پروین، ناصح ادیب یا شاعر کودک؟

پژوهشگران، عصر مشروطه را دوران تحولات اجتماعی و توجه به ادبیات کودک دانسته اند؛ گرچه پند و اندرز در همه دوران ها، جزو لاینفک اغلب شعرهاست. در این برهه از زمان توجه به تربیت کودکان و نوجوانان مهم ترین دغدغه ذهنی شاعران است. از همین رو آموزش پایداری در برابر بیگانگان، حکام مستبد داخلی و حتی جهل و نادانی و توصیه به فراگیری دانش در شعر کودکانه این عصر نمود محسوسی دارد.

پروین اعتصامی شاعری است که در عصر دگرگونی فرهنگ، تعلیم وتربیت وادبیات، از نابرابری های اجتماعی سخن می‌گویدشعر در این دوران بنا به ضرورت تاریخی و اجتماعی، جامه فاخر و اشرافی اش را از تن به درکرد و با لباسی ساده به فراخنای کوچه و بازار گام نهاد. اشعاری که به زبان و ذهنیت مردم نزدیک بود و با استقبال کودکان مواجه شد. اشعاری که از نظر سبک شناسی زمانی، ساده، گویا وهمه فهم وکودک پسند است.

و اکنون سخن از اختر چرخ ادب، پروین است. شاعری نادره گوی که طراوت کلامش هرگز رنگ پژمردگی نمی پذیرد ودر حافظه یک ملت به تاریگی یاد دچار نمی شود. مهر بانویی که در گستره فراخ دامن ادبیات پارسی، گل‌هایی عطر آگین که رایحه اش جان ها را سرمست می سازد؛ جسته و دستمایه آفرینش های ادبی قرار داده است. پرنده زرین بال شعر پروین سالهاست که بر بام دل هامان به پرواز درآمده و بر جان هر کودک و بزرگسال به مانایی حک شده است.

پروین اعتصامی شاعر همه مردم از کودک تا بزرگسال است. شاعری است که در عصر دگرگونی فرهنگ، تعلیم وتربیت وادبیات، از نابرابری های اجتماعی سخن می‌گوید. شاعری است که با تمام بزرگسالی خود، به آینده کودکان این کهن بوم چشم دوخته است وبرای آنان شعر می گوید:

ای مرغک خرد ز آشیانه

پرواز کن و پریدن آموز

تا کی حرکات کودکانه

درباغ وچمن چمیدن آموز

رام تو نمی شود زمانه

رام از چه شدی، رمیدن آموز

پروین شاعر خرد و عاطفه است. نازک خیال است و دانش دوست. فخامت قلمش حیرت انگیز است ودر جای جای دیوانش احساس وتخیل هویداست.

اشعار گرانمایه شاعر، پروین اعتصامیپ، آذین هر مجلس و محفلی وآفریده های قلمی اش زبانزد خاص وعام است.

پروین که گوی سبقت از هم قطاران خود ربوده بود؛ عواطف خویش را برای چیدن گل های حکمت از گلستان بی زوال معرفت به کار گرفت واز نگاه قلمش مهر ودوستی تراوید. شعر پروین قصه عشق و هنر است. قصه ای که در جانمان زمزمه می شود. شعر پروین عین زندگی است. پروین با روح پر تلاطم خویش وذهنی سرشار، با کمترین عمر وکمترین مجال برای شعر گفتن بیشترین توفیق را در شعر پارسی از آن خود کرد و در این میان هرگز کودکان پارسی گوی را از خاطر نبرد.

شعر دیگری از پروین که درون مایه ای کودکانه دارد:

ای گربه تو را چه شد که ناگاه

رفتی و نیامدی دگربار

بس روز گذشت و هفته و ماه

معلوم نشد که چون شد این کار

جای تو شبانه و سحرگاه

در دامن من تهی است بسیار

در راه تو کند آسمان چاه

کار تو زمانه کرد دشوار

پیدا نه به خانه ای نه بر بام

به طور کلی شعر کودک شعری است که کودکان آن را دریابند و بزرگسالان از آن لذت برند. از همین رو اشعار شاعرانی که با زبان و تخیل و هیجان کودک و نوجوان تناسب دارد کودکانه است، حتی اگر مخاطب کودک نباشد. چرا که ادبیات کودک را کودک نمی آفریند و هر اثر ادبی که با عاطفه کودک سروکار دارد و بتواند افق دید آفریننده اثر و کودک را در هم آمیزد، ادبیات کودک است و برخی از اشعار پروین از این دست است.

پروین که اشعارش خالی از نو آوری و تازگی نیست در قالب قطعه با حالتی مادرانه و عواطفی زنانه از سخن گفتن اشیاء جامد و بیجان، انسان ها، جانوران و پرندگان می گوید. قطره و شبنم، سگ و گربه، گنجشک و کبوتر، تله و موش گفت و شنودی دارند که مخاطب کودک و بزرگسال، از آن ها «نتایج اخلاقی آموزشی می‌گیرند. » اشعار پروین، نمونه ای از اشعار کلاسیکی است که حتی اگر برای کودکان هم سروده نشده باشد، مخاطب کودک خود را حفظ کرده است. اشک یتیم نمونه ای از اشعار پروین است که کودکان از خواندن و شنیدنش لذت می برند و به یاد می سپارند :

روزی گذشت پادشهی از گذرگهی

فریاد شوق بر سر کوی وبام خاست

پرسید زان میانه یکی کودکی یتیم

کاین تابناک چیست که بر تاج پادشاست؟

کوتاه سخن این که : هزار آفرین بر قلم پر شورو جان پرسرور و روح سرشار از نور وآگاهی پروین باد. اوکه هم ناصح ادیب بود وهم شاعر کودک.