به گزارش ایرنا، امروزه صنایع دستی و هنرهای سنتی صرف نظر از زیبایی و کاربردهایشان، بستر مناسبی برای اشتغالزایی و کارآفرینی به شمار می‌روند و بسیاری از زنان و مردان به ویژه در جوامع محلی و شهری از تولید و فروش محصولات صنایع دستی امرار معاش می‌کنند و تعداد زیادی از فعالان اقتصادی و اجتماعی در این بخش سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
به گفته مسوولان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان سال گذشته براساس آمار گمرک ۶۰۵ هزار دلار صنایع دستی از استان به وزن ۶ هزار و ۸۶۰ کیلوگرم به مقصد کشورهای همسایه و حاشیه خلیج فارس و اسکاندیناوی، کانادا، استرالیا و دانمارک صادر شده است.
صنایع دستی بخشی از هنر و صنعت ملت‌هاست که به علت برخورداری از ارزش‌های فرهنگی و هنری و ذوق و اندیشه در تولید، علاوه‌بر جنبه‌های مصرفی، دارای ارزش‌های هنری و ظرفیت‌های ویژه هستند.
در شرایط فعلی که بیکاری از مشکلات اساسی جامعه است، راه اندازی و توسعه کسب و کارهای خانگی راهکاری کم هزینه و پر بازده برای مقابله با این معضل است که مشاغل خانگی علاوه‌بر درآمدزایی برای اقشار جامعه در افزایش تولید ناخالص داخلی نیز نقش دارد.
در همین زمینه ۱۳ گروه شغلی در عرصه صنایع دستی سیستان و بلوچستان در قالب ۲۴ رشته فعالیت دارد که سوزندوزی یکی از زیرمجموعه های گروه رودوزی به شمار رفته و صنعتی است که می‌تواند یک پارچه‌ی ساده را به اثری هنری و پرنقش و نگار تبدیل کند؛ خواه این پارچه برای یک لباس به کار برده شود، یا یک تابلوی زیبا که گوشه‌ای از خانه را زینت ببخشد.
زنان غیرتمند بلوچ نسبت به مردان بار بیشتری از زندگی را بر دوش دارند و تلاش می‌کنند علاوه بر خانه داری با بکارگیری هنر دست به اقتصاد خانواده کمک کنند، آنان با سوزن دوزی و چکن دوزی اقتصاد مقاومتی و رشد تولید را به معنای واقعی کلمه متبلور ساخته‌انداین هنر اصیل همانطور که از نامش پیدا است، به کمک سوزن‌هایی ظریف و نخ‌های رنگی و بر روی انواع بافت و پارچه انجام می‌شود. هنرمند سوزن‌دوز، طرح مورد نظر خود را به ظرافت و دقت روی پارچه می‌کشد و بعد شروع به دوختن می‌کند.
عمده پارچه‌هایی که برای سوزندوزی به کار برده می‌شوند از جنس کتان، ابریشم و زربافت است. سوزنی که برای این کار استفاده می‌شود بستگی به نوع پارچه دارد اما بیشتر از سوزنی به نام «سوزن شارپ» استفاده می‌شود و سوزن‌های بیتوین، کرویل، چنایل، تاپستری و سوزن منجوق‌دوزی هم برای این کار مناسب است.
نخ‌هایی که برای دوخت به کار برده می‌شوند، بیشتر نخ‌های ابریشمی هستند و جالب است بدانید که در اصل، در هنر سوزندوزی بلوچی تنها از چند رنگ محدود جگری تیره، سرخ، نارنجی، سیاه، سفید، سبز و آبی استفاده می‌شود و حتی ترکیب شدن این رنگ‌ها با هم به اصول و قواعد خاصی پایبند است.
با این تفاسیر سوزن دوزی، به عنوان هویت و اصالت زنان بلوچ در سیستان و بلوچستان است و کمتر بانوی بلوچی را در این منطقه می‌توان یافت که با این هنر آشنایی نداشته باشد.
هنر سوزن دوزی در اکثر شهرهای سیستان و بلوچستان وجود دارد اما ایرانشهر به دلیل تعداد کارگاه‌های بیشتر، کیفیت سوزن دوزی و تکنیک‌های متداول در آن به عنوان شهر ملی سوزن دوزی انتخاب شده است.
وجود چهره‌های سرشناس سوزن دوزی در ایرانشهر به ویژه مهتاب نوروزی که از شهرت جهانی برخوردار است تاثیر بسزایی در ملی شدن این شهرستان داشت.
نقش و نگار مهتاب نوروزی در شهر ملی سوزرن دوزی
بی تردید سوزن دوزی بلوچستان را باید در زمره یکی از اصیل‌ترین و جالب‌ترین صنایع دستی کشور به حساب آورد زیرا این هنر یکی از ظریف‌ترین هنرهای دستی ایران است که طی آن تمام یا قسمت اعظم پارچه از کوک و بخیه‌های رنگین پوشیده شده است.
ایرانشهر از مهمترین شهرهای سیستان و بلوچستان در زمینه هنرهای صنایع دستی است که در قدیم به آن پهره می‌گفتند.
هنر سوزن دوزی اصلی ترین هنر ایرانشهر است که ذوق و استعداد بالای زنان این شهر را به نمایش می‌گذارد به همین دلیل است که این شهر را به عنوان شهر ملی سوزن دوزی در ایران انتخاب کرده‌اند.
گرچه هنر سوزن دوزی به معنای خاص آن در میان بانوان شهرها و روستاهای سیستان و بلوچستان رواج دارد اما کیفیت سوزن دوزی و تکنیک‌های متداولی که در میان هنرمندان این شهر به کار می‌رود به انتخاب ایرانشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی منجر شده است.
مهمترین مراکز تولید سوزندوزی در سیستان و بلوچستان اسپکه، هریدک، کوپچ، پیپ، مته سنگ، چانف، مهنت، ای رندگان، قاسم آباد، گشت، سوران، کله گان، بمپور، اسماعیل آباد و زاهدان است.
یکی دیگر از دلایل انتخاب ایرانشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی، وجود چهره‌های سرشناس این هنر در این شهرستان است که از شهرت جهانی در این زمینه برخوردارند.
بانو مهتاب نوروزی مشهورترین هنرمند سوزن دوز بلوچ بود که به واسطه خلاقیت و ذوق بسیار بالایی که در این هنر داشت در نوجوانی برای طبقه اشراف و به ویژه فرح دیبا همسر شاه مخلوع محمدرضا پهلوی لباس‌های بسیاری را با نقش و نگار فاخر آفرید و در حال حاضر برخی از آثار هنری وی در کاخ موزه سعدآباد نگهداری می‌شود.
این هنرمند ارزشمند هنر سوزن دوزی را از مادر خود به ارث برده و در نوجوانی استاد تمام هنر سوزن دوزی می‌شود و هنر خود را به زنان شهر و سرزمینش آموزش می‌دهد. مهتاب نوروزی با وجود کهولت سن تا سال‌های آخر عمر خود به این هنر ادامه داد.
هنر زیبا و تاریخی سوزن دوزی زنان بلوچ، بیانگر هویت و شناسنامه فرهنگی قوم بلوچ در سرزمین افسانه ای و مهد دلیران، سیستان و بلوچستان ایران است
این بانوی هنرمند مروج هنر سوزن دوزی در میان زنان بلوچ بود و شاید بتوان گفت یکی از مهمترین دلایل انتخاب ایرانشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی باشد.
دوخت در هر منطقه‌ای در سیستان و بلوچستان با منطقه دیگر متفاوت است و هر منطقه‌ای نام مخصوص به خود را دارد. از انواع دوخت‌ها می‌توان به چوطل دوزی، آسان تانکه، بالمدک، کپ وجلت، محسم سندکی، چکن و پرکار لاهاری و پرکار و غیره اشاره کرد.
سوزن دوزی نقش‌های متفاوتی نیز دارد که یکی از این نقش‌ها نقوش انسانی است که از این نقوش در هنر سوزندوزی کمتر استفاده می‌شود و این نوع نقش بر روی قالیچه‌ها کاربرد بیشتری دارد.
نقوش حیوانی که این نقش‌ها برگرفته از انواع حیوانات است که ممکن است در اطراف و خود منطقه وجود داشته باشد و یا نقش حیواناتی که برگرفته از ذهنیات فرد باشد و به خاطر زیبایی از آن استفاده می‌کند.
نقوش گیاهی یکی دیگر از نقش‌هایی است که در سوزندوزی کاربرد دارد و هنرمند سوزن دوز با کنار هم قرار دادن چند مربع، لوزی، مثلث یا مستطیل انواع گل و نقش‌ها را می‌آفریند.
نقوش هندسی نیز بیشترین کاربرد را نه تنها در سوزن دوزی بلکه در انواع فعالیت‌ها مانند سفال، زرگری و غیره دارد.
فروش در فضای مجازی راه نجات هنرمندان صنایع دستی
یکی از صنعتگران رشته سوزن دوزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: پس از فارغ التحصیلی در دانشگاه در سال ۸۶ عزم خود را جزم کرده و با حدود ۴۰ نفر از دختران و بانوان روستا که اکثرا سرپرست خانوار بودند کارگاهی راه اندازی کردیم و مشغول به ارائه فعالیت شدیم.
زینب نوروزی با بیان اینکه سوزندوزی، یکی از رودوزی‌های منحصر به فرد در سیستان و بلوچستان به ویژه جنوب سیستان و بلوچستان است، گفت: این اقدام را با هدف ایجاد شغل برای خود و زنان سرپرست خانواده انجام دادم تا از این طریق در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی و تولید کالاهای بومی گام های ارزنده برداشته، و این هنر اصیل نسل به نسل منتقل شود.
وی ادامه داد: در تمام این سال ها بیش از ۴۰۰ نفر را آموزش هنر سوزن دوزی دادم به طوریکه پس از طی کردن دوره های تکمیلی مهارت کافی را کسب کرده و هم اکنون زمینه اشتغال برای ۲۰۰ نفر از دختران و بانوان در این منطقه فراهم شده است.
این بانوی کارآفرین بهره مندی از فضای مجازی را یکی از راه های فروش محصولات خود عنوان کرد و گفت: با توجه به اینکه اجاره مغازه به صرفه نیست هنرمندان صنایع دستی که بخش عمده‌ای از آنها ارتزاق و معیشت خود را از طریق این صنعت تامین می‌کنند، به سمت فضای مجازی رفتند و با نمایش هنرهای خود در این فضا، موفق به فروش محصولات و تولیدات شدند.
حوزه صنایع‌دستی دارای تنوع زیادی است و افراد علاقه مند می توانند به آموزشگاه‌های مورد تأیید میراث فرهنگی و صنایع‌دستی مراجعه و این هنرها را آموزش ببینند و در کنار کارهای اداری و تحصیلی خود به تولید محصول بپردازند و دیگر دغدغه بیکاری نداشته باشند
وی تاکید کرد: یکی از اصلی‌ترین چالش‌های موجود برای هنرمندان صنایع دستی، فروش و عرضه کالاهای تولید شده آنها است که با ایجاد بازارچه و نمایشگاه دائمی، مشکل فروش کالاهای هنرمندان تا حدود زیادی حل می‌شود، در این راستا یکی از خواسته های ما از متولیان امر برپایی نمایشگاه است که می تواند علاوه بر معرفی هنر صنایع دستی استان در رونق بازار فروش صنعتگران اثرگذار باشد.
نوروزی اظهارکرد: بانوان سوزن دوز به علت سختی کار و معضلاتی که به مرور زمان مانند کم سو شدن نور چشم و یا آرتروز گردن و دست به آن مبتلا می شوند نیازمند به پوشش بیمه‌ای هستند تا به آینده خود امیدوار باشند و این مهم نیز یکی دیگر از خواسته‌های ما است.
وی خاطرنشان کرد: هنر دست زنان بر روی تابلو، پوشاک و البسه، گوشواره، پشتی، کوسن، قاب، زیوور آلات، جعبه های سوزن دوزی و کروات بکار می روند.
این بانوی کارآفرین گفت: حوزه صنایع‌دستی دارای تنوع زیادی است و افراد علاقه مند می توانند به آموزشگاه‌های مورد تأیید میراث فرهنگی و صنایع‌دستی مراجعه و این هنرها را آموزش ببینند و در کنار کارهای اداری و تحصیلی خود به تولید محصول بپردازند و دیگر دغدغه بیکاری نداشته باشند.
بیشتر بخوانید:
زنان هنرمند سیستان وبلوچستان خالق زیباترین نقش ها بر تار و پود پارچه
سوزن دوزی، هویت و شناسنامه فرهنگی قوم بلوچ
سوزن دوزی؛ نقش جان بر دل پارچه
کسب و کارهای خرد صنایع دستی راهگشای توسعه پایدار
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان گفت: یکی از ظرفیت‌هایی که نقش بسیار کلیدی در توسعه پایدار ایفا کند، نگاه به کسب و کارهای خرد از جمله فعالیت‌های صنایع دستی است.
علیرضا جلالزایی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه سیستان و بلوچستان قطب و یکی از امیدهای کشور در صنایع دستی است، اظهارکرد: در این ارتباط چهار شهر و روستا در این استان ثبت ملی شده‌اند که نیمروز به‌عنوان شهر ملی خامه‌دوزی، ایرانشهر شهر ملی سوزندوزی، سراوان روستای جهانی سفال کلپورگان و تنگ سرحه روستای ملی حصیربافی هستند.
وی با بیان اینکه یکی از صنایع دستی سیستان و بلوچستان در دنیا شناخته شده و مشتریان پروپاقرص خود را دارد، افزود: یکی از هنرهای بسیار زیبای مردم این سرزمین اسطوره‌ای سوزندوزی است که از اصیل‌ترین و زیباترین صنایع دستی کشور به شمار می‌آید و به مدد دستان توانا و فکر خلاق زنان هنرمند بلوچ و سیستانی بر عرصه پارچه جاودان می‌شود به طوریکه مردم دنیا این خطه از کشور را به هنر سوزندوزی می‌شناسند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه هنر سوزن دوزی و خامه دوزی به ویژه سوزن دوزی زبانزد خاص و عام در دنیا است، ادامه داد: سوزن دوزی بلوچ به عنوان یکی از سوزن دوزی‌های زیبا و شکیل حرف ها برای گفتن دارد، به دنبال آن هستیم تا با برگزاری جشنواره و نمایشگاه‌های داخلی و خارجی و حضور صنعتگران در این نمایشگاه‌ها علاوه‌بر کمک به درآمدزایی و معیشت مالی آنان این هنرهای فاخر ره به همگان معرفی کنیم.
وی گفت: یکی از این ظرفیت‌ها که نقش بسیار کلیدی را می‌تواند در توسعه پایدار سیستان و بلوچستان ایفا کند، نگاه به فعالیت‌های خرد از جمله فعالیت‌های صنایع دستی در استان است، فعالیت‌هایی که می‌توانند با پس زمینه‌های بسیار خوب و مطلوب، پشتیبان‌هایی را فراهم کند که هر کدام از این پشتیبان‌ها عده‌ای را همراهی و به دنبال آن ظرفیت‌سازی برای کارهای تولیدی را رقم بزنند.
یکی از هنرهای بسیار زیبای مردم این سرزمین اسطوره‌ای سوزندوزی است که از اصیل‌ترین و زیباترین صنایع دستی کشور به شمار می‌آید و به مدد دستان توانا و فکر خلاق زنان هنرمند بلوچ و سیستانی بر عرصه پارچه جاودان می‌شود به طوریکه مردم دنیا این خطه از کشور را به هنر سوزندوزی می‌شناسند
جلالزایی با اشاره به کارهای تولیدی بر اساس شعارسال توسط رهبر انقلاب تحت عنوان «مهار تورم، رشد تولید» می‌تواند باعث همان نگاهی که مدنظر است یعنی توسعه پایدار سیستان و بلوچستان، تصریح کرد: برندسازی یکی از ضروریات و الزاماتی است که باید در خصوص همه صنایع دستی اجرا شود.
به گفته وی؛ در راستای فروش محصولات صنایع دستی با همکاری سازمان یونیدو و پارک علم و فناوری، برندسازی و تجاری‌سازی این محصولات انجام و در حال حاضر ۷۰ نوع از صنایع دستی این خطه از کشور، در سامانه ای بارگذاری شده که امکان صادرات این آثار را به بازارهای داخلی و خارجی فراهم کرده است.
این مقام مسوول خاطرنشان کرد: اخیرا سفیر کشور مکزیک از استاندار سیستان و بلوچستان درخواست کرده تا چندین صنعتگر از استان برای حضور در نمایشگاهی حضور یافته و مشارکت کنند، این حضور علاوه بر معرفی صنایع دستی مانند سوزن دوزی، خامه دوزی و سکه دوزی منجر به رونق بازار فروش و کمک به اقتصاد می‌شود.
وی با بیان اینکه سایر کشورها مانند هندوستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس و خاور دور نیز تقاضای حضور صنعتگران سیستان و بلوچستان در نمایشگاه هایی که برگزار می کنند، هستند، افزود: به دنبال آن هستیم با برخی از این سازمان های مردم نهاد و سمن هایی مانند یونیدو بتوانیم ظرفیتی فراهم کنیم که صنعتگران پس از آموزش و ارتقای سطح آگاهی و بینش طرح های جدید و خلاقانه تری ایجاد کنند تا این هنر ارزشمند برای کسانی که می خواهند از آن ها استفاده کنند به یادگار بماند.
جلالزایی با بیان اینکه بازار هدف هنرهای صنایع دستی مانند سکه دورزی، خامه دوزی و سوزن دوزی اقصی نقاط دنیا بوده و مشتریان خاص خود را دارد، ادامه داد: سلایق و علایق در بحث بازاریابی تأثیر گذار است از این حیث برگزاری نمایشگاه های داخلی و خارجی به رونق اشتغال هنرمندان کمک کرده و برای هنرمندان نشاط آور و در توسعه اقتصادی و اشتغال آنها مؤثر است.
وی تصریح کرد: هراندازه برای نمایشگاه‌های صنایع دستی تبلیغ شود باز هم کم است و امیدواریم تعاملات بین دستگاهی در این زمینه گسترش پیدا کند چرا که حوزه صنایع دستی از بخش‌های مختلف و تنوع خاصی برخوردار است و به طور قطع برگزاری نمایشگاه‌ها را ادامه خواهیم داد و معتقد هستیم هرچه صنعتگران در این زمینه قوی تر و غنی تر حرکت کنند و طرح ها و ایده های جدیدتر خلق و وارد بازار کنند علاوه‌بر مزایایی که برای آنها دارد منجر به ایجاد رونق در تولید محصولات صنایع دستی استان می شود.
نظر شما