به گزارش ایرنا، با توجه به تاثیرات منفی که استفاده از سموم شیمیایی بر روی سلامت انسان و محیط‌زیست دارد، کشاورزی مدرن برای مبارزه با آفات شیوه دیگری را پیش گرفته است.
در این شیوه حشرات به مصاف همدیگر می‌روند و آفات مربوط از بین می رود. این در حالی است که همه حشرات در کشاورزی مضر نیستند بلکه بسیاری از آنها برای اهداف مختلفی مانند گرده‌افشانی یا از بین بردن آفات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در مبارزه بیولوژیک با آفات از حشرات شکارگر کمک گرفته می‌شود. ماهیت طبیعی این روش باعث شده که هیچ تاثیر منفی بر روی کیفیت محصولات کشاورزی به جای نماند. در نتیجه فرایند کشاورزی و دفع آفات دیگر برای طبیعت مضر نخواهد بود. بلکه جزئی از یک چرخه طبیعی است که می‌تواند به حفظ سلامت محیط‌زیست کمک کند. همچنین استفاده از این شیوه سلامت انسان را هم تحت تاثیر قرار نداده و همواره محصولاتی ارگانیک را تولید خواهد کرد.
خبرنگار ایرنا با "محمد خانجانی" پژوهشگر و کارآفرین برتر کشور با سابقه ۳۰ سال پژوهشگر نمونه استان و مدیرعاملی یک شرکت دانش بنیان در زمینه کنترل عوامل بیولوژیک در این باره گفت وگو کرده است که در پی می خوانید:
باقیمانده سموم شیمیایی روی تولیدمثل و ایجاد سرطان موثر است
خانجانی گفت: امروزه بحث ایمنی غذایی یکی از اهداف دولت های مختلف در جهان بویژه در کشورهای پیشرفته است که بدنبال تامین غذای بدون سم و آلودگی میکروبی و کودهای شیمیایی و نیترات هستند.
این پژوهشگر و کارآفرین برتر کشوری ادامه داد: با ایمنی غذایی، ایمنی روان مصرف کننده نیز تامین می شود و مصرف کننده می داند که غذای سالم مصرف می کند و در نهایت سلامت جامعه نیز تضمین می شود چرا که کشاورزی تنها منبع غذایی بشری است که باید غذا و ایمنی آن را فراهم کرد.
وی افزود: محصولاتی که کاشته می شود که در غالب موارد با حشرات گیاهخوار مواجه می شود که برای محصولات خسارت اقتصادی دارند و تولید کننده ناچار است که آفات مزارع خود را به روشهای مختلف کنترل کند.
خانجانی تصریح کرد: روشهای کنترل آفات اغلب شیمیایی است که از ترکیبات آفت کش تشکیل شده است و باقیمانده این ترکیبات روی محصول نگرانی های زیادی را ایجاد کرده است از جمله اینکه محصول غذایی آلوده به آفت کش است که با ورود به سفره غذایی باعث مشکل می شود و روی تولید مثل بشر اثر می گذارد و باعث بروز بیماریها و سرطان می شود، بویژه در کشور ما که متوسط سن جمعیت بالا است.
این پژوهشگر و کارآفرین برتر کشوری درباره عوارض استفاده از سموم شیمیایی با اشاره به اینکه آلودگی محیط زیست، آلودگی آب و خاک، عدم تضمین صادرات به علت آلودگی جمله این عوارض هستند، یادآور شد: برخی اوقات سموم محصول کشاورزی سم زده شده با شستن، پوست کندن و حتی با پختن نیز از آنها از بین نمی روند.
وی اظهار کرد: بنابراین تغییر نگرشی در این زمینه در جهان صورت گرفته، با عنوان"مدیریت کنترل تلفیقی" مورد تاکید قرار گرفته است که بر مبنای آن، یک روش کنترل مطلوب و موثر را روی آفات ندارد بلکه باید تلفیقی از روشهای مختلف انتخاب کنیم و بهتر است که کنترل آفات به روش بیولوژیک باشد.
کارآفرین برتر کشوری درباره صدمات آفات به محصول و کشاورز بیان کرد: به طور میانگین ۳۰ تا ۳۲ درصد محصولات را آفات از بین می برند که یک سوم از محصول تولیدی را از چرخه مصرف خارج می کند.
در گلخانه تولید محصول ۱۰ برابر می شود
وی یکی از عرصه هایی که در تامین غذا بشر مطرح است را گلخانه عنوان کرد که بخش اعظم سبزی و میوه های آحاد جامعه را تامین می کند و علت آن کمبود آب است و چاره ای ندارد که تولید را چند برابر کنیم که این کار را در قالب کشت گلخانه ای انجام می دهد.
خانجانی درباره مقایسه برداشت محصول از گلخانه و کشت در فضای آزاد گفت: در محیط باز کشاورزی برای هر هکتار ۵۰ تا ۷۰ تن گوجه فرنگی برداشت می شود اما در گلخانه این میزان به بالای ۵۰۰ تن گوجه فرنگی خوب و با کیفیت و با آب کم تولید می شود.
وی درباره شرایط رشد آفات در گلخانه ها ادامه داد: شرایط که در محیط گلخانه برای رشد گیاهان فراهم می شود برای رشد آفات نیز تامین می شود و زمینه زاد و ولد آفات را افزایش می دهد بنابراین تولید کننده ناچار است که آفت موجود در گلخانه را کنترل کند و حشره گیاهخوار نیز در شرایط و دمای و رطوبت مطلوب گلخانه می تواند تولید مثل آفات را چند برابر کند.
استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان با یادآوری اینکه در دوره کرونا در سال ۲۰۲۱، سال میوه و سبزی نامگذاری شده بود خاطر نشان کرد: قبل از کرونا سرانه و سبد سالانه میوه و سبزی ۱۲۸ کیلوگرم مطرح شده بود که پس از دوره کرونا وقتی مشخص شد، در جوامعی که میوه و سبزی کافی در سبد غذایی آنها بوده، ایمنی بهتری در مقابل کرونا داشتند، سرانه مصرف میوه و سبزی به ۱۸۴ کیلوگرم افزایش داده شد یعنی هر فرد باید روزانه ۴۰۰ کیلوگرم میوه و سبزی دریافت کند.
وی تاکید کرد: دولت در سالهای اخیر تلاشهای زیادی کرده است که گلخانه ها گسترش یابند که یکی از اهداف آن ، استفاده بهینه از آب است و دیگر اینکه بتوانیم محصول بیشتری را با استاندارهای لازم سلامتی برداشت کنیم.
پس از تحریم، تولید بیولوژیک آفت کش ها بومی شد
کارآفرین برتر کشور درباره نحوه کلی از بین بردن آفات در گلخانه ها تصریح کرد: کنترل آفات گلخانه باید بر اساس مهار زیستی یا مهار کنترل بیولوژیک باشد که در اشکال متفاوت کنترل زراعی، فیزیکی و موردی بصورت شیمیایی روی تک بوته انجام می شود.
وی افزود: در کنترل آفات سبد کنترل بیولوژیک داریم که جمعیت آفات را از نشاء تا آخرین روز برداشت را با دشمن طبیعی کنترل می کنیم و با این روش داخل گلخانه فضای سم شیمیایی وجود ندارد.
خانجانی اظهار کرد: با دانش فنی دشمن طبیعی آفات را تکثیر می کنیم امری که در کشور دانش فنی آن وجود دارد هر چند که یک روز برای ما آرزو بود که بتوانیم بصورت انبوه برسانیم و برای مهار بیولوژیکی بهره برداری کنیم.
وی یادآور شد: تا چند سال قبل مبارزه بیولوژیک در اختیار چند شرکت چند ملیتی اروپایی و آمریکایی بود و تا سال ۱۳۹۷ نیز آنها را وارد و برای کشورهای خارجی شغل ایجاد می کردیم که پس از مساله تحریم علیه کشورمان آنها از ایران رفتند.
پژوهشگر برتر کشور تاکید کرد: با تلاش توانستیم دانش فنی مبارزه بیولوژیک با آفات را در کشور بومی سازی کنیم و اکنون نه تنها توانایی داریم کل کشور را پوشش داده بلکه می توانیم نیاز کشورهای همسایه را تامین کنیم.
وی با اشاره به اینکه با گسترش مبارزه بیولوژیک در کشور، مدیریت هزینه در بیمارستان نیز کاهش و شغل برای دانش آموختگان بخش کشاورزی ایجاد می کند و محیط زیست سالم در اختیار جامعه قرار می دهد، افزود: میوه کرم زده سم نخوره بهتر از میوه های تمیز سم خورده است و ارزش غذایی بیشتری دارد.
خانجانی ادامه داد: وقتی محصول را سمپاشی می کنیم درصد زیادی روی خاک می ریزد، عوامل بیولوژیک خاک نیز آلوده و به تبع آن آب نیز آلوده می شود اما اگر بصورت بیولوژیک کنترل کنیم هم محصول سالم می شود، هم تنوع زیستی آسیب نمی بیند، خاک سالم و آب سالم می ماند، نیاز به شستشوی کمتری دارد و جامعه از آرامش روانی بیشتری برخوردار می شود.
نوع جدیدی از کنه سیر و پیاز شناسایی کرده ایم
وی در اینکه شرکت تحت پوشش وی چه محصولاتی برای مبارزه با آفات تولید می کند، تاکید کرد: که چهار کنه شکارگر تولید می کند که کنه های گیاهخوار گلخانه را کنترل می کند و برای محصولاتی مانند فلفل دلمه ای ، خیار ، گوجه و گیاهان زینتی کاربرد دارد.
کارآفرین نمونه کشور با بیان اینکه یک گونه جدید کنه را که در داخل خاک هستند شناسایی کرده ایم که کنه مربوط به سیر و پیاز بوده و قابل کنترل است، بیان کرد: سه نوع سن شکارگر نیز برای گلخانه ها تولید می کنیم.
وی با اشاره به اینکه به گلخانه داران برای مبارزه با انواع آفات مشاوره می دهد، گفت: به اغلب استانهای کشور مانند مازنداران، اصفهان ، یزد و اقصی نقاط کشور محصول دانش بنیان خود را ارسال می کنیم.
استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت: محصولات تولیدی بیولوژیک را به کشور ازبکستان صادر می کنیم تا ارزآوری لازم را برای کشور داشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه این شرکت دانش بنیان را با سرمایه پنج میلیارد ریالی در ابتدا تاسیس کرده است، تاکید کرد: در ابتدا زمینی نداشتیم و یک قطعه زمینی از دانشگاه بوعلی اجاره کردیم و معاونت علمی ریاست جمهوری و صندوق مهر امید نیز در شروع کار کمک لازم را انجام دادند.
خانجانی سرمایه شرکت را در حال حاضر ۵۰۰ میلیارد ریال برآورد کرد که ۳۰۰ میلیارد ریال آن مربوط به گلخانه است.
وی در باره استقبال کشاورزان از محصولات تولیدی گفت: این استقبال به دلیل شناخت کشاورزان از روش طبیعی از بین بردن آفات، در حد مطلوب است.
این پژوهشگر برتر درباره استفاده از مبارزه بیولوژیک در فضای باز برای کشاورزان گفت: در محیط زمین کشاورزی هزینه تولید بالا می رود چون میزان تولید پایین است، در گلخانه ۵۰۰ تن تولید محصول داریم و در فضای باز ۵۰ تن، بنابراین روش مبارزه بیولوژیک در فضای باز صرفه اقتصادی ندارد.
وی با اشاره به اینکه هزینه هر مترمربع استفاده از مبارزه بیولوژیک و رهاسازی حشره شکارگر را ۷۰ تا ۱۰۰ هزار ریال است، ادامه داد: هر مترمربع گلخانه حدود ۱۵ میلیون ریال فقط هزینه ساخت تاسیسات دارد.
استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه در سال های قبل محصولات گلخانه ای جایی در محصولات تولیدی کشاورزی نداشت، تصریح کرد: در ۲ سال اخیر برای ساخت گلخانه تلاش های زیادی انجام شده است.
وی بخشی عمده ای از صادرات محصولات کشاورزی را مربوط به محصولات گلخانه ای عنوان و خاطرنشان کرد: اگر یک بار با مدیریت از کنه شکارگر استفاده شود و رطوبت گلخانه نیز کافی باشد، دیگر نیاز به استفاده مجدد از رهاسازی حشرات نیست اما اگر شرایط مطلوب نباشد، نیاز به رهاسازی مرحله دوم دارد.
خانجانی یادآور شد: در گلخانه گل رز که از رطوبت بالا استفاده می شود، با یکبار رهاسازی حشرات ممکن است برای چند فصل جواب دهد. شکارگر در اینگونه محیط ها هر پنج روز یک بار زادو ولد می کند.
وی ادامه داد: گلخانه گل رز یک بار قلمه انتقال داده می شود و تا هشت سال از آن شاخه بریده شده و استفاده می شود.
کارآفرین برتر با اشاره به اینکه هزینه مبارزه بیولوژیک با آفات بیشتر است، ادامه داد: هزینه هر متر مربع مبارزه بیولوژیک ۶۰ تا ۷۰ هزار ریال است و برای یک هکتار حدود ۷۰۰ میلیون ریال می شود که گرانتر از روش مبارزه شیمیایی است.
وی تاکید کرد: اگر فلفل دلمه ای با روش بیولوژیک آفات آن کنترل شده باشد، سه ماه هم در یخچال باشد، سالم می ماند اما گیاهی که با روش سموم آفت زدایی شده باشد، طی ۲ هفته پلاسیده می شود.
استاد دانشگاه بوعلی سینا در باره امکان کاهش قیمت نهایی مبارزه به روش بیولوژیک، آن را وابسته به مزد کارگر دانست که چون روند کاهشی ندارد، بنابراین هزینه تولید مبارزه بیولوژیک نیز پایین نمی آید.
وی با بیان اینکه همدان ۱۰ شرکت دانش بنیان دارد، اضافه کرد: در استان رقیب نداریم و دانش فنی را به جایی نمی دهیم و در رابطه با تولید عوامل بیولوژیک در کشور منحصر بفرد هستیم.
نیاز هر شهرک گلخانه ای به مجموعه تولید عوامل بیولوژیک
خانجانی تصریح کرد: سازمان حفظ نباتات کشور باید دانش فنی را از ما بخرد و بین دانش آموختگان و بهره برداران بدهد و تا زمانی که این دانش خریداری نشود در اختیار ماست.
وی اظهار امیدواری کرد این چرخه تولید عوامل بیولوژیک در کل کشور ایجاد شود و هر شهرک گلخانه ای یک مجموعه تولید عوامل بیولوژیک داشته باشد.
پژوهشگر برتر کشور در بخش کشاورزی گفت: در هر شهرک گلخانه ای یک مجموعه تولید عوامل بیولوژیک نیاز داریم و باید به این سمت برویم همانطور که یک واحد به بسته بندی محصولات تولیدی اختصاص پیدا می کند، یک واحد نیز به این اختصاص پیدا کند.
وی در هزینه ساخت و تاسیس یک کارگاه تولید عوامل بیولوژیک گفت: یک ساختمان می خواهد با حدود ۵۰ میلیارد ریال و همین اندازه نیز تجهیزات می خواهد و زمین مورد نیاز حدود ۲۰۰ میلیارد ریال برای ایجاد یک چنین کارگاهی اعتبار نیاز است.
استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان درباره میزان خسارت وارده در صورت استفاده نکردن از عوامل آفت زا در گلخانه ها گفت: با توجه به شرایط مطلوب برای پرورش آفات، محصولات یک گلخانه نیز می توانند حتی بطور کامل از بین بروند.
وی یادآور شد: اگر کنه گیاه خوار ۱۰ تخم در بیرون می گذاشت که ۲ نمونه از آنها شانس باز شدن داشت در گلخانه هر ۱۰ نمونه آنها تبدیل به حشره می شود.
تحقیقات کشاورزی باید محصول محور باشد
خانجانی درباره مشکلات کشاورزی در استان همدان با اشاره به اینکه در منطقه خشک در حال کشاورزی هستیم که آب کم است و در این حالت باید دانش بالایی در مزرعه برای تولید محصول مقاوم به خشکی داشت، خاطرنشان کرد: در حالیکه نوع کشت در کشاورزی در بسیار از مناطق مربوط به همان ۴۰ سال قبل است که باید تغییر نگرشی در تولید داشته باشیم.
وی ادامه داد: درختی گردویی که با اقلیم ۴۰ سال پیش کاشته و در حال برداشت بود با وضعیت کم آبی در شرایط حاضر نمی تواند پاسخگوی نیازها باشد، باید به سمت درختانی گردویی برویم که تبخیر و تعرق کمتری داشته باشد، روی برگهایشان موم برگی بالاتری داشته باشد، مدیریت باغ و آفات باید داشته باشیم.
کارآفرین برتر کشور بیان کرد: بخواهیم یا نخواهیم اکوسیستم دنیا تغییر کرده است و باید یک بازنگری اساسی در تولید محصولات کشاورزی داشته باشیم. باید از نهال های مقاوم به کم آبی ، آفات و تبخیر و تعرق استفاده کنیم.
وی با انتقاد از رویه تحقیقاتی در مسائل مربوط به کشاورزی در کشور گفت: الان در کشاورزی بسیاری از کارهای مربوط به گذشته را انجام می دهیم در حالیکه جهاد کشاورزی و مرکز تحقیقات باید به شیوه های نوین کشاورزی روی آورند.
استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان افزود: با کار روتین گذشته نمی توانیم شرایط جدید را مدیریت کنیم مدیریت شرایط جدید آب و هوایی نیاز به دانش دارد. زمین در حال گرم شدن است باید متناسب با شرایط اقلیمی جدید نهال کاشته شود که در اینصورت میزان آب مصرفی و نیاز غذایی کشور مدیریت می شود.
خانجانی درباره دیمزارها نیز گفت: باید به سمت گیاهان کم آب برویم اکنون علم به جایی رسیده است که روزنه های تنفسی برگ را مدیریت می کند که کی بازشود و کی باز نشود.
وی با بیان اینکه در زمینه تولید مقاله خوب هستیم اما زمانی که این مقالات بخواهد تبدیل به عمل شده و اجرایی شود، لنگ می زنیم ، اظهار کرد: تحقیقات باید مساله محور و محصول محور باشد و نتیجه تحقیق کاغذ نباشد باید روی نیاز محصولات جامعه کار شود و برای آنها راه حل پیدا کند.
نظر شما