گردشگری؛ حلقه مفقوده جنگل‌های حرا در استان بوشهر

به گزارش خبرنگار ایرنا، در کنار جنگل‌های هیرکانی، اکوسیستم‌های کوهستانی که منبع تولید آب شیرین هستند و اکوسیستم‌های مرتعی و بیابانی؛ جنگل‌های حرا یکی از زیباترین و خاص‌ترین نقاط طبیعی و توریستی به شمار می‌رود.

جنگل‌های حرا که در بوشهر بعنوان گُرم هم معروف هستند بعنوان جنگل‌های حاره‌ای یا گرمسیری از ارزشمندترین اکوسیستم‌ها در ایران و جهان به شمار می‌روند و از لحاظ جذابیت طبیعی هیچ اکوسیستمی قابلیت رقابت با آن‌ها را ندارد.

درختان سبز حرا، با ساقه‌ها و شاخه‌هایی واقعی و چوبین خود سر از دل آب‌های نیلگون خلیج فارس بیرون آورده‌اند، برخلاف درختان معمولی پای در آب دارند و از آب شور تغذیه می‌کنند و حتی با وجود زیر آب رفتن در هنگام مد باز هم زنده می‌مانند و همچون سدی محکم سواحل را از گزند جریان‌های تند و امواج دریا محفوظ می‌دارند.

حالت جزر و مد در جنگل‌های حرا هر ۶ ساعت یک بار اتفاق می‌افتد در حالت جزر آن هنگامی که آب پائین است به نظر می‌آید که درختان حرا در زمینی خشک رشد کرده‌اند و در زمان مد و بالا آمدن آب درختان حرا به زیر آب می‌روند و با توجه به هجوم ماهی‌ها در این حالت؛ جنگل‌های حرا به محل مناسبی برای ماهی‌گیری تبدیل می‌شود.

سطح آب در هنگام جزر جنگل‌های حرا حدود یک و نیم متر است اما در زمان مد، دریا درختان این جنگل را می‌پوشاند، طوری که احساس می‌شود زیر آب شناورند، که انسان احساس می‌کند این جنگل‌ها در حرکت هستند و هجوم ماهی‌ها در این حالت، حرا را به محل مناسبی برای ماهی‌گیری تبدیل می‌کند.

جنگل‌های حرا با دارا بودن درختانی با ۶ متر ارتفاع برخلاف سایر جنگل‌ها، پائیز، زمستان، بهار و تابستان ندارند و در تمام سال سبز هستند اما با توجه به گرمای هوای جنوب، بهترین زمان برای رفتن به جنگل‌های مانگرو و تماشای این جاذبه طبیعی از نیمه‌های پائیز تا اردیبهشت است.

نکته جالب در خصوص درختان حرا این است که این نوع از درختان خود یک نوع آب شیرین‌کن طبیعی به شمار می‌روند به نحوی که آب شور را جذب و پس از آنکه نمک موجود در آب را فیلتر کردند به طور طبیعی آب شیرین تولید می‌کنند این ویژگی منحصر به‌ فرد درختان این جنگل‌ها باگذشت میلیون‌ها سال به وجود آمده است و آن‌ها با آب‌شور سازگاری بسیار خوبی پیدا کرده‌اند.

افزون بر گونه‌های گیاهی؛ در ایران ۵۵۰ گونه پرنده وجود دارد که یک سوم این پرندگان در رویشگاه‌های حرا خلیج فارس دیده می‌شوند و به تعبیری این جنگل‌ها مامنی برای پرندگان بومی و مهاجر از جمله حواصیل، لک لک، مرغ سقا، مرغابی و مرغ دریایی و همچنین برخی گونه‌های جانوری از جمله خرچنگ‌ها، مار دریایی، شیلو، کلینگ و انواع مختلف قورباغه‌ها نیز در لابه لای ریشه‌های این درختان جا خوش کرده‌اند.

جنگل‌های حرای بوشهر در یک نگاه

جنگل‌های حرا ( مانگرو) در مناطق جزر و مدی و ساحلی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری واقع هستند و ویژگی‌های عملکردی و ساختاری منحصر به فردی دارند؛ وسعت این جنگل‌ها در استان بوشهر ۷۳۶ هکتار است و این استان بعد از هرمزگان و سیستان و بلوچستان از نظر وسعت بعنوان سومین رویشگاه بزرگ این گونه جنگلی شناخته می‌شود.

۴۴۳ هکتار از مساحت جنگل‌های طبیعی حرا در استان بوشهر در سه نقطه شامل حرای خلیج نای‌بند در عسلویه، حرای خور بردستان و حرای مل گُنزِه واقع در پارک ملی دریایی نخیلو شهرستان دیر و بقیه به صورت دست کاشت در تالاب حله و در خور سلطانی واقع در بزرگراه امام علی بوشهر و در گناوه کشت شده است.

براساس بررسی‌های انجام شده حراها به عنوان رویشگاه‌های منحصر به فرد در بوشهر به پایان می‌رسد و یا به تعبیری دیگر از این استان آغاز و به سمت شبه قاره هند می‌رود.

به گفته رئیس اداره جنگل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهر جنگل‌های حرا نقش مهمی در محافظت از نوار ساحلی در برابر امواج، کاهش آلودگی آب دریا و تعدیل دمای محیط سواحل دارند و همچنین محیط مناسبی برای تخم‌گذاری پرندگان و تکثیر آبزیان، ماهی‌گیری و در یک کلام بسته گردشگری کامل برای طبیعت دوستان به شمار می‌رود.

از نظر سیاوش کلبی مهمترین کارکرد جنگل‌های مانگرو در بحث گرمایش جهانی است به نحوی که این گونه‌های جنگلی سه تا پنج برابر سایر گونه‌های گرمسیری قدرت جذب گرما دارند و این ویژگی نقطه قوتی برای کاهش تغییرات اقلیمی باشد.

گنج حرا در استان بوشهر

در گذشته تلاش‌هایی برای حراکاری به صورت مصنوعی در منطقه ماهشهر استان خوزستان صورت گرفت اما در عمل این کار موفقیت‌آمیز نبود؛ طبیعت به ما دیکته می‌کند که رویشگاه غربی طبیعی حراها یا مانگروها در استان بوشهر قرار دارد و این یک ویژگی ممتازی برای این استان به شمار می‌رود اینها بخشی از سخنان محمد درویش رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو است.

این فعال محیط زیستی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: رویشگاه حرا محل مناسبی برای تصفیه آب و تخم ریزی ماهی‌ها و موجب تعدیل اقلیمی در مناطق گرم جنوب است و چشم انداز منحصر به فردی برای گردشگری فراهم می کند.

به گفته درویش جنگل‌های حرا به مانند صندوق ارزی پایدار برای ایران تولید پول و کارآفرینی می‌کند و نباید به بهانه ایجاد سایت‌های پرورش میگو، با سدسازی افراطی و بارگذاری‌های بیش از حد مسیر ورود رودهای شیرین به خلیج فارس را مسدود کرد چرا که مهمترین دلیل تداوم حیات حراها ورود آب شیرین به مصب خلیج‌ها و خورهایی است که در خلیج فارس شکل می‌گیرد.

گردشگری حافظ جنگل‌های حرا

تجربه ثابت کرده است هر کار اصولی و مطالعه شده به خصوص در بحث گردشگری نه تنها به ضرر منطقه هدف (جنگل‌های حرا) نیست بلکه می‌تواند موجب رونق توریسم و عاملی برای جذب گردشگر به منطقه باشد.

از نظر درویش نیز تدوین طرح جامع گردشگری برای جنگل‌های حرا بوشهر لازم و ضروری است چرا که این طرح جامع و حضور منظم گردشگران برای بازدید از این جاذبه طبیعی، در ادامه تدوین برنامه‌های مدونی برای نهال‌کاری مانگرو و چندل‌ها را به دنبال دارد که منجر به حفظ این عرصه‌های ارزشمند و منحصر به فرد برای نسل آینده می‌شود.

به گفته او تدوین یک طرح جامع گردشگری اهرمی برای پیشگیری از ریختن زباله‌ها و تخلیه سوخت قاچاق برخی از صاحبان لنج‌ها و شناورهای فراری از شر قانون در حراها است.

همچنین به اعتقاد درویش با تبدیل حراها به مناطق گردشگری و حضور گردشگران می‌تواند بهانه را از دست کسانی که می‌خواهند طرح‌های پرورش میگو اجرا و یا جاده و سد سازی کنند گرفته می‌شود.

با این همه، درویش بر این نکته نیز تاکید می‌کند که در کنار رونق گردشگری جنگل‌های حرا باید مراقب بود فاضلاب مجموعه‌های تفریحی که در آن منطقه احداث می‌شود، تصفیه شود تا این پساب‌های اجازه ورود به جنگل‌های حرا را پیدا نکنند.

به اعتقاد درویش در طرح جامع گردشگری رها کردن زباله در حراها باید بعنوان یک خط قرمز تلقی شود و ضمن ارائه آموزش‌هایی در این خصوص به گردشگران باید گروه‌هایی باشند که زباله‌های رها شده و یا زباله‌هایی که از دریا به حراها وارد می‌شوند را پاکسازی کنند.

به طور یقین اگر این موارد انجام شود و گردشگری مسئولانه در جنگل‌های حرا صورت گیرد؛ گردشگری نه تنها دشمن حراها نیست بلکه "ابزاری برای حفظ" این جنگل‌ها نیز به شمار می‌رود.

این فعال زیست‌محیطی می‌گوید: در زمان حاضر از صنعت گردشگری برای حفظ حراها استفاده نشده که اگر این کار انجام می‌شد امروز شاهد به خطر افتادن حیات حراهای دیر نبودیم.

فرجام جنگل‌های حرای "دیر" در پیچ و خم توسعه چه می‌شود؟

وقتی گردشگران در حراها گردش می‌کنند، دیگر لنج‌ها مجال پیدا نمی‌کنند تا به این عرصه‌ها وارد و سوخت خود را رها کنند و شکارچیان غیر قانونی نیز به خود اجازه نمی‌دهند که در این عرصه هایی که مربوط به نسل‌های آینده است اقدام به شکار پرندگان کنند؛ از اینجاست که امنیت بر این زیست‌بوم طبیعی حاکم می‌شود.

اکوتوریسم حرا؛ کاری که باید به کاردان سپرد

محمد درویش اما گردشگری در این عرصه‌ها را "مقوله حساس" و مهم توصیف کرد که باید به کاردان و افراد کاربلد در بخش گردشگری طبیعی سپرده شود.

از نظر درویش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر باید برای تقویت صنعت گردشگری در جنگل‌های حرا برنامه جامع کوتاه، میان و بلند مدت پنج، ۱۰ و ۱۵ ساله تهیه و اتاق فکری برای ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در جنگل‌های حرا تشکیل دهد.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو بر این نکته نیز تاکید می‌کند که طرح مدون و جامع گردشگری جنگل‌های حرا باید از پیامد سندرمی به نام سلایق مدیریتی به دور باشد.

درویش با تاکید بر توسعه جنگل‌های حرا در استان بوشهر می‌گوید: سال‌ها است قرار است در حوالی بندر بوشهر (نرسیده به پلیس راه بوشهر) درختان حرا کاشته شود اما تاکنون این کار انجام نشده و اگر انجام شده نیز به بهانه‌های مختلف قلع و قمع شده‌اند.

از نظر او امروز متناسب با ظرفیت استان بوشهر جنگل‌های دست کاشت توسعه نیافته‌اند چون عرصه کاشته شده باید مورد حفاظت ۱۰ ساله قرار بگیرد این درحالی است که اجازه آرامش به محل‌های کاشته شده داده نمی‌شود.

مسئول و نماینده فعال انجمن یاوران سبزاندیش طبیعت گناوه گفت: جنگل‌های مانگرو بهترین حافظ برای حاشیه خورها و زیستگاه خوبی برای آبزیان است و ظرفیت قابل توجهی برای تجربه ماهی‌گیری دارد.

غلامرضا نعمتی یادآور شد: اگر اعتباری برای کاشت درختان حرا تامین شود نیازی به چیز دیگری از جمله آبیاری و مراقبت ندارد فقط تامین نهال لازم است که به جنگلی انبوه تبدیل شود.

حراهای بوشهر محروم از کمترین نیازهای گردشگری

جنگل‌های حرا در استان بوشهر باتمام ظرفیت‌ها و قابلیت‌هایی که بیان شد بعنوان یک جاذبه طبیعی به شمار می‌رود که امروز برای بازدید از این جاذبه کمترین امکانات در آن پیش‌بینی شده است.

مسئول و نماینده فعال انجمن یاوران سبزاندیش طبیعت گناوه نیز به خبرنگار ایرنا می گوید: ۱۵ سال پیش با همت شورای شهر و جذب یک سرمایه گذار بخشی از ساحل شنی بندر ریگ از توابع شهرستان گناوه به کاشت درختان حرا اختصاص یافت و امروز این عرصه تبدیل به نیمه جنگلی شده اما نبود دیگر ضرورت‌های گردشگری سبب شده تا این بندر بهره‌ای از این جاذبه توریستی نبرد.

به گفته نعمتی نورپردازی و پیش‌بینی چند قایق برای بازدید از جنگل حرای بندر ریگ، احداث اتاقک‌ها و یا کلبه‌های چوبی سازگار با محیط زیست کمترین کاری است که شهرداری می‌تواند برای استفاده گردشگری از این ظرفیت انجام دهد اما وضعیت کنونی نشان می‌دهد که هیچ دیدگاهی برای بهره بردن از این قابلیت گردشگری وجود ندارد و بیشتر تلاش می‌شود که این قابلیت بعنوان یک معضل معرفی شود.

به بیان نعمتی به دلیل نبود هیچ زیرساخت گردشگری در محدوده جنگل‌های حرای بندر ریگ؛ امروز مردم این درختان دست‌کاشت را بعنوان معضلی می‌بینند که چهره بندر را نازیبا می‌کند و اگر می‌توانستند به طور حتم این درختان را قلع و قمع می‌کردند؛ این درحالی است که می‌توان تنها با یک برنامه‌ریزی منسجم و سرمایه‌گذاری مناسب از این قابلیت بعنوان یک جاذبه گردشگری استفاده کرد تا شمال استان افزون بر جاذبه اقتصادی، میزبان گردشگران دوستدار طبیعت نیز باشد.

در این بین برای بررسی بیشتر موضوع گردشگری در جنگل‌های حرا با معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر هم صحبت شدیم؛ به اعتقاد وحید جمالی زیست بوم جنگل‌های حرا در آب‌های شور و این مناطق بعنوان زیستگاه گیاهی و زیست محیطی در جنوب استان واقع هستند.

به اعتقاد جمالی جنگل‌های حرا برای مجموعه گردشگری استان نیز بعنوان یک زیستگاه جنگلی مهم به شمار می‌رود و نباید به وسیله انسان و ساخت و سازهای غیر مسئولانه آسیب ببیند.

او به این نکته نیز اشاره می‌کند: می‌توان با دریافت مجوزهای زیست محیطی برای ایجاد اکوکمپ‌ها (سازه‌های موقتی و مختصر) زمینه ایجاد زیرساخت‌های گردشگری را در این عرصه‌ها فراهم کرد این درحالی است که تاکنون در این خصوص کار شاخصی انجام نشده و دوستداران طبیعت به صورت خودچادری در کنار جنگل‌های حرا اقامت و از این جاذبه‌ طبیعی استفاده می‌کنند.

جمالی ادامه می‌دهد: در راستای اهمیت گردشگری مسئولانه به خصوص در مناطق حفاظت شده آموزش‌های لازم به سه دفتر خدمات گردشگری که مسئولیت برگزاری تورها را برعهده دارند ارائه شده تا به این صورت ضمن پرداختن به مساله گردشگری به مناطق حفاظت شده نیز آسیبی وارد نشود.

به اعتقاد رئیس امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهر جنگل‌های منحصر به فرد حرا در استان بوشهر می‌توانند مانند کشورهای همسایه از جمله امارات متحده عربی محلی برای جذب گردشگر و توریسم باشند این درحالی است که با وجود برخورداری از این ظرفیت و قابلیت گردشگری هنوز نتواسته‌ایم از این نعمت خدادادی به بهترین نحو استفاده کنیم.

سیاوش کلبی اذعان می‌کند: با ایجاد امکانات حداقلی، پیش‌بینی مسیر پیاده‌روی و ایجاد پُلی که از بین این جنگل‌ها عبور کند و امکانات تفریحی از جمله قایق فضای لازم برای استفاده گردشگران و دوستداران طبیعت از این جاذبه بکر طبیعی فراهم شود.

او در خصوص توسعه جنگل‌های حرا با اشاره به اجرای طرح مردمی کاشت "یک میلیارد درخت" یادآور می‌شود: سهم استان بوشهر از این شمار سالانه سه میلیون و 650 هزار درخت است و با توجه به اینکه درختان حرا نیازی به تامین آب و مراقبت ندارند تلاش می‌شود یک سوم از این سهم به توسعه جنگل‌های مانگرو اختصاص یابد.

جنگل‌های حرا بعنوان یک ظرفیت بکر طبیعی در استان بوشهر به شمار می‌روند که همواره به دلیل احداث و توسعه اسکله‌ها و سکوهای نفتی، نشت نفت نفت‌کش‌ها، پساب سایت‌های پرورش میگو و به دلیل برخی راهسازی‌ها در معرض خطر خشکیدگی و نابودی قرار دارند و می‌توان با تعریف گردشگری مسئولانه و حضور دوستداران طبیعت از این عرصه‌ها و ظرفیت‌های بکر برای آیندگان این سرزمین محافظت کرد.