بریکس- سازمان همکاری شانگهای؛ «ابَربلوک» علیه نظم آمریکایی

به گزارش روز سه شنبه ایرنا، ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی خود را برای میزبانی از پانزدهمین اجلاس سران بریکس (بلوک اقتصادهای نوظهور جهان متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) که از امروز ۲۲ تا ۲۴ اوت (۳۱ مرداد تا دوم شهریور) برگزار خواهد شد، آماده می‌کند. «بریکس و آفریقا: مشارکت برای رشد متقابل شتابان، توسعه پایدار و چندجانبه‌گرایی فراگیر» موضوع این نشست دو روزه است.

نکته حائز اهمیت اینکه به نظر می‌رسد مسئله گسترش این بلوک، در دستور کار پانزدهمین اجلاس باشد و در حالی که بیش از ۴۰ کشور برای پیوستن به بریکس ابراز علاقه کرده‌اند، تاثیر این نشست بر چشم‌انداز ژئوپلیتیک جهانی و چگونگی تغییر آن، جالب توجه است.

پِپه اسکوبار (Pepe Escobar) کارشناس و ناظر کهنه‌کار امور بین‌الملل در تشریح تاثیر بریکس بر ژئوپلتیک جهانی به اسپوتنیک گفت: «چندجانبه‌گرایی»، شاید مهم‌ترین توصیف از اهداف و انگیزه‌های کشورهای حاضر در این نشست باشد؛ چرا که قدرت اقتصادی بریکس در حال حاضر از گروه هفت (ژاپن، ایالات متحده، آلمان، کانادا، فرانسه، انگلیس و ایتالیا) فراتر رفته است و با توجه به پتانسیل انسانی، جغرافیایی، اقتصادی و منابع کشورهایی که خواهان پیوستن به بریکس هستند، این بلوک، چالش جدی برای نظم بین‌المللی به رهبری ایالات متحده است.

«چندجانبه‌گرایی»، شاید مهم‌ترین توصیف از اهداف و انگیزه‌های کشورهای حاضر نشست دو روزه بریکس باشد. سرگئی ناریشکین (Serguéi Narishkin) رئیس اطلاعات خارجی روسیه هفته گذشته در آستانه اجلاس گفت: پتانسیل بزرگ برای ایجاد یک معماری عادلانه و دموکراتیک روابط بین‌الملل در ساختارهایی مانند بریکس نهفته است.

ناریشکین با اشاره به شباهت نام این بلوک با واژه انگلیسی bricks (به معنای آجر) خاطر نشان کرد که بریکس، یک اشاره ظریف به ایالات متحده و متحدانش است که به اصطلاح «نظم بین المللی مبتنی بر قوانین» آن‌ها در حال عقب‌نشینی است.

وی افزود: اینها آجرهایی برای پایه‌گذاری یک جهان واقعاً آزاد و برابر هستند. آجرهای جدیدی در آینده نزدیک اضافه خواهند شد. ساختار چندقطبی به رشد و تقویت ادامه خواهد داد، حمایت از حقوق ملت‌ها برای حاکمیت و هویت و ایده توسعه اقتصادی واقعی ارتقاء خواهد یافت. هیچ‌کس روی زمین نمی‌تواند این ساختار را از بین ببرد.

زمان تغییر عمیق ژئوپلیتیک فرا رسیده است

پپه اسکوبار در پاسخ به سوالی درباره اهمیت ویژه اجلاس امسال بریکس به اسپوتنیک گفت: ما با یکی از لحظات ژئوپلیتیکی که قوانین بازی را تغییر می‌دهد، روبرو هستیم.

وی اهمیت پانزدهمین اجلاس بریکس در ایجاد تحولی ژئوپلیتیک را «خیلی بیشتر از همه اجلاس‌های پیشین و خیلی بیشتر از اجلاس سازمان همکاری شانگهای» ارزیابی کرد. اسکوبار تاکید کرد: محل برگزاری این نشست، آفریقا، بر اهمیت آن می‌افزاید؛ همانطور که همه می‌دانیم این منطقه، به طور فزاینده‌ای در مرکز توجه همه قرار می‌گیرد؛ به طور خلاصه باید گفت که «شورش آفریقا علیه استعمارنو فرانسه» به این نشست اهمیت ویژه‌ای می‌بخشد.

«شورش آفریقا علیه استعمارنو فرانسه» به پانزدهمین نشست سران بریکس، اهمیت ویژه‌ای می‌بخشد. با این حال، وی افزود: ما نباید انتظار داشته باشیم که بریکس «نظم بین المللی مبتنی بر قوانین» را ظرف دو روز در آفریقای جنوبی وارونه کند. نه، این یک روند تدریجی، کند و بسیار چالش برانگیز خواهد بود.

علاوه بر گسترش اعضای بریکس، تمرکز بر تجارت میان کشورهای بریکس با استفاده از ارزهای محلی و ایجاد ارز مشترک احتمالی برای تسهیل تجارت بین‌المللی، از موضوعاتی است که انتظار می‌رود سران حاضر در نشست به تبادل نظر پیرامون آن بپردازند.

اسکوبار در ارزیابی روند ایجاد ارز مشترک بریکس که بسیاری از تحلیلگران آن را عامل به چالش کشیدن هژمونی دلار توصیف می‌کنند، گفت: راه رسیدن به ارز جدید بریکس بسیار پیچیده است. آن‌ها می‌توانند به عنوان نمونه، در میان مدت، نوعی توکن داشته باشند، یک توکن با پشتوانه طلا. آن‌ها به ارز جدیدی مانند یورو نیاز ندارند.

یک ابَربلوک با سازمان همکاری شانگهای؟

از دیگر مواردی که اسکوبار امیدوار است در دستورکار نشست ژوهانسبورگ باشد، تلاش برای ایجاد نوعی معماری برای «ادغام پیشرو» بریکس با سایر سازمان‌های چندجانبه، مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه و سازمان همکاری شانگهای است.

وی تصریح کرد: شاید بیشتر اعضای بریکس و بریکس پلاس با سازمان همکاری شانگهای یکسان باشد؛ بنابراین منطقی است که آن‌ها به صورت موازی کار کنند. آن‌ها باید با هم کار کنند.

اسکوبار خاطرنشان کرد که یک ابر بلوک بریکس- سازمان همکاری شانگهای، نه تنها مکمل طرح‌های زیرساختی کمربند و جاده چین است، بلکه چشم‌انداز روسیه از مشارکت بزرگ اوراسیا را نیز تکمیل می‌کند. این همگرایی، سطوح مختلف فعالیت‌ها در زمینه‌های گمرک، ارز، تجارت دوجانبه با دور زدن دلار را تسهیل می‌کند.

ابربلوک بریکس- سازمان همکاری شانگهای، نه تنها مکمل طرح‌های زیرساختی کمربند و جاده چین است، بلکه چشم‌انداز روسیه از مشارکت بزرگ اوراسیا را نیز تکمیل می‌کند. وی افزود: من نمی‌گویم که بریکس و سازمان همکاری شانگهای از فردا دست به دست هم خواهند داد. خیر اما روشن است که ظرفیت برای همکاری در پروژه‌های ویژه در کشورهای خاص، فراوان است و به همین دلیل است که چینی‌ها، روس‌ها، بلاروسی‌ها و ایرانی‌ها به آن فکر می‌کنند.

علاوه بر این، اسکوبار گفت اگر بریکس پلاس به کشورهای بزرگ آفریقایی مانند الجزایر و مصر گسترش یابد، این یک مثلث در آفریقا ایجاد می‌کند: شمال غرب آفریقا، شمال شرق آفریقا و آفریقای جنوبی با حمایت بریکس و با پروژه‌های بریکس پلاس در همه آن‌ها به عنوان یک انگیزه حیاتی برای توسعه، به ویژه از طریق بانک توسعه جدید.

این کارشناس معتقد است که بانک بریکس می‌تواند در آینده نقشی «کاملاً اساسی» داشته باشد؛ «به‌ویژه از نظر تأمین مالی پروژه‌ها» در آفریقا، ایران یا حتی سوریه، برای کمک به بازسازی این کشور پس از یک «جنگ کثیف» که توسط آژانس اطلاعاتی آمریکا، سیا حمایت می‌شود.

اسکوبار تاکید کرد: از نظر مکانیزم‌های تامین مالی فراتر از صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، امکانات بی‌پایانی وجود دارد.

دشمنی آمریکا با بریکس

اسکوبار گفت ادغام بریکس پلاس در آینده، بدون چالش نخواهد بود و به طیف وسیعی از مشکلات، از اختلافات میان پکن و دهلی نو، تا مشکلات احتمالی هدایت آن بر اساس اجماع، به ویژه با تعمیق این بلوک، اشاره کرد. وی تلاش‌ها به رهبری آمریکا برای تحت فشار قرار دادن اعضا مانند برزیل، هند، آفریقای جنوبی و همچنین اعضای احتمالی کلیدی مانند ترکیه، اندونزی و عربستان سعودی را از دیگر چالش‌های این بلوک دانست.

اینکه روسیه و چین به عنوان دو عضو اصلی بریکس، دستورکار پیشنهادی پانزدهمین اجلاس در مورد آفریقا را تغییر ندادند، تصادفی نیست. این کارشناس مسائل بین‌المللی، بریکس پلاس را فرصتی با اهمیت زمانی یک قرن برای شکستن زنجیره‌های بندگی نواستعماری قاره آفریقا توصیف کرد. وی گفت: بخش قابل توجهی از قاره آفریقا بالاخره متوجه این واقعیت شده‌اند که اگر همه اشکال استعمار نو غربی را رد نکنند، فرصت دیگری وجود نخواهد داشت. این فرصت یک قرن است برای اینکه آفریقا در نهایت به گونه ای که مطلوب مردم این سرزمین باشد، روند توسعه را آغاز کند. بنابراین، اینکه روسیه و چین به عنوان دو عضو اصلی بریکس، دستورکار پیشنهادی پانزدهمین اجلاس در مورد آفریقا را تغییر ندادند، تصادفی نیست. این مسئله نشان‌دهنده اهمیتی است که آن‌ها به آن واقف هستند.

درس‌های نظم تک‌قطبی؟

این تحلیلگر ژئوپلیتیک معتقد است بریکس پلاس باید یک نکته را از نظم تک قطبی به رهبری ایالات متحده بیاموزد: ترکیب قدرت فرهنگی، فکری و قدرت نرم آمریکا که برای مدت طولانی به تسهیل ارتباط جهانی واشنگتن کمک کرده است.

به عقیده اسکوبار «بریکس پلاس به شبکه‌ای از اتاق‌های فکر، نشریات، مجلات، مکانیسم‌های قدرت نرم، نمایشگاه‌های فرهنگی، بین‌فرهنگی و فرافرهنگی، فیلم‌ها، تئاتر، موسیقی، قدرت نرم فرهنگی در تعامل با یکدیگر، از جمله هنر نیاز دارد که بتواند واقعیت‌های محلی خود را برای شرکای خود و همچنین برای سایر نقاط جهان شرح دهد».

وی با توصیف تلاش‌ها برای ایجاد اتحاد بیشتر در پیوند تجاری گسترده در یک ابر بلوک جهانی به عنوان چالش زمانه گفت: مسئله اصلی یافتن سازوکارهایی است که حکومتداری مبتنی بر اجماع را عملی کند، مسئله‌ای که نظم دیکته شده کنونی ایالات متحده به آن نیازی ندارد.