تلاقی ریزگردها و صنعت؛ خطری که باید جدی گرفته شود

به گزارش ایرنا، ریزگردها اگر چه پدیده‌ای نوظهور نیست اما حضور ملموس آنها در ایران عمری نزدیک به ۲ دهه دارد که طی این مدت و در سال‌های اخیر با تحت تاثیر قرار دادن برخی نقاط از جمله مناطق جنوبی، غربی و حتی مرکزی کشور مانند بلایی محیط زیستی بخش‌های مختلف این مناطق را با چالش موجه کرده است.

همواره تاثیرات زیست محیطی، تغییرات اقلیمی، کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی و دامی و در نهایت تهدید سلامتی انسان ها و موجودات از جمله خطرهای بالقوه این پدیده از سوی کارشناسان اعلام می شود که بر اثر عواملی همچون بروز خشکسالی، از بین رفتن پوشش گیاهی، مصرف بی رویه منابع آبی و در حالت کلی مداخلات انسانی در طبیعت به وجود می آید.

این چالش ها به همین جا ختم نمی شود چراکه ریزگردها با تلاقی در مناطق صنعتی "دی اکسید سولفور" و "اکسید نیتروژن" موجود در این مناطق را به سادگی جذب کرده و با خود به مناطق دیگر می برند که این مساله خطر آفرین با رسیدن به مناطق مسکونی می تواند تاثیرات مخرب بر سلامتی انسان ها داشته باشد.

این پدیده در چهار روز گذشته بسیاری از نقاط استان مرکزی از جمله اراک، ساوه و شازند را درگیر خود کرده و خبرگزاری ایرنا به همین دلیل گفت و گویی با «جعفر خوشروزاده» فعال محیط زیستی ساوه به منظور بررسی راهکارهای مقابله با این پدیده به ویژه در مناطق صنعتی به شرح زیر انجام داده است.

ایرنا: منشا ریزگردهایی که هر از چندگاهی نقاط مختلف ایران را دیگر خود می کند کجاست؟

خشروزاده: ریزگردها به عنوان یکی از جدی ترین مشکلات زیست محیطی و بلایای طبیعی در مناطق مختلف بخصوص مناطق خشک و نیمه خشک جهان، از منشاهای ملی، فراملی و منشا داخلی خاص نشات می گیرند.

ریزگردها با منشا فراملی که بخش عمده ای از این ریزگردها در کشورمان را شامل می شود برخواسته از کشورهای مناطق بیابانی عراق، عربستان و سوریه است.

خشکسالی ، کشاورزی به روش سنتی ، مصرف بی رویه و مدیریت نشده سفره های زیر زمینی، از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع به علت چرای بیش از حد دام و استفاده از سیلاب‌ها در کنار احداث غیر اصولی برخی سدها نیز از جمله منشاء داخلی شکل گیری این ریزگردها است.

عوامل بالا باعث می شود تا بخش های از زمین‌های بارور جای خود را به بیابان‌هایی بدهد که بافت خاک آنها به علت خشکسالی و موج گرما، رطوبت خود را از دست داده و دچار فرسایش و پوکی ذرات شود که هنگام وزش باد از زمین برخواسته و به نقاط مختلف حرکت کند.

دسته دیگری از ریزگردها نیز وجود دارند که می‌توان آنها را ریزگردهای دارای منشا خاص داخلی همانند ریزگردهای احتمالی ناشی کویر میقان در مجاورت شهر اراک دانست.

ایرنا: وضعیت استان مرکزی و شهرستان ساوه به لحاظ ریزگردها؟

فعال محیط زیستی :استان مرکزی در منطقه خشک و نیمه خشک و جزو استان های بیابانی کشور به حساب می آید و بر اساس آمار چند سال پیش در این استان بیش از ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی مرتعی و تالابی به اراضی بیابانی و کویری تبدیل شده است.

این چالش به صورتی است که سالانه ۱۵ تن فرسایش خاک در هر هکتار از آن رخ می‌دهد و با وزش باد این مناطق بعنوان کانون انتشار گرد و غبار و ریزگردها در استان به شمار می آید.

۱۶ درصد از این مناطق در ساوه، ۱۰ درصد در اراک، ۶ درصد در محلات، ۵۵ درصد در زرندیه، هشت درصد در کمیجان، ۲ درصد در دلیجان و ۲ درصد در خنداب ایجاد شده است.

ایرنا: عمده نقاط استان مرکزی که درگیر پدیده ریزگردها هستند کدام مناطق است؟

خوشروزاده: نقشه پهنه بندی دوره زمانی حضور ریزگردها در استان مرکزی نشان می دهد که بیشینه گرد و غبار در استان در سه منطقه اراک، شازند و ساوه قرار دارد که در چند سال گذشته روند افزایشی به خود گرفته است.

بدلیل گسترش سریع اراضی بیابانی و همجواری ساوه با دشت مسیله قم زمینه افزایش تعداد روزهای همراه با گردوغبار مناطق مختلف این شهرستان از جمله شهرهای ساوه و غرق آباد فراهم است.

حدود ۶۵ درصد گرد و غبارها و ریزگردها در این استان فرا محلی و ۳۵ درصد منشا محلی دارد که اگر سهم محلی به درستی مدیریت نشود به صورت ماندگارتر و خطرناک‌تر افزایش خواهد یافت.

ایرنا: با چه اولویت هایی می توان با این پدیده ها مقابله کرد؟

خوشروزاده: بدون شک در حوزه منشاهای فراملی ورود دستگاه دیپلماسی و در حوزه داخلی تقویت برخی اقدامات از جمله بیابان زدایی لازمه برون رفت از این مشکلات است.

هرچند اقدامات مختلفی در کشور و نقاط مختلف استان مرکزی از جمله ساوه انجام شده اما به نظر می‌رسد این تدابیر تاثیر چندانی در مهار ریزگردها نداشته و یا حداقل تاثیر بسیار کمی داشته است.

کانون خطرناکی مثل تالاب کویری میقان اراک وجود دارد که یکی از کانون های ایجاد فرسایش و چشمه های گرد و غبار نمکی در استان مرکزی به شمار می آید که به فوریت و جدیت باید در دستور کار مسوولان قرار بگیرد .

پوشش گیاهی، به‌ویژه گیاهان بومی استان نقش بسیار مهمی در حفظ بافت خاک و تثبیت شن‌های روان و جلوگیری از تولید ریزگرد ایفا می‌کنند که لازم است بیش از گذشته به بافت های مرتعی و طبیعی استان توجه شود چراکه در صورت نابودی این مراتع و پوشش گیاهی ارزشمند آنها، بدست افراد سودجو ، زمینه بالقوه تشدید بحران ریزگردها فراهم می شود.

ایرنا: طرح ملی مقابله با ریزگردها از جمله راهکارهای دولت برای رفع مشکلات این پدیده است، نظرتان در مورد آن چیست؟

فعال محیط زیستی ساوه ای: استان مرکزی سهم ۳۰۰ میلیارد ریالی از اجرای طرح آیین نامه ملی مقابله با ریزگردها در کشور دارد که قرار است با همکاری بین بخشی چهار دستگاه حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و آبخیزداری، جهاد کشاورزی و هواشناسی اجرا شود.

هرچند تصمیم به اجرای این طرح گام بسیار مثبتی به شمار می آید اما توفیق این طرح در گرو خارج کردن آن از بن بست های و پیچیدگی های اداری و تبدیل آن به یک طرح اجتماعی و مبتنی بر مشارکت عامه بخصوص سازمان های مردم نهاد و کانون های مردمی است.

شکل گیری یک اجماع بین مسولان استان و شهرستان بر سر لزوم شناسایی کانون های ایجاد این مشکل و استفاده موثر از قابلیت کارشناسان در این زمینه میتواند به توفیق این سازمان ها در مقابله با بحران ریزگردها کمک کند.

ایرنا: نقش مناطق صنعتی در رفع چالش های ریزگردها چیست؟

خوشروزاده: مقابله موفق با مشکل ریزگردها به ایفای نقش سه عنصر صنعت، مردم و دستگاه های اجرایی وابسته است.

مشکل اصلی ریزگردها و گرد وغبارها این است که در مسیر عبور خود می توانند آلاینده ها و ترکیبات شیمیایی و برخی آلاینده های فلزی که عمدتا محصول آفت کش ها و آلاینده های صنعتی هستند را با غلظت بالا با خود حمل کنند و با قرار گرفتن در مناطق محل سکونت بخصوص در شهرهای بزرگ و پر جمعیت بر روی سلامتی انسان ها تاثیر بگذارند.

نقش بخش صنعت در شهرستان ساوه که دارای بزرگترین شهرک صنعتی کشور بوده از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که در واقع بخش صنعت در صورت عدم رعایت استاندارهای زیست محیطی به نوعی کار بارور سازی ریزگردها با عناصر خطرناک برای انسان را انجام خواهند داد.

از این رو مجموعه مدیریت صنعت و معدن و واحدهای مستقر در شهر صنعتی کاوه نقش بسیار مهمی در این زمینه دارند و کاری که باید انجام دهند ارتقای استاندارهای زیست محیطی این واحدهای صنعتی است .

ایرنا: نقش دستگاه های اجرایی باید به چه شیوه ای باشد؟

فعال محیط زیستی: دستگاه های دولتی باید از دست و پا بسته بودن و انفعال سازمان های مسوول در برابر تغییرات آب و هوایی و آسیب پذیری در مقابل "اخم" ، و نه "قهر" طبیعت دوری کنند .

تصمیم های مقطعی و غفلت از سیاستگذاری راهبردی همانند تعطیلی های چند روزه در این زمینه به نوعی پاک کردن صورت مساله و نشستن به امید روزی که محیط زیست خود را با ما هماهنگ کند، است.

یافتن راه های جایگزین خدمت رسانی نوین، تلاش برای تحقق دولت الکترونیک، شناسایی محدوده کانون های مولد گردوغبار در استان، پرهیز از اقدامات کم اثر و جزیره ای و هم افزایی با هم با محوریت فرمانداری از جمله انتظارات از دستگاه های اجرایی است.

ایرنا: نقش مردم در تحقق اقدامات تاثیر گذار مقابله با پدیده ریزگردها چیست؟

خوشروزاده: معتقدم تا آنجا که به شهروندان مربوط است در کنار مشارکت در طرح های عمومی، انجام اقدامات خود مراقبتی و محافظت از خود در برابر ریزگردها از اهمیت بالایی برخوردار است.

همان طور که مسئولان سلامت اعلام کرده اند این ریزگردها به‌ دلیل قطر کوچک و کمتر از ۱۰ میکرونی که دارند به راحتی به ریه ها نفوذ می کنند، از این رو کاهش تردد ، استفاده از ماسک تنفسی در فضای باز و بستن درب و پنجره ها می تواند به تحقق این خود مراقبتی کمک کنند.

پدیده ریزگردها طی چهار روز گذشته 2 روز (شنبه 31تیرماه و دوشنبه دوم مرداد ماه) ادارات استان را تعطیل کرد و همچنین شاخص کیفی هوا عصر روز گذشته در شهر اراک به عدد 500 یا همان وضعیت خطرناک رسیده بود.