پاکستان و تحکیم روابط با آفریقا؛ نگاه ژئواکونومیک همسایه شرقی

به گزارش روز دوشنبه خبرنگار ایرنا، نحوه تعامل و سیاست همسایگان جمهوری اسلامی ایران از جمله پاکستان در قبال به قاره سیاه همزمان با سفر فردای آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران به سه کشور آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمباوه موضوعی قابل توجه ارزیابی می‌شود.

اهمیت روابط ایران با آفریقا با جمعیت تقریبی ۱.۳۲ میلیارد نفر، حمایت جمهوری اسلامی ایران از مبارزات مردمی در استقلال طلبی و مقاومت علیه آپارتاید از عوامل قوی در تداوم این تعاملات است. پاکستان نیز به عنوان همسایه شرقی ایران همواره حامی قوی مبارزات مردمی و انقلابی در قاره سیاه بوده است.

پاکستان در هه ۵۰ میلادی برای تسهیل مبارزات رهبران انقلابی در تونس، الجزیره و مراکش و زمانی که این رهبران از سوی جامعه جهانی تحریم شده بودند، برای آنان گذرنامه دیپلماتیک صادر کرد تا بتوانند در اجلاس سازمان ملل در نیویورک شرکت کنند. اسلام‌آباد حتی در زمان مبارزه مردم آفریقایی جنوبی علیه رژیم آپارتاید حمایت مالی و تسلیحاتی به نلسون ماندلا عرضه داشت.

کابینه دولت کنونی پاکستان اخیرا به عنوان بخشی از تلاش‌های این کشور برای احیای روابط با کشورهای اروپایی اقدام به تصویب و امضای توافقنامه‌های جدید و سازوکارهای رایزنی و تعامل با قاره آفریقا کرد. تازه‌ترین این تعاملات امضای یادداشت تفاهم برای رایزنی‌های سیاسی دوجانبه میان پاکستان و اتیوپی محسوب می‌شود.

سفر ماندلا و مواضع ضدآپارتاید پاکستان

نلسون ماندلا قهرمان مبارزه با آپارتاید ۲۴ سال پیش به عنوان رئیس جمهوری آفریقای جنوبی به اسلام‌آباد سفر کرد. پاکستان در آن زمان جز کشورهای پیشرو بود که با جدیت مخالف آپارتاید فعالیت می‌کرد و حتی در گذرنامه‌های پاکستانی نیز قید شده بود که این گذرنامه برای سفر به همه نقاط جهان به جز فلسطین اشغالی و رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی معتبر است.

ماندلا روز ۱۴ اردیبهشت ۱۳۷۸ به اسلام‌آباد سفر کرد و از آن زمان روابط پاکستان با آفریقایی جنوبی به ویژه دیپلماسی این کشور با سایر کشورهای آفریقایی وارد مرحله تازه‌ای شد.

پاکستان همچنین در صدر جدول نیروهای اعزامی سازمان ملل به ماموریت‌های صلحبانی به برخی از کشورهای آفریقایی قرار دارد و در مواقع اضطراری همکاری‌های موثری در این زمینه انجام داده است. هم اکنون بیش از شش هزار نفر از نیروهای پاکستانی در ماموریت‌های صلحبانی سازمان ملل در کنگو، آفریقای مرکزی، دارفور، مالی، سودان جنوبی و صحرای غربی حضور دارند.

با وجود صمیمیت مشترک در روابط پاکستان و کشورهای قاره آفریقا، سیاست خارجی دولت اسلام‌آباد نتوانسته برای یافتن ظرفیت‌های تعمیق این روابط و گسترش همکاری‌ها با این قاره که دربرگیرنده ۵۴ کشور است، کاری از پیش ببرد، به همین دلیل دولت پاکستان ابتکاری موسوم به تعامل با آفریقا را مطرح کرده که طی آن راهبرد جامعی برای گشایش روزنه‌های جدید همکاری میان پاکستان و آفریقا و یافتن ظرفیت‌ها و توانمندی‌های مشترک تهیه و تدوین شد.

همچنین آفریقا به لحاظ برخورداری از منابع طبیعی و معدنی نیز یکی از قاره‌های ثروتمند و برخوردار جهان محسوب می‌شود، موضوعی که پاکستان نسبت به غافل بودن از این ظرفیت اعتراف کرده و اکنون خیز بلندی برای گسترش همکاری‌ها به ویژه در حوزه‌های تجاری، بازرگانی، صنعت و معدن برداشته است.

طی کم‌تر از یک دهه اخیر سیاست پاکستان در قبال آفریقا چرخش ۳۶۰ درجه‌ای داشته و همسایه شرقی با ابراز تاسف از مغفول ماندن فرصت‌های همکاری این کشور با دولت‌های آفریقایی، راهبرد جدیدی با عنوان «تعامل با آفریقا» را کلید زد.

پاکستان همواره بر تعهد خود برای پشتیبانی از مبارزات و آرمان‌های تاریخی مردم آفریقا در مسیر استقلال، آزادی و وحدت تاکید داشته است. اسلام‌آباد برای حفظ پیوندهای تاریخی خود با قاره سیاه سیاست تعامل با آفریقا را به بخش مهمی از برنامه سیاست خارجی خود تبدیل کرد.

اواخر اسفندماه گذشته خانم حنا ربانی وزیر مشاور امور خارجه پاکستان طی دیدار با وزیر خارجه غنا در حاشیه یک کنفرانس بین المللی در لندن اظهار داشت که آفریقا شریک اصلی پاکستان در حوزه‌های اقتصادی و تجاری است و ما روابط با این کشورها از جمله غنا را بسیار حائز اهمیت می‌دانیم.

پاکستان طی پنج سال اخیر برای تسهیل رایزنی‌های معنادار و ارتقای همکاری در زمینه‌های مختلف مورد علاقه متقابل، نمایندگی‌های دیپلماتیک را در سراسر قاره آفریقا افزایش و تقویت کرده است. همکاری اقتصادی ستون حیاتی تعامل پاکستان با آفریقا را تشکیل می‌دهد و دولت اسلام‌آباد گام‌هایی را برای شناسایی پتانسیل‌های متقابل در بخش تجارت و سرمایه‌گذاری برداشته است.

بر همین اساس دولت اسلام‌آباد اوایل دسامبر ۲۰۱۹ تصمیم به بازگشایی فوری نمایندگی‌های جدید دیپلماتیک در شش کشور آفریقایی شامل جیبوتی، آنگولا، رواندا، اوگاندا، غنا و ساحل عاج گرفت و همزمان در سفارتخانه‌های پاکستان در الجزایر، اتیوپی، سنگال، نیجریه و کنیا نیز قرار شد بخش ویژه بازرگانی تاسیس شد.

پاکستان با نگاه ژئواکونومیک و در راستای تقویت تعاملات نزدیک با کشورهای آفریقایی، اوایل آذرماه سال گذشته سومین کنفرانس توسعه تجارت پاکستان و آفریقا را در ژوهانسبورگ با موفقیت برگزار کرد.

هیات ۲۱۰ نفره تجار و بازرگانان پاکستان به ریاست سید نوید قمر وزیر بازرگانی این کشور برای شرکت در این کنفرانس به آفریقا سفر کرد. تمرکز این رویداد اقتصادی بر تعامل پاکستان با ۱۶ کشور عضو اتحادیه جامعه توسعه آفریقای جنوبی SADC بود که متشکل از تانزانیا، موریس، نامیبیا، اسواتینی، بوتسوانا، آنگولا، کنگو، اتحادیه کومور، ماداگاسکار، زامبیا، سیشل، آفریقای جنوبی، لسوتو، زیمبابوه، موزابیک و مالاوی است.

در کنار تعاملات اقتصادی و تجاری پاکستان و آفریقا، صنعت دفاعی، هوانوردی و تعامل میان نیروهای مسلح نیز در طول سال‌های اخیر بین پاکستان و کشورهای قاره آفریقا افزایش چشمگیری داشته است.

اواخر اردیبهشت ۱۴۰۰ نیز نیروی هوایی پاکستان ۳ فروند جنگنده جی. اف-۱۷ که از سوی نیروی دریایی نیجریه سفارش شده بود، را تحویل این کشور داد و در اسفندماه همین سال وزیر دفاع این کشور آفریقایی نیز به اسلام‌آباد سفر رسمی انجام داد.

در دیماه ۱۴۰۰ نیز فرمانده ستاد نیروی زمینی جمهوری دموکراتیک کنگو نیز برای اولین بار به پاکستان سفر کرد. وی در طول بازدید ۶ روزه خود با رهبران سیاسی و نظامی این کشور دیدار و تمایل جدی کنگو جهت استفاده از تجربیات پاکستان در حوزه مبارزه با تروریسم، تولید صنایع دفاعی و آموزش نیروهای امنیتی را اعلام کرد.

اواسط اردیبهشت امسال نیز وزیر هوانوردی نیجریه نیز با دستور کار توسعه همکاری‌های دوجانبه با پاکستان در بخش هوانوردی، سرمایه گذاری و تعاملات اقتصادی به اسلام‌آباد سفر کرد.

نگاه ویژه به حوزه‌های تجارت و دفاعی

رفت و آمدهای مقامات نظامی و دفاعی برخی از کشورهای آفریقایی به ویژه آفریقای جنوبی، نیجریه، لیبی، مصر، مراکش و سومالی به پاکستان و متقابلا حضور مقامات پاکستانی در این کشورها و اعزام کشتی‌های نیروی دریایی در طول سال‌ها اخیر افزایش چشمگیری داشته است. در کنار آن پاکستان به دنبال حمایت از بخش‌های دولتی و خصوصی برای شناسایی ظرفیت‌های تجاری و اقتصادی در قاره آفریقا است.

عارف علوی رئیس جمهوری پاکستان در این خصوص گفت: وضعیت معیشت این کشور رو به بهبودی است، سطح سرمایه گذاری‌های خارجی نیز افزایش یافته و پاکستان برای جذب سرمایه گذاری‌های بیشتر خارجی به دنبال تعاملات قوی تجاری با آفریقا است.

همکاری‌های فعلی پاکستان با کشورهای آفریقایی در حوزه‌های دفاعی و امنیتی بهتر ارزیابی شده است. تمایل کشورهایی مانند مصر، نیجریه و لیبی برای استفاده از تجارت پاکستان در تولید ادوات نظامی و خرید محصولات نظامی ساخت پاکستان حاکی از توسعه این مناسبات است.

تجارت پاکستان با آفریقا در چند سال گذشته ۳ میلیارد دلار در سال راکد مانده است، اما اکنون حجم این مبادلات از مرز ۴ میلیارد دلار عبور کرده و تا آخر سال ۲۰۲۰ به ۴.۱۸ میلیارد دلار رسد. دلیل اصلی حجم کم تجارت، سطح پایین تعامل پاکستان با آفریقا بوده است.

با این حال ابتکار «تعامل با آفریقا» را می‌توان خیز بلند پاکستان برای محکم کردن جاپای خود در آفریقا تعریف کرد. اعضای اتحادیه آفریقا در سازمان ملل دارای ۵۴ رای است و پاکستان با نگاه رو به جلو به این فرصت، سعی دارد تا زمینه تقویت همکاری‌ها با اعضای اتحادیه آفریقا را فراهم کند.

کارشناسان سیاسی در پاکستان معتقدند: چالش‌های و مسائل مشابهی متوجه پاکستان و کشورهای آفریقایی است، به همین دلیل دو طرف نیاز به توسعه مشارکت در زمینه‌های ژئواستراتژیک و موضوعات مربوط به حکمرانی جهانی دارند.