به گزارش خبرنگار ایرنا؛ اورامانات به منطقه‌ای در شمال غربی استان کرمانشاه شامل شهرستان‌های پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی اطلاق می‌شود که بیش از ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.
آیین همیاری و مشارکت داوطلبانه مردمی در امورات عام المنفعه در منطقه اورامانات، با پایلوت شهر باینگان با نام «آیین گَه‌ل باینگان» در تاریخ ۱۹ دی‌ماه ۱۴۰۱ به شماره ثبت ۲۷۸۳ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور، ثبت ملی شد که با پیشنهاد شهرداری و تصویب شورای شهر و تایید کمیته نامگذاری شهرستان معبری به همین نام نیز تصویب گردید.
اخیرا نیز ساختمان قدیم بخشداری باینگان به عنوان دومین اثر از شهر باینگان و به عنوان میراث فرهنگی غیرمنقول ثبت ملی گردیده است.
بخش مرزی باینگان از توابع شهرستان پاوه با ۷۶ روستا، بیش از ۱۱ هزار نفر جمعیت دارد و در ۱۲۰ کیلومتری شمال غرب استان کرمانشاه واقع شده است.
پس از ثبت این آیین مردمی و به همت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، پایگاه میراث جهانی هورامان/ اورامانات و با تلاش اعضای شورای اسلامی و شهرداری باینگان مراسم رونمایی از لوح این آئین با حضور خانم «پوران درخشنده»، کارگردان سینما، مدیرکل میراث فرهنگی استان و جمعی از مسوولان و مردم محلی در چهارمین روز از نوروز در شهر باینگان برگزار شد.
شهر باینگان مولود «گَه‌ل» است
شهردار باینگان در این مراسم با تبریک بهار طبیعت و بهار قرآن، گفت: شهر باینگان مولود مشارکت دسته جمعی و داوطلبانه مردمان این دیار است.
«جلیل نویدی» افزود: مشارکت و همکاری جمعی که در زبان و فرهنگ کُردی «گَه‌ل» نامیده می‌شود در بین مردم باینگان (دیار نیکنامان) قدمتی تاریخی داشته و این مردم نجیب همواره از پیشگامان بوده اند و خوشبختانه این امر تا به امروز نیز ادامه داشته است.
وی تصریح کرد: با هدف حفظ و ترویج این فرهنگ و روش نیکو و انتقال آن به نسل آینده پیشنهاد ثبت ملی آن را مطرح کردیم که خوشبختانه اتفاق افتاد و امروز شاهد رونمایی از لوح و همچنین معبر «گَه‌ل» در شهر باینگان هستیم.
شهردار باینگان همچنین با اشاره به نقش محوری زنده یاد «غفور رستم‌زاده» از فعالان گردشگری منطقه در ایجاد معبر «گَه‌ل» گفت: بدون شک بانی اصلی این امر خیر، مرحوم رستم‌زاده بود و ایجاد این معبر را مرهون تلاشهای بی وقفه آن مرحوم هستیم.
رونمایی از لوح ثبت ملی «گَه‌ل» در باینگان
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمانشاه در این مراسم از آیین «گَه‌ل» به عنوان یکی از بارزترین مصادیق برای شعار سال نام برد و گفت: در این آیین مردم برای عمران و آبادانی مشارکت می‌کنند.
«داریوش فرمانی» با بیان اینکه امروز در باینگان از یکی دیگر از میراث‌های ناملموس استان که به ثبت رسیده رونمایی می‌کنیم، افزود: علاوه بر رونمایی از لوح ثبتی این آیین، یک خیابان هم در باینگان به نام «گَه‌ل» نامگذاری شده است.
وی ادامه داد: آیین «گَه‌ل» یکی از میراث‌های ارزشمند در منطقه اورامانات است که در آن مردم برای توسعه عمران و آبادانی مشارکت می‌کنند و در واقع می‌توان گفت که یکی از مصادیق شعار سال از سوی مقام معظم رهبری یعنی «جهش تولید با مشارکت مردم» است.
فرمانی افزود: باتوجه به اینکه باینگان یکی از شهرهای سخت گذر استان کرمانشاه است و کار جاده‌ای در آن بسیار سخت است لذا برای ساخت تنها حدود یک کیلومتری راه نیازمند اعتبارات بالایی است و از طرفی حتی اگر اعتبارات هم تخصیص پیدا کند، باز انتقال ماشین آلات برای ساخت جاده به این نقطه دشوار خواهد بود، بنابراین مردم این شهر بدون هیچ گونه اعتبار دولتی، زن و مرد برای ساخت راه همکاری می‌کنند که این میراثی بسیار ارزشمند است که باید آن را حفظ کنیم.
وی افزود: از آنجایی که آیین «گَه‌ل» یکی از مصادیق تحقق شعار سال محسوب می‌شود، این مراسم را امروز برگزار کرده‌ایم و تلاش داریم که از این پس روی میراث‌های ناملموس استان برای تحقق شعار سال استفاده کنیم.
پوران درخشنده کارگردان مطرح سینمای ایران مهمان ویژه این مراسم بود.
در این مراسم از لوح ثبتی آیین «گَه‌ل» رونمایی و یک معبر نیز به این عنوان نامگذاری شد.
در این آیین همچنین از مرحوم «غفور رستم‌زاده» بانی و مسبب زنده نگاه داشتن «گَه‌ل» یاد شد.
آیین انسانی «گَه‌ل» کرمانشاه باید جهانی شود
«پوران درخشنده» کارگردان سینما نیز در این مراسم با زیبا توصیف کردن آیین «گَه‌ل» در شهر باینگان گفت: به ساخت یک فیلم سینمایی از این آیین فکر می‌کنم.
درخشنده اظهار کرد: زمانی که به این منطقه آمدم و چنین آیینی را دیدم، فهمیدم که به عنوان یک فیلم‌ساز چقدر از فرهنگ قومی که در آن این میزان انسانیت وجود دارد، غافل مانده‌ایم.
کارگردان مطرح سینمای ایران تصریح کرد: در این آیین انسانیت موج می‌زند، برای همین باید «گَه‌ل» را جهانی کنیم، مردم این منطقه با این آئین نشان می‌دهند که چگونه می‌توانیم همدیگر را دوست داشته باشیم و به هم کمک کنیم.
وی افزود: مردم این منطقه با آئین «گَه‌ل» نه تنها در ساخت راه بلکه در شادی‌ها، غم‌ها و همه امور اجتماعی بدون هیچ‌گونه چشم‌داشتی و فقط از روی انسانیت و عشق ورزیدن به همدیگر مشارکت می‌کنند که این قابل تحسین است.
«گَه‌ل» (همیاری) مردم باینگان برای احداث راه دسترسی به باغات
درخشنده ادامه داد: اولین بار است که در چنین مراسمی شرکت می‌کنم و افتخار می‌کنم که در مراسمی که عظمت دارد و انسانیت در آن نهفته است حضور پیدا کرده‌ام.
این کارگردان سینما با بیان اینکه توجه به هم نوع و انسان دوستی که در این آیین وجود دارد را در هیچ کجای دنیا نمی‌توان یافت، تاکید کرد: امروز در دنیایی زندگی می‌کنیم که مردم آن مدام در حال جنگیدن، قتل عام و فاصله گرفتن از هم هستند، اما در نقطه‌ای از استان کرمانشاه مردمی هستند که همه با دستان خالی کنار هم با عشق برای حل مشکلات کمک می‌کنند.
وی گفت: مردم این منطقه بدون اینکه از دولت کوچکترین کمکی بگیرند، خودشان با دستان خود مسجد می‌سازند و راه درست می‌کنند، این همه زیبایی را باید انتشار دهیم، جهانی کنیم و به مردم دنیا معرفی کنیم تا از آن الگو بگیرند.
درخشنده با بیان اینکه برای معرفی هرچه بهتر این آئین تلاش خواهد کرد، افزود: من به ساخت یک فیلم سینمایی در مورد آیین «گَه‌ل» فکر می‌کنم و اگر امکان ساخت آن فراهم شود می‌تواند فیلم جذابی باشد.
فرهنگ همیاری و مشارکت مردم باینگان از قدمت تاریخی برخوردار است
رییس شورای شهر باینگان نیز در این ارتباط گفت: فرهنگ مشارکت و همیاری، در منطقه اورامانات از جایگاه فرهنگی و تاریخی خاصی برخوردار است که نمود عینی و ویژه آن را در شهر باینگان می‌توان مشاهده کرد.
«طالب حیدری» ادامه داد: این سنت حسنه از زمان‌های کهن در فرهنگ مردم این دیار نقش بسته که به کمک آن پروژه ها و امورات عام المنفعه پس از فراخوان بزرگان جامعه با مشارکت داوطلبانه آحاد مردم به اجرا در می‌آید که علاوه بر اعتقاد به باقیات الصالحات بودن آن نقش ویژه ایی در حل مشکلات جامعه دارد که نشان از زنده بودن آن فرهنگ و جامعه دارد. این مشارکت غالبا به صورت کار یدی داوطلبانه و برای آنهایی که امکان ندارند کمک نقدی داوطلبانه است.
وی در ادامه عنوان کرد: راه دسترسی به ییلاق و باغات باینگان در گذشته بسیار پرشیب و سخت بود که نیاز به اصلاح آن احساس می‌شد که در زمستان سال گذشته با مشارکت اهالی به مدت ۴۴ روز و هر روز میانگین۸۰ نفر به صورت یدی در احداث راه جدید مشارکت داشتند و همچنین مبلغ قابل توجهی به صورت نقدی از طرف کسانی که امکان حضور نداشتند جمع آوری شد که پس از این اتفاق مبارک به فکر ثبت ملی این موضوع افتادیم که با زحمات دکتر عزیز مصطفایی کارشناس ثبت آثار ناملموس و همکارانشان در اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پس از تهیه و تصویب پرونده در استان کرمانشاه در جلسه سال گذشته شورای ملی ثبت میراث فرهنگی کشور، به تصویب رسید و با استقبال اساتید داور و مسوولان مربوطه مواجه شد.
رییس شورای شهر باینگان خاطر نشان کرد که مجموعه شورا و شهرداری برنامه ها و پیشنهاداتی برای حفظ و پاسداشت این میراث ارزشمند کهن و انتقال آن به نسل جوان در نظر دارد.
باینگان دیار نیکنامان با قدمتی تاریخی
بخش باینگان یکی از بخش‌های سه‌گانه شهرستان پاوه است که از شمال به نوسود و حومه پاوه، از جنوب به جوانرود و از غرب به کشور عراق محدود می‌گردد. قسمت زیادی از خاک این بخش را ارتفاعات فراگرفته که شامل ماکووان ، گزن، اوته، بَلْهَس، زردوئی، کله خانی، راگا، گَرمَزناب و شش دول است.
بخش باینگان در حوضه شمال غربی استان کرمانشاه قرار گرفته است و آب و هوای نیمه مرطوب دارد. رودهای مهم آن شامل سیروان، زیمکان (۱۶۰ کیلومتر) که پس از پیوستن رود چم زریسک (آب زرشک) به آن به رودخانه سیروان می‌ریزد، لِیَله (۷۳ کیلومتر)، چَم‌ِ مرّه خیل (۳۰ کیلومتر)، آب سفید برگ، آب خلیفه و آب لَرَن است. رودهای دودان و باینگان نیز در همین ناحیه جریان دارند.
بخش باینگان شامل ۲ دهستان به نام های شیوسر و ماکوان است که این دو دهستان شامل روستاهای متعددی می‌باشد. قرآنی که کتابت آن به حدود ۳۰۰ سال پیش باز می‌گردد، در روستای میر عبدلی، یکی از آبادیهای بخش باینگان نگهداری می‌شود.
نواحی مختلف این بخش برای رویش انواع گیاهان دارویی و صنعتی مساعد است. در این منطقه کوهستانی جنگل‌های تنک نیز دیده می‌شود. جانوران گوناگون و پرندگان مختلفی نیز حیات وحش این ناحیه را تشکیل می‌دهند.
درآمد مردم این بخش برپایه دامداری و باغداری است. آب باغداری بخش باینگان از رودخانه و چشمه تأمین می‌شود. انواع محصولات باغداری، پرورش طیور به طریق سنتی، فرآورده‌های دامی و لبنی – که جنبه صادرات نیز دارد – و صنایع دستی، از اهم تولیدات این منطقه به شمار می‌رود.
اهالی باینگان از اهل سنت (شافعی) هستند و زبانشان کُردی است که به لهجه جافی تکلم می‌کنند. در خلال جنگ عراق و ایران، باینگان از جمله مناطقی بود که آسیب فراوان دید و ۵۰ درصد از ساختمان‌های منطقه ویران شد و بیشتر روستاهای آن از سکنه تهی گردید.
نمایی از شهر باینگان
شهر باینگان مرکز بخش باینگان است و در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی پاوه، در منطقه‌ای کوهستانی، با ارتفاع ۱۳۰۰ متر از سطح دریا گرفته است. شهر در منطقه پایکوهی قرار گرفته، و کوه‌های شاهو، راگا و ماکوان مشرف بر آن است. دره زیبای سهور در شمال شهر واقع، و شعبه‌ای از رود مرّه خیل در آن جاری است. رود چم مره‌خیل از جنوب باینگان می‌گذرد و به رود مرزی سیروان می‌ریزد.
چشمه‌های دائمی چاوک و گرماب در نزدیکی شهر واقع است و مردم از آب آنها، از طریق لوله‌کشی، استفاده می‌کنند. آب و هوای باینگان نسبتاً سرد و نیمه مرطوب است و درجه سرمای آن تا( ۲۶- ) نیز گزارش شده و میزان بارش سالانه تا ۵۹۰ میلی‌متر به ثبت رسیده است.
قدمت تاریخی شهر به پیش از اسلام باز می‌گردد چنانچه مسجد جامع باینگان توسط عبدالله بن عمر بن خطاب همزمان با ۲ مسجد روستای زردویی و تین پی ریزی شده است. طوایف «بادنیان‌ِ» عراق، هسته اولیه جمعیت باینگان را تشکیل می داده، و شهر کنونی، ییلاق آنها محسوب می‌شده است. به تدریج طوایفی در این محل ساکن شدند و نام آن را از بادنیان به بانیکان و سپس به باینگان تغییر دادند.
باینگان از قدیم مهد و کانون افرادی مخلص چون ملا فتاح فرشید باینگانی معروف به امام شافعی ثانی و خلیفه حیدر حیدری باینگانی از پیران طریقت بوده است و حال نیز شهر از فیض وجود نوه خلیفه بزرگ به اسم حاج خلیفه علی حیدری بهره مند است. علاوه بر افراد مذکور آرامگاه ۲ شخص روحانی دیگر به نام های شیخ احمد و پدر ایشان بابا میکائیل موجود است.
نظر شما