگر چه پیامدها و آثار همچنان نامشخص است اما امکان تشکیل یک محور جدید سیاسی جهانی هرگز به این اندازه مشهود نبوده است.

همچنین این نشست در حالی برگزار شد که چین در بحبوحه تنش‌های فزاینده با آمریکا به دنبال افزایش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در آمریکای لاتین است. شی جین پینگ با پشت سر گذاشتن سه سال مبارزه سرسختانه علیه همه‌گیری کووید-۱۹ و پس از کسب سومین دوره ریاست جمهوری که از زمان مائوتسه تونگ بی‌سابقه بوده است، مجموعه‌ای از نشست‌های دیپلماتیک را آغاز کرده است و این مسئله نشان‌دهنده عزم چین برای ایفای نقش هر چه فعال‌تر در عرصه بین‌المللی است.

لولا داسیلوا در موضوع محیط زیست در تلاش است تا اقدامات مخرب همتای سلف خود، ژائیر بولسونارو را جبران کند و در ماجرای جنگ اوکراین نیز در تلاش است تا در شرایطی که قدرت‌های غربی به طور فزاینده‌ای درگیر این بحران هستند، دولت برزیل را دولتی صلح‌طلب و میانجی معرفی کند.

پیشنهاد جایگزینی دلار به عنوان ارز مرجع در بلوک بریکس از دیگر پیشنهادهای بحث‌برنگیز لولا داسیلوا بود که علاوه بر رسانه‌های برزیلی، در رسانه‌های آمریکایی سرو صدای زیادی به پا کرد. داسیلوا همچنین روز پنج‌شنبه با شرکت در مراسم تحلیف دیلما روسف رئیس‌جمهوری پیشین برزیل به عنوان رئیس بانک توسعه جدید بریکس (NBD)، بر تمایل خود برای تقویت اتحاد بین کشورهای نوظهور تاکید کرد. لولا گفت: ما پس از یک غیبت غیرقابل توضیح به صحنه بین‌المللی بازگشته‌ایم. این نهاد مالی در سال ۲۰۱۴ توسط برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی به عنوان جایگزینی برای سازمان‌های بین‌المللی سنتی مانند صندوق بین‌المللی پول ایجاد شد.

عزم بریکس برای دلارزدایی در شرایطی است که قراردادهای تجاری دوجانبه با استفاده از ارزهای ملی در حال رشد است. روسیه و چین سیستم پرداخت خود را ایجاد کرده‌اند و برزیل و چین توافق کردند با ارزهای خود مبادله کنند. در همین حال، آمریکای لاتین به فکر ایجاد سازوکار یک ارز مشترک است. علاوه بر این، تعدادی کشورهای آفریقایی قصد دارند تحت نظارت جامعه اقتصادی کشورهای آفریقایی از ارز مشترک در بازار خود استفاده کنند. بنابراین اگر چه ممکن است اظهارنظر لولا داسیلوا در کوتاه مدت، چندان عملی نباشد اما زنگ خطر برای آمریکا به صدا درآمده است و به هر ترتیب، این یک روند غیر قابل بازگشت است.