به گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی ایرنا، «سیدابراهیم رئیسی» درحالی وارد نیویورک شد که جمهوری اسلامی ایران در مسیر یک استراتژی گام‌های اساسی برداشته است، گام‌هایی که یک سال پیش در چنین روزهایی از آن سخن گفته بود.
دولت سیزدهم و گفتمان چندجانبه‌گرایی
«نظم عادلانه بین‌المللی از طریق چندجانبه‌گرایی اقتصادی» شعاری بود که آیت‌الله رئیسی شهریور سال گذشته آن را در سخنرانی خود در صحن سازمان ملل متحد مطرح کرد. مفهومی که طرح آن در سازمان ملل متحد و در کشوری که خود پرچم‌دار یکجانبهگرایی است، اهمیت ویژه یافت. درک واقعیت جهانی که برای عبور از یکجانبهگرایی در تکاپو و پوست‌اندازی است، از سوی جمهوری اسلامی ایران رویکرد تازه‌ای را در سیاست خارجی تهران رقم زده است؛ رویکردی که همگام با قدرت‌های نوظهور جهانی تلاش می‌کند به تعاملات بین‌المللی، نظمی عادلانه دهد.
عدالت به این معنا که تحمیل یک الگوی مشخص و خاص از سیاست، دیپلماسی، تفکر، گفتمان، اقتصاد و ...به جهان را از سوی آمریکا پایان دهد یا دستکم کاهش. واقعیت آن است که ایالات متحده آمریکا به سبب سال‌ها سلطه‌گری بر سیستم‌های اقتصادی، ضمن عادت به این رویه، با هرگونه اقدامی برای کاستن از این سلطه‌گری مبارزه کرده است.
لشکرکشی از غرب به شرق در جنگ با افغانستان و عراق، حضور در منطقه خاورمیانه، ایجاد اخلال در روندهای اقتصادی کشورهایی چون چین و بهره‌گیری از اهرم تحریم برای فشار به کشور یا سرزمینی که در مسیر عبور از هژمونی کاخ سفید قرار گیرد، سال‌هاست در دستور کار دولتمردان این کشور قرار دارد و تجربه تاریخی هم نشان می‌دهد که میان جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها دستکم در بنیان این سلطه‌گری اختلاف‌نظری وجود ندارد و اختلاف شاید در روش‌های اجرای آن باشد.
از این رو تلاش‌ها برای مقابله با این رویه دستکم در نیم‌قرن گذشته شدت بیشتری یافته و پس از پایان جنگ سرد، بسیاری از کشورهای جهان رخت خود را از ورطه ایستادن در کنار دو قدرت آن روزها بیرون کشیده و در مسیر توسعه و قدرت‌گیری حرکت کردند.
مبنای نظام سلطه‌ای که ایالات متحده آمریکا و اقمار اروپایی آن ساختند، ابتدا اقتصاد بود و بعد اسلحه که آمارهای نهادهای بین‌المللی حکایت از فروریزی تدریجی این مبنا در جهان دارد. بانک جهانی خرداد ماه سال جاری، رشد اقتصادی چین را در سال ۲۰۲۳ ۵.۶ درصد ارزیابی کرده است.
پکن اما تنها پایتختی نیست که در مسیر توسعه اقتصادی گام‌های بلند برداشته است؛ دهلی‌نو (هند)، (برازیلیا)برزیل، آفریقاجنوبی (پرتوریا)، مسکو (روسیه) و جاکارتا(اندونزی) هم برای شکستن بنیان اشاره شده در تکاپو هستند. نظم نوین اقتصادی که با افزایش جی‌دی‌پی (GDP) کشورهای اشاره شده تغییر می‌کند، زمینه را برای تغییر در هژمونی سیاسی ایالات متحده آمریکا هم فراهم کرده است. درک این تغییرات و نظم نوین ایجاد شده در سایه آن «آینده‌نگرانه‌ترین» اقدامی است که مسئولان هرکشوری برای حراست از منافع ملی مردم خود باید انجام دهند.
گام‌های عملی ایران در مسیر چندجانبه‌گرایی
تخاصم چهل ساله ایالات متحده آمریکا، جمهوری اسلامی ایران را در پایان دادن به یکجانبهگرایی واشنگتن مصمم کرد و گرچه تهران بهای سختی از هشت سال جنگ تحمیلی تا تحریم‌های اقتصادی برای این تصمیم پرداخته کرده اما آرام‌آرام تحقق و اجرایی شدن آن را به تماشا هم نشسته است. کافی است به رویدادهای دو سال اخیر مروری داشته باشیم.
روی کار آمدن دولت رئیسی در شهریور ۱۴۰۰ و با شعار دیپلماسی همسایگی، ارسال این سیگنال به جهان بود که تهران از ناز و نیاز غرب و اروپا در مسیر تحقق وعده‌های آنها دست برداشته و درصدد است در مسیری تازه برای خود بگشاید. عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای نخستین نتیجه این افق‌گشایی‌ها بود. سازمانی که در پوست‌اندازی آینده نظام بین‌الملل به سبب حضور قدرتی مانند چین از یک‌سو و کشورهای صاحب ظرفیت اوراسیایی از سوی دیگر می‌تواند، ضلعی از اضلاع قدرت ارزیابی شود.
به ویژه آنکه سازمان همکاری‌های شانگهای سازمانی با عضویت نصف جمعیت جهان، توان امنیتی و اقتصادی قابل توجه و آینده‌ای قابل تأمل در نظم نوین جهانی، امروز عضو جدید خود را به جهان معرفی کرد و «تهران» پس از این در میدانی به بزرگی شانگهای در جستجوی منافع خود خواهد بود.
توجه به آمار و ارقام موجود اهمیت سازمان شانگهای را ملموس‌تر نشان خواهد داد؛ وقتی بدانیم که ۳۵ درصد خشکی‌های زمین، بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان، ۲۰ تریلیون دلار از حجم اقتصاد دنیا متعلق به کشورهای عضو این سازمان اوراسیایی است. سازمان همکاری‌های شانگهای با ۹۶ هزار میلیارد دلار حجم تولید ناخالص داخلی (GDP) در سال ۲۰۲۱، ۲۵ درصد تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است.
این آمار اما آغاز یک هدف بلندمدت و کلان است، کشورهای عضو شانگهای در تلاشی گسترده برای رسیدن به سازوکارهای ایجاد نظم نوین جهانی در تلاش هستند یکی از مهم‌ترین ابزارهای یکجانبهگرایی در جهان یعنی دلار را کم‌اثر سازند. کاهش قدرت ارزهایی چون دلار و یورو در معادلات بانکی کشورهای عضو این ارز را از ابزار فشار بر آنها خارج خواهد کرد و این همان هدفی است چندجانبه‌گرایانی چون ایران آن را پی می‌گیرند.
گام دوم در این مسیر را جمهوری اسلامی ایران، تابستان سال جاری و با عضویت در سازمان بریکس برداشت. سازمانی که برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، عضو آن هستند و قرار گرفتن نام ایران کنار این کلوپ قدرت، می‌تواند در درازمدت منافع کلان سیاسی و اقتصادی را برای کشور در پی داشته باشد. بریکس تلاش می‌کند، سازمانی قدرتمندی شود، قدرتی که این‌بار و شاید برای نخستین بار ارتباطی با آمریکا و حتی اروپا نداشته باشد و این یعنی عبور از یکجانبه‌گرایی‌های مرسوم این قدرت‌ها.
شتاب اقتصادی که کشورهای عضو بریکس در حال تجربه آن هستند همان نیازی است که جهان کنونی برای پوست‌اندازی نیاز دارد و حضور ایران در کلوپ این کشورها همراه شدن با این شتاب خواهد بود. برای اعضای این کلوپ قدرت، افزایش مبادلات تجاری بین کشورهای عضو و در نتیجه تقلیل وابستگی اقتصادی به اروپا و آمریکا اهمیت ویژه دارد و تلاش می‌کنند با تشکیل بانک توسعه و ذخیره ارزی در برابر نهادهایی چون بانک جهانی و صندوق بین المللی پول ایستاده و راه تازه‌ای بگشایند. کشورهای بریکس خود بهتر از هر گروه دیگری از ظرفیت‌های بالقوه خود آگاه هستند اما تبدیل آنها به سرمایه‌های بالفعل ابتدا در گرو باور به چندجانبه‌گرایی و عبور از هژمونی روانی غالب در ناخودآگاه جمعی ملت‌ها و مسئولان این کشورهاست. در سایه این باور و با گسترش توانمندی‌های این گروه می‌توان بر بحران‌های سیاسی و اقتصادی مهم جهان اثرگذاری کرد.
جمهوری اسلامی ایران در راستای شعار و اهداف اعلام شده از سوی رئیس‌جمهور در شهریور سال گذشته و در صحن سازمان ملل متحد، گسترش ارتباط با همسایگان را هم پی گرفت و پس از هفت سال قطع ارتباط با عربستان سعودی بار دیگر به عادی‌سازی این روابط اقدام کرد تا گام‌های موثر در راستای عمل به آنچه وعده داده شده و سیاست جمهوری اسلامی ایران است، اجرایی شود.
اکنون رئیس جمهوری ایران در شرایطی به سازمان ملل وارد خواهد شد که جمهوری اسلامی ایران گشایش‌های ویژه‌ای در سیاست خارجی خود رقم زده است. ایران با پشت سر گذاشتن اغتشاشات به عنوان پلن B آمریکا و افزایش فروش نفت و افزایش چشم گیر سرمایه گذاری خارجی توانسته کارزار فشار حداکثری آمریکا را به چالش بکشاند و در آخرین مورد با آزادسازی پول‌های بلوکه شده اراده خود را بر طرف مقابل تحمیل نماید.
از همین رو است که آیت الله رئیسی در بدو ورود به فرودگاه جان اف کندی نیویورک اعلام کرد: «صدای ما امروز رساتر از همیشه است چراکه ما سال گذشته پیروزی بزرگی را مقابل جنگ شناختی و جنگ ترکیبی دشمن پشت سر گذاشتیم. تصور دشمن این بود که با این تکانه‌ها، درخت تناور انقلاب اسلامی دچار مشکل می‌شود غافل از اینکه این محاسبه هم چون گذشته اشتباه است و ملت ایران این مبارزه را پیروزمندانه پشت سر گذاشت.»
نظر شما