تخریب خانه‌ قدیمی کلکته‌چی تبریز به دلیل بی توجهی ها

به گزارش ایرنا، این خانه قدیمی و ارزشمند به لحاظ میراثی که در پنجم تیر ماه سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۱۹۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، اکنون در وضع بسیار نامناسب و در آستانه فر ریختن قرار گرفته است و به دلیل سهل انگاری متولیان موضوع، بخش هایی از این خانه به طور کامل فرو ریخته که تهدیدی جدی برای هویت تاریخی کلانشهر تبریز به شمار می رود.

خانه کلکته چی تنها خانه قدیمی و میراثی تبریز است که برخلاف سایر خانه های هم دوره، دارای پاسیو است.

این خانه با پلاک ثبتی ۹۹ توسط خانواده کلکته چی در کوچه و دربندی به همین نام در محله رسته کوچه، بنا شده است که مربوط به دوره قاجار بوده و از ابتدا در اختیار همین خانواده قرار داشته است که مجموعه این خانه دارای فضاهای مختلفی بود که در حال حاضر خانه اصلی موجود است.

مالک قبلی این خانه زیبا فرزندان مرحوم کلکته چی بودند و سال ها در اختیار این خانواده بود، اما در حال حاضر مالک اثر شهرداری تبریز است.

این بنا ترکیبی از دوسازه قابی و طاقی است که زیرزمین ها دارای سازه طاقی و طبقه اول و دوم دارای سازه قابی است.

خانه کلکته چی حدود ۷۳۰ مترمربع عرصه و ۷۸۰ مترمربع زیربنا دارد؛ طبقه اول بنا حدود ۹۰ سانتی متر بالاتر از سطح زیرزمین و زیرزمین آن ۲.۴ متر پایین تر از سطح کنونی حیاط ساخته شده که نمای شمالی ترکیبی از پوشش های آجری و پنجره های چوبی است.

اینکه این اثر فاخر میراث فرهنگی چرا امروز در وضع نامناسب و بی سامان قرار گرفته است، پرسشی است که مدیران و مسئولان شهرداری تبریز به خصوص شهرداری منطقه ۸ فرهنگی و تاریخی باید به آن پاسخ دهد؛ آیا بودجه های کافی برای مرمت و بازسازی این اثر تاریخی از سوی شهرداری در نظر گرفته شده است؟ آیا مدیریت شهری توجه به خانه های قدیمی و تاریخی را در اولویت خود قرار داده است؟ و ده ها سئوال دیگر مواردی است که گزارش ایرنا در پی موشکافی آنهاست.

ناظر پروژه های بافت و بناهای مرمتی شهرداری منطقه ۸ فرهنگی - تاریخی تبریز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، اهمیت و ارزش میراثی خانه کلکته چی را بسیار وسیع خواند و با اشاره به قدمت آن که به دوره قاجار بر می گردد، اظهار کرد: بیشتر خانه های اواخر قاجار و اوایل پهلوی بدون فضای ورودی بوده و سر در ورودی بدون واسطه به فضای داخلی یا هشتی متصل می شود که در خانه های متأخر که به صورت خانه فرنگی است فضای ورودی این خانه ها با توجه به برونگرا بودن آنها، ورودی به داخل خانه با عناصری چون پله و ستون مورد تأکید قرار می گیرد.

الناز سیاسی مقدم برخورداری از هشتی را از ویژگی های خانه فوق دانست و ادامه داد: هشتی به عنوان فضای واسط میان سردر و فضای ورودی و درون خانه عمل می کرد و به طور کلی شکل عمده هشت ضلعی و چهارضلعی برای هشتی ها قابل مشاهده است.

وی با اشاره به اینکه خانه کلکته چی تنها خانه موجود در تبریز است که دارای فضای پاسیو می باشد، افزود: این فضا در حد فاصل بین طنبی و حیاط قرار دارد که نشان می دهد معمار این بنا از روش های نوینی در ساخت آن بهره برده است.

سیاسی مقدم وجود چندین اتاق، پستو، راهرو، اتاق های میهمان، سرسرا، زیرزمین، سرداب، حوضخانه، ورودی و دالان اصلی، اتاق های ۲ دری و سه دری و ایوان را از ویژگی ها و امکانات موجود خانه کلکته چی اعلام و اضافه کرد: خانه دارای تقارن شرقی- غربی در پلن زیرزمین، همکف و طبقه اول می باشد و این تقارن در شکل فضاها و در جرز بنا مشاهده می شود.

به گفته وی تقارن کامل شرفی - غربی در نمای ساختمان از دیگر خصوصیات بارز این خانه قدیمی است.

سیاسی مقدم با بیان اینکه بنا یکی از خانه های باارزش مربوط به اواسط قاجار تا اواخر قاجار می باشد، مهمترین ویژگی آنرا جهت گیری نمای اصلی بنا به سمت شمال و وجود حیاط خلوت با ویژگی های پاسیو در جبهه جنوبی برشمرد و یادآور شد: ایوان زیبا و رفیع با قاب بندی های متقارن نمای بنا را تعریف می کند.

وی گفت: از ویژگی های این بنا به پنجره های اورسی، طاقچه های و طاق نماها می توان اشاره کرد؛ آجرکاری های زیبا در قسمت های مختلف نما از جمله هره، اطراف پنجره ها و قسمت های دیگر خودنمایی می کند و این خانه شامل ۲ حیاط اندرونی و بیرونی است که حیاط اندرونی در ضلع جنوبی و حیاط بیرونی در ضلع شمالی بنا قرار دارد.

سیاسی مقدم با بیان اینکه خانه کلکته چی در ۲ طبقه شامل طنبی مستطیل شکل در مرکز بنا و ۲ راهرو و ۲ اتاق جانبی، گوشواره در ضلع شرقی طنبی، ایوانی ستون دار در ضلع جنوبی ساخته شده است، افزود: حیاط بیرونی توسط ۲ رشته راه پله ۱۳ تایی وارد راهروهای جانبی و بنا می شود و ضلع شرقی حیاط اندرونی شامل یک طنبی کوچک و چهار اتاق می باشد که ارتباط حیاط اندرونی و بیرونی از زیر راهروی غربی ساختمان اصلی است.

وی زیرزمین خانه کلکته چی را یکی از وسیع ترین در نوع خود عنوان کرد و گفت: زیرزمین بنا شامل ۳۷ حوضخانه و ۲ راهرو در طرفین، فضای مرکزی و ۲ اتاق جانبی در طرفین این راهرو و یک اتاق در ضلع شرقی است.

این کارشناس میراث فرهنگی و مرمت گر به تزئینات به کار رفته در ساختمان اشاره و اضافه کرد: سقف حوضخانه دارای کادربندی بسیار زیبا و گچبری ها، سرستون های زیبای گچی، ارسی های نمای جنوبی بنا و آجر کاری نما و هره های دیوار را شامل می شود.

سیاسی مقدم گفت: ستون ها و دیوارهای نقش و نگاردار، معماری زیرزمین و پنجره های رنگی نشان از معماری قدیمی و سنتی آن دارد که این روزها در آپارتمان های جدید نمی توان نشانه های آن را دید.

وی در خصوص نوع بهره برداری قبلی و فعلی از این بنای تاریخی نیز اظهار کرد: بنا از زمان ساخت به عنوان ساختمان مسکونی مورد استفاده قرار گرفته و لیکن در چند سال های اخیر خالی از سکنه بوده است.

سیاسی مقدم به موقعیت مکانی اثر بر روی عکس های هوایی خانه کلکته چی مربوط به سال ۱۳۳۵ اشاره و اظهار کرد: طبق این سند، بنا ساختار 2 وجهی داشته که آثاری از آن در یکی از نماهای باقی مانده در قسمت شمالی آن دیده می شود، اما در سال های بعدی به مرور با گسسته شدن بافت تاریخی، جهت دسترسی ماشین به تمام نقاط شهر و همچنین تقسیم بندی مجدد بناها به دلیل انحصار وراثت، بخشی از بنا از بین رفته است.

وی با اشاره به اینکه خانه کلکته چی نه یک باب منزل مسکونی که از چند خانه در قالب مجموعه ای به هم پیوسته تشکیل شده است که هر کدام دارای ارزش معماری خاصی است، گفت: این مجموعه شامل خانه پدری کلکته چی، خانه حاج رحیم کلکته چی و خانه حاج کریم کلکته چی است که بخش هایی از آنها در دهه های اخیر تخریب شده است.

سیاسی مقدم به آسیب های وارده بر خانه کلکته چی اشاره و اضافه کرد: این خانه پس از تخلیه و خریداری آن توسط شهرداری خالی از سکنه بوده و در این مدت هیچ گونه رسیدگی به سازه ساختمان و مرمت دوره ای آن صورت نگرفته است و در یک دوره مرمت این بنا به اهتمام شهرداری صورت گرفت که با آواربرداری سقف اصلی ساختمان آغاز و متاسفانه در همان مرحله متوقف شده است.

به گفته وی رسیدگی نکردن و مرمت نکردن مداوم در تسریع تخریب این بنای ارزشمند تاثیرگذار بوده است.

سیاسی مقدم از بررسی های کارشناسی آسیب های خانه کلکته چی توسط شهرداری منطقه ۸ فرهنگی تاریخی تبریز خبر داد و اظهار کرد: بر این اساس این بنا در ۶۴ نقطه آسیب شناسی شده است، اما برداشتن سقف سازه انسجام سازه را نیز از بین برده که تاثیرات آن در بنا و تزئینات به روشنی قابل مشاهده است.

وی یکی از موارد مهم در نگهداری از خانه های تاریخی و قدیمی را ترمیم سالیانه آن و دقت در مسدود نبودن آبراهه های آن بیان کرد و افزود: این امر به دلیل ساختار تیر پوش بودن آن و آسیپ پذیری در برابر موریانه و رطوبت باید مد نظر قرار بگیرد.

سیاسی مقدم عدم رسیدگی دائمی و یا دوره ای مسئولین مربوطه را یکی از دلایل مهم در ویرانی خانه کلکته چی دانست و یادآور شد: البته نیمه کاره رها شدن مرمت و عدم جایگرینی سقف مجدد تا شروع دوباره مرمت بنا در چند سال گذشته عاملی در تشدید سرعت عوامل آسیب رسان بوده است و هنچنین فرسایش تدریجی بنا بر اثر گذشت زمان و و جود نخاله ها و فضولات حیوانی از دیگر عوامل مخرب بنا است.

وی با تایید تخریب بخش هایی از درون بنا توسط عوامل انسانی در پی کشف گنج یا وجود اشیاء عتیقه در این خانه قدیمی، ادامه داد: خوردگی در آجرها به دلیل رطوبت نفوذی از طبقات بالا به دلیل نبود سقف و انباشت نخاله ها که محلی برای جذب و ماندگار طولانی مدت رطوبت می باشد و وجود رطوبت تا ارتفاع ۵ .۱ متری از کف بنا و نیز عدم تخلیه باران و گرفتگی ناودان ها و بار سنگین طاق ها منجر به نفوذ آب به درون جسم بنا و پوشش شده و زمینه تخریب را تدریجا در طول سال های متمادی فراهم آورده است.

در همین زمینه معاون فنی و عمرانی شهردار منطقه هشت فرهنگی تاریخی تبریز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، نبود اعتبار را یکی از دلایل اصلی و مهم وضع کنونی خانه کلکته چی دانست و افزود: متاسفانه با وجود اینکه در سال های قبل اعتباراتی برای بهسازی و مرمت این بنای تاریخی در نظر گرفته می شد، اما امسال در این خصوص با مشکلاتی مواجه هستیم.

اورنگ رسولی ادامه داد: با وجود اینکه شهرداری منطقه هشت فرهنگی تاریخی تبریز برای مرمت آن بنا پیشنهاد بودجه ای داده بود، اما به دلیل سهل انگاری واژه "مرمت" در ابلاغ بودجه حذف شده که همین موضوع موجب به وجود آمدن انواع مشکلات اعتباری در این خصوص شده است.

به گفته وی نامه نگاری و مذاکرات مختلف با شهرداری مرکز و شورای اسلامی برای تصحیح بند اعتباری مربوط به خانه کلکته چی انجام شده است که متاسفانه تاکنون ترتیب اثری در این خصوص داده نشده است.

رسولی با تاکید بر اینکه شهرداری منطقه هشت تبریز مرمت و بازسازی خانه های قدیمی و تاریخی را یکی از اولویت های مهم خود قرار داده است، از فازبندی مرمت و بهسازی خانه کلکته چی خبر داد و یادآور شد: در سال های گذشته 2 فاز از طرح مرمتی انجام شده که تحکیم بنا و بهسازی سقف ها به انجام رسید.

وی پاکسازی را یکی از برنامه های مهم شهرداری در این زمینه بیان و اظهار کرد: پس از متروکه شدن خانه کلکته چی به حسب معمول فضا مورد استفاده و بازسازی سالیانه قرار نگرفته است و از سویی نبودن حس مسئولیت نگهداری، سبب از کار افتادن ناودان های دفع آب و سنگین شدن بار سقف شده است که در چند سال گذشته اقدام به آوار برداری و تخلیه سقف برای مرمت کرده ایم و فقط پوشش سقف برچیده شده و پروژه به صورت ناتمام باقی مانده است.

رسولی ادامه داد: در مرحله نخست باید نسبت به آوار برداری و جمع آوری نخاله ها اقدام شود و در مرحله بعدی ساماندهی گیاهان رشد یافته در بنا و جلوگیری از رشد مجدد آن بعه انجام برسد، چون عاملی در جذب و نگهداری رطوبت در محدوده بود و از سویی ریشه گیاهان باعث فرسودگی و ترک در سازه بنا می شود.

وی با اشاره به ناپایداری بنا، گفت: در دوره های قبل شمع گذاری هایی در قسمت ایوان بنا صورت گرفته است که با توجه به افزایش این ناپایداری و رفت و آمد برای مرمت بنا، نیازمند اضافه کردن در تعداد شمع گذاری ها و بررسی کارکرد شمع های قبلی است.

رسولی حفاظت اضطراری را از الزامات نگهداری و مرمت خانه کلکته چی برشمرد و ادامه داد: این بنا نیازمند توجه ویژه به حفاظت اضطراری است و نکته قابل توجه در آن نبود سقف در بنا و در معرض قرار گرفتن کل فضا در زیر بارش های فصل سرما و عدم امکان تخلیه آن، می باشد.

وی تعبیه سقف موقت با مصالح همچون ورق فلزی، افزایش شمع گذاری در بنا، اجرای داربست نگه دارنده در نمای بنا، مرور و بررسی مرمت های اولیه، سبک سازی و عایق کاری را از جمله موارد ضروری در بازسازی و مرمت خانه کلکته چی بیان کرد.

رسولی ابراز امیدواری کرد با حساسیت بیش از پیش شهرداری و شورای اسلامی این بنای ارزشمند تاریخی در سریع ترین زمان ممکن مرمت و تبدیل به یکی از خانه های قدیمی قابل استفاده برای شهروندان و گردشگران داخلی و خارجی شود.

به گزارش ایرنا، مجموعه نفیس کلکته چی در محله راسته کوچه در صورت رسیدگی و توجه مسئولان می تواند به یکی از مکان های تاریخی و گردشگری تبریز تبدیل شود که متاسفانه توسط نهادها و ارکان مسئول مورد غفلت قرار گرفته است.

مسجد کلکته چی از نمونه های موفق بازسازی و مرمت آثار تاریخی هسته مرکزی و تاریخی تبریز است که در سال های اخیر توسط میراث فرهنگی به دوستداران فرهنگ و تاریخ ایران هدیه شده است.