«پروین»؛ وقتی ذوق هنری شاعر را نمی‌بینیم

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، امسال بازار فیلم‌های پُرتره (تک‌چهره‌نگاری) که با تکیه بر زندگی یک قهرمان ساخته شده بودند حسابی داغ بود. آسمان غرب، مجنون، پروین، احمد و پرویزخان از جمله فیلم‌های پرتره جشنواره چهل و دوم فیلم فجر هستند که مخاطب را با زوایایی از زندگی یک شخصیت مشهور ادبی آشنا می‌کنند.

فیلم‌های پرتره جشنواره امسال به لحاظ مضمونی تنوع خوبی دارند و حوزه‌های گوناگون از دفاع مقدس گرفته تا ادبیات و ورزش را پوشش می‌دهند. سینمای ایران در زمینه ساخت فیلم‌های پرتره چندان موفق نبوده و تعداد فیلم‌های ارزشمند در این حوزه از تعداد انگشتان یک دست هم کمتر است. با تماشای فیلم‌هایی که تا امروز در جشنواره اکران شد، می‌توان دریافت که فیلم‌سازان در نحوه مواجهه با مفاخر دچار ضعف هستند.

پروین یک بار به دربار دعوت می‌شود؛ اما نمی‌رود

محمدرضا ورزی در فیلم پروین بیش از آن‌که به روح لطیف و ذوق هنری پروین اعتصامی نزدیک شود، سراغ جنبه عمومی زندگی او می‌رود. ما در این فیلم زنی را می‌بینیم که چند اتفاق همچون ازدواج، طلاق، فقدان پدر، بیماری و مرگ را سپری می‌کند. اتفاقاتی که ممکن است برای هر انسان دیگری رخ دهد.

تلاش و پشتکار پروین برای رسیدن به هدفش را نمی‌بینیم. اصلا نمی‌دانیم آیا هدف و آرزویی داشته است یا خیر

اولین سوالی که پس از تماشای پروین پیش می‌آید این است که تفاوت شاعره مشهور با دیگران زنان معمولی اطراف‌مان در چیست؟ او چگونه قله‌های شعر و ادب را فتح کرده و به موفقیت رسیده است؟ در این فیلم تلاش و پشتکار پروین برای رسیدن به هدفش را نمی‌بینیم. اصلا نمی‌دانیم آیا هدف و آرزویی داشته است یا خیر. کارگردان چند بیت شعر را انتخاب کرده و از بازیگر خواسته این ابیات را جلوی دوربین بخواند. اما معلوم نیست هر بیت شعر چگونه و تحت چه شرایطی سروده شده است؟ حتی نحوه حرف‌زدن بازیگر نقش پروین اعتصامی نیز شباهتی به صحبت کردن یک شاعر ندارد.

پروین در زندگی کوتاهش فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته که این خرده‌روایت‌ها در فیلم نیامده است. او یک بار به دربار دعوت می‌شود؛ اما نمی‌رود و درجه سه لیاقت را هم نمی‌پذیرد. پروین دغدغه حقوق زنان ایرانی را داشت و در این مسیر گام‌هایی برداشت. در فیلم به این نکات کم‌توجهی می‌شود و کارگردان به سرعت از کنار این ابعاد شخصیتی پروین عبور می‌کند.

پروین و پدرش؛ رابطه شاگرد و استادی که دیده نمی‌شود

جایی که پروین درباره فعالیت اجتماعی زنان حرف می‌زند، دیالوگ‌ها در ورطه شعار می‌افتند و بی‌اثر می‌شوند. در فیلم پروین یک پروین اعتصامی مظلوم، خنثی و منفعل را می‌بینیم که بدون آن‌که ذوق و احساسی داشته باشد مثل یک ربات شعر می‌گوید. کارگردان علاوه بر آن‌که نتوانسته اتفاقات زندگی پروین را دراماتیزه کند، سراغ ماجراهایی رفته که معلوم نیست چقدر سندیت داشته باشند.

دیالوگ‌ها در ورطه شعار می‌افتند و بی‌اثر می‌شوند. در فیلم پروین یک پروین اعتصامی مظلوم، خنثی و منفعل را می‌بینیممثلا آوردن آگرین (دختر کولی) از کرمانشاه به تهران؛ آن‌گونه که محمدرضا ورزی گفته برداشت شخصی خودش از اشعار پروین بوده است. در فیلم گفته می‌شود که پروین یکی از بهترین شعرهایش «محتسب مستی به ره دید و ...» را به صورت بداهه سروده است. در حالی که بداهه‌گویی این شعر فاخر و پیچیده بعید به نظر می‌رسد.

محمدرضا ورزی در زمینه ساخت آثار سریال‌های تاریخی از جمله کارگردان‌های پرکار تلویزیون است. او آثار تاریخی را در کمترین زمان و با کمترین هزینه می‌سازد. فیلم پروین در مقایسه با سایر آثار کارگردان با صبر و حوصله بیشتری ساخته شده است. دکور و طراحی صحنه حال و هوای دوران پهلوی اول را دارد و قاب‌ها زیبا و چشم‌نواز هستند. اما در زمینه شخصیت‌پردازی فیلم حرفی برای گفتن ندارد. بزرگانی چون دهخدا و محمدتقی بهار در فیلم حضور کوتاهی دارند و در روند اتفاقات داستان اثرگذار نیستند. پدر پروین اعتصامی (یوسف معروف به اعتصام الملک) اولین استاد و معلم او بوده؛ ولی این رابطه شاگرد و استادی در فیلم دیده نمی‌شود.

می‌گویند هنرمند باید مثل کودکی باشد که برای اولین بار با پدیده‌های دنیا مواجه می‌شود. هیچ چیز این جهان برایش عادی نشده و هر بار با دیدن آدم‌ها و اشیا و اتفاقات متعجب می‌شود. پروینی که در فیلم دیدیم واجد این ویژگی نبود.