چرا خزر محور اصلی پدافند غیرعامل مازندران شد؟

به گزارش خبرنگار ایرنا، به باور کارشناسان پسروی آب دریای خزر در ابعاد مختلف تجاری، اقتصادی، گردشگری، حیات وحش زیست بوم استان مازندران را با چالش روبرو کرده است. در زمان حاضر با توجه به شرایط اقلیمی جهانی پسروی آب خزر ادامه دار خواهد بود، بنابرین بر این اساس و با توجه به مسئله حیاتی خزر، استاندار مازندران موضوع دریای خزر را یکی از محورهای اصلی پدافند غیر عامل مازندران معرفی کرد.

استاندار مازندران با اشاره به کاهش سطح آب و پسروی دریای خزر، بر لزوم انجام مطالعات جامع، راهبردی و کاربردی در این زمینه تاکید داشته و با تعیین ضرب الاجل ۶ ماهه از متولیان امر و مسئولان دستگاه اجرایی خواست تا در این زمینه مطالعه و تحقیق کنند.

بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییرات اقلیمی است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریای خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می گردد و در صورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می شود، کاهش خواهد داشت.

نتایج این مطالعات همچنین نشان داده فقط در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتیمتری مواجه بوده که این رخداد به عقب نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.

مطالعات و اندازه گیری دقیق زمینی که در ایستگاه های شاخص ساحلی دریای خزر انجام گرفته این مساله سبب افزایش قابل توجه محدوده ساحلی در طول بیش از ۸۵۰ کیلومتر سواحل شمالی کشور شد و کارشناسان معتقدند با تشدید روند کاهشی آب، شاهد پسروی بیشتر دریا و خروج بخش عمده ای از بستر دریا در آینده ای نه چندان دور باشیم.

با توجه به این رخداد طبیعی به تاکید کارشناسان ضرورت دارد در گام نخست به اهمیت موضوع حفاظت از حریم و بستر دریا و گام بعدی ضرورت دارد مسوولان دست اندکار نسبت به پیامد های ناشی از این پدیده توجه جدی و برنامه ریزی اصولی و اساسی داشته باشند.

ایجاد چالش در زیرساخت ها، کاربری های اقتصادی، اجتماعی، اختلال در روند فعالیت بنادر و دریانوردی، صید و صیادی، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر (تالاب ها - خلیج ها) افزایش عرصه ساحل، دخل و تصرف انسانی به حریم دریا و اثرات منفی بر آبخوان های ساحلی از جمله اثرات عقب نشینی و کاهش تراز سطح دریای خزر از جمله تبعات منفی ناشی از عقب نشینی دریای خزر است.

ضرب الاجل ۶ ماهه

در این پیوند استاندار مازندران با اشاره به کاهش سطح آب و پسروی دریای خزر، بر لزوم انجام مطالعات جامع، راهبردی و کاربردی در این زمینه تاکید کرد و گفت که متولیان امر و مسئولان دستگاه اجرایی ۶ ماه فرصت دارند تا در این زمینه مطالعه و تحقیق کنند.

سیدمحمود حسینی پور با بیان اینکه علاوه بر افزایش سرعت مطالعه پسروی دریای خزر، باید برای تمام شرایط نیز برنامه داشته باشیم، افزود: در ارتباط با کاهش سطح آب دریای خزر باید از وضعیت کشورهای همسایه نیز تحقیق جامعی صورت گیرد.

وی با عنوان اینکه حوادث و اتفاقاتی که از پسروی آب دریای خزر رخ می دهد باید مورد توجه بیش از پیش قرار گیرد، اظهار داشت: پسروی دریای خزر در حوزه بنادر سطح استان مشکلاتی را ایجاد کرده است و در این ارتباط باید برنامه داشته باشیم.

وی از سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان نیز خواست برای انجام مطالعات تحقیقاتی پسروی دریای خزر اعتبار مطلوبی را در نظر بگیرد.

مقام عالی دولت در مازندران با بیان اینکه موضوع پدافند غیرعامل به خوبی در استان در حال اجرا است، بر لزوم تداوم فعالیت های ضروری، ارتقای سطح آموزش و مقاوم سازی زیرساخت های حیاتی و مهم در پدافند غیرعامل تاکید کرد و با اشاره به تصویب مدیریت بحران در برابر انواع تهدیدهای دشمنان، اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران برای حفاظت از مرزهای خود با ایجاد جبهه مقاومت، کاری کرد که دست هیچ دشمنی به ایران نرسد.

کاهش آب خزر یک تهدید

فوق دکتری مهندسی عمران- محیط زیست از آمریکا در این باره گفت که کاهش تراز آب دریای خزر یک تهدید جدی برای کشورهای حاشیه خزر است و در صورت تداوم این رویه تا پایان قرن صدها کیلومتراز ساحل خزر از دست می رود.

عزیر عابسی اضافه کرد: با توجه به عمق کم ساحل روسیه در پسروی بیشتر آب خزر بیشترین کشوری که زیان خواهد دید، روسیه است و صدها کیلومتر از ساحل این کشور بدون استفاده خواهد شد.

وی اضافه کرد: عمق دریا خزر در کنار ساحل روسیه بین چهار تا پنج متر است و کاهش بیشتر تراز آب این دریا بسیاری از بنادر روسیه را از مدار تجارت خارج می‌کند.

این استاد دانشگاه همچنین بیان کرد که در حال حاضر به خاطر عمق کم ساحل ۷۰ درصد ظرفیت کشتی‌ها ی روسیه بارگیری می‌شود.

چرا خزر پسروی دارد

این استاد صاحبنظر در حوزه محیط زیست کشور گفت: علت اصلی کاهش تراز آب خزر به خاطر بهره‌برداری کشورها در آبریز خزر نیست بلکه شرایط اقلیمی، کاهش بارش در آبریز خزر، تبخیر آب دریا و الگوی باد که رطوبت را می‌برد، علت آن است.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در توضیح بیشتر کاهش آب دریای خزر بیان کرد: دریای کاسپین به عنوان بزرگترین پیکره آبی محصور در خشکی مشخصات یک اقیانوس کوچک جدا افتاده را دارا بوده که برای سالهاست از سایر اقیانوس های دنیا جدا شده است.

عابسی اضافه کرد: این پهنه عظیم آبی دارای مشخصات منحصر به فرد خود بوده و از منظر تاثیرات اقلیمی و اکوسیستمی به طور مستقیم در پهنه های بزرگی از کره زمین تاثیرگذار است، بنابرین به دلیل ماهیت محصور خود همانند همه دریاچه های محصور در خشکی، نوسانات تراز آب در دریای کاسپین متاثر از ورودی های آن از طریق رودخانه و خروجی های آن ناشی از تفاوت میزان بارش و تبخیر از سطح دریا می باشد.

بررسی تاریخی پسروی خزر

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل اظهار داشت: در طول تاریخ تعادل نداشتن بین ورودی ها و خروجی های این پیکره آبی بارها به تغییرات سریع تراز آب دریا منتهی شده است که به عنوان نمونه تنها در صده گذشته که اندازه گیری مستقیم میدانی از سوی دستگاه های مستقر در ساحل از تراز آب دریای خزر در دسترس است، طی سالهای ١٩٣٠ تا ١٩٧٨، در کمتر از ٥٠ سال کاهش ترازی به میزان ۹.۳ متر در ارتفاع آب دریای کاسپین مشاهده شده است این کاهش تراز آب از سال ١٩٧٨ تا ١٩٩٤ طی کمتر از ١٧ سال به شرایط اولیه بازگشته و نزدیک به ٤ متر افزایش یافته است.

این دکتری محیط زیست در ادامه این را هم گفت که تغییرات سریع طی کمتر از یکصد سال گذشته به خوبی ماهیت نوسانات سریع تراز آب دریای خزر را نشان می دهد. نوساناتی که مشابه آخرین تجربه آن در اواخر دهه ١٣٦٠ شمسی به خسارات عظیمی به خانه ها و تاسیسات شهری مجاور سواحل جنوبی دریا منتج شده است.

وی گفت که طی دهه های اخیر این نوسانات با شدت مشابه ادامه داشته و در روندی معکوس به کاهش مجدد تراز آب دریای خزر از سال ٢٠٠٦ تاکنون منجر شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل بیان کرد که این کاهش متفاوت از افزایش آهسته تراز آب اقیانوس ها و دریاهای آزاد در سواحل جنوبی کشور، بسیار سریع بوده و فرصت بسیار محدودی برای هماهنگی طبیعت با آن فراهم ساخته است، مساله ای که به کوچک شدن خلیج گرگان و خشک شدن تالاب میانکاله در سالهای اخیر منجر شده است.

تاثیر رودخانه ها بر آب خزر

وی در ادامه اضافه کرد: اگر چه این نوسانات در تاریخ حداقل ١٨ هزار سال اخیر این دریا فرایندی تکرار شونده محسوب می گردد اما به نظر می رسد این بار به دلیل تاثیر حضور انسان و فعالیت های آن در حوزه های آبریز منتهی به دریای کاسپین، متفاوت از قبل بوده و ناشی از مداخلات انسانی و فرایند گرمایش جهانی زمین می باشد.

این چهره دانشگاهی با بیان اینکه دریای کاسپین جریان ورودی به خود را از صدها رودخانه کوچک و بزرگ پیرامون دریافت می کند، افزود: رودخانه ولگا بزرگترین رودخانه اروپا و اصلی ترین منبع تامین آب این دریا می باشد که با میانگین دبی ٢٥٢ کیلومتر مکعب به تنهایی بیش از ٨٠ درصد آب ورودی به این دریا را تامین می کند.

وی گفت که سایر رودخانه های بزرگ چون کورا با ١٥ کیلومترمکعب، ترک با هشت کیلومترمکعب و سفید رود با چهار کیلومترمکعب مجموعه کمتر از ٢٠ درصد آب این دریا را تامین می کنند. از این رو هرگونه تغییر در حوزه آبریز رودخانه ولگا اعم از تغییر الگوی کشت و توسعه سدسازی ها، انتقال احتمالی آب، ترسالی یا خشکسالی به تنهایی بر آینده نوسانات تراز آب دریای کاسپین تاثیرگذار است درحالیکه مجموع تغییرات در سایر رودخانه های ورودی، همگی با هم تاثیر بسیار کمی بر این دریا خواهند داشت.

دکتر عابسی که یکی از صاحبنظران حوزه دریا در کشور است، اظهار داشت: در سال های اخیر سدسازی های متعددی در حوزه های آبریز شمالی و جنوبی رودخانه های منتهی به این دریا برنامه ریزی و انجام گرفته است. حجم اولیه سدهای ولگا که در سالهای ١٩٣٠ تا ١٩٧٠ احداث شده اند، ١٧٥ کیلومترمکعب برآورد شده است که بعد از گذشت سالها و پرشدن با رسوبات حجم مفید آنها به ٨٠ کیلومترمکعب کاهش یافته است.

او این را هم گفت که با توجه به سدهای متعددی که در سایر رودخانه های منتهی به این دریا ساخته شده است، برآورد شده که حجم اولیه ای در حدود ٢١٢ کیلومترمکعب مخزن آب برروی رودخانه منتهی به این دریا ساخته شده است.

وی تصریح کرد: در حال حاضر حجم مفید مجموع این مخازن ١٠٢ کیلومترمکعب برآورد شده که بیانگرآن است که بخشی از آورد ٢٧٠-٣٣٠ کیلومترمکعبی ورودی به این دریا در حوزه آبریز مهار شده و امکان ورود به آن را نمی یابد.

وی گفت که بسیاری از این سدها از بیش از ٥٠ سال پیش در حوزه به خصوص آبریز شمالی فعال بوده و طی همان زمان بالا آمدن تراز آب دریای خزرمشاهده شده است، لذا به نظر می رسد این پارامترتنها پارامتر تاثیرگذار در تراز آب دریای خزر نبوده که به تنهایی علت نوسانات بیان کند.

فوق دکتری مهندسی عمران- محیط زیست از آمریکاخاطرنشان ساخت: با توجه به نقش تبخیر و بارش برسطح دریای خزر و تاثیر آورد سالانه رودخانه ولگا ناشی از خشکسالی یا ترسالی های این حوزه آبریز بزرگ به نظر می رسد پارامترهای اقلیمی در ورود و خروج آب به این حوزه بیش از پارامترهای انسانی تاثیرگذار بوده و عامل اصلی تاثیرگذار بر نوسانات آب دریای کاسپین باشند.

وی اضافه کرد: ازآنجا که تاکنون مطالعات عمیق و دامنه داری در سطح منطقه ای و بین المللی به دلیل شفافیت نداشتن در اشتراک گذاری داده های اقلیمی بخش شمالی دریای خزر برروی این دریا انجام نگرفته است اما مرور مطالعات انجام گرفته توسط دانشمندان ایرانی و روس بیانگر آن است که تاثیرات تغییر اقلیم و در پی آن کاهش میزان بارش و افزایش تبخیر در سطح دریای خزر و همچنین تغییر الگوی باد منطقه که باعث خروجی رطوبت تبخیر شده از سطح دریا به سمت عرض های شرقی آن شده است، عامل اصلی در وقوع شرایط حاضر می باشد.

این استاد دانشگاه این نکته را هم مد نظر قرار داد که مطالعات اخیر برروی سناریوهای محتمل ناشی از تغییرات اقلیمی تاثیر نوسانات شمال اقیانوس اطلس بر اقلیم حوزه های آبریزشمالی این دریا را آشکار ساخته است که می تواند با خشکسالی بیشتر این محدوده و کاهش بیشتر تراز آب دریا منتهی شود.

وی گفت: به نظر می رسد باوجود دانسته های زیاد ما از دریای کاسپین به دلیل نا ایستا شدن شرایط اقلیمی و هیدرولوژیکی این محدوده ناشی از تاثیرات پدیده جهانی تغییر اقلیم، انجام مطالعاتی عمیق و هدفمند برای بررسی تاثیر تغییرات جهانی اقلیم بر آینده دریای کاسپین و تالاب های ساحلی آن ضرورتی حیاتی می باشد.

عابسی بیان داشت: پیرو کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر معروف به کنوانسیون تهران امکان همکاری های دراز مدت کشورهای حاشیه و اشتراک گذاری داده های میدانی بیش از هر زمان دیگری ممکن شده است و لازم است ارگان های ذی ربط در کشور نسبت به ایجاد یک کارگروه متمرکز برای پیش بینی شرایط آینده این دریا اقدام کنند.