به گزاش خبرنگار ایرنا، چه پدر و مادر یک کودک یا نوجوان باشید و چه معلم و مربی یا حتی مسئولان عرصه تعلیم و تربیت، این مساله بنیادی است که با چه شیوه ی با کودک و نوجوان صحبت کنیم تا موثر واقع شود و بجای اثرگذاری به تنش و سکوت و بی‌اعتمادی نینجامد.
بسیاری از والدین و مربیان کودک و نوجوان گلایه می‌کنند که کودک و نوجوانشان به سخنان منطقی آنها گوش نمی‌دهند، لجبازند یا مدام به دنبال فریب و به اصطلاح پیجاندن آنها هستند.
این گلایه‌ها اگر چه بجا به نظر می‌رسد اما باید دانست که ریشه در چه دارد و چرا ارتباطات و مکالمه‌ها نه تنها به نتیجه مطلوب نظر والدین و مربیان نمی رسند بلکه گاه با نتیجه سوء خود، کار را بدتر می‌کنند.
اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی فارس به مناسبت روز ادبیات کودک و نوجوان از رئیس مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز دعوت کرد تا در نشست تخصصی گفت‌وگوی موثر با کودکان و نوجوانان درباره این دغدغه‌ها و چالش‌ها با والدین، مربیان و کتابداران به گفت‌وگو بنشیند.
در این نشست تخصصی، لازمه‌های و شاخصه‌های یک گفت‌وگوی موثر بیان و دلایل عدم موفقیت ها در این زمینه واکاوی شد.
دکتر سعید حسام‌پور، به عنوان کسی که در مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز، سالها پژوهش و مطالعه کرده است، حاصل بررسی های خود و همکارانش در بخش ادبیات این دانشگاه را با والدین و مربیانی که مخاطب کودک و نوجوان امروز هستند، به اشتراک گذاشت.
تفکیک گفت‌وگو و بحث؛ مساله اثرگذاری یک مکالمه
این استاد ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز گفت: در این زمینه باید ۲ واژه بسیار کلیدی گفت‌وگو و بحث را تفکیک کنیم و مصداق‌های هر یک از آنها را بشناسیم.
او درباره این تفاوت، بیان کرد: اگر به هنگام صحبت کردن با کودک و نوجوان در ذهن خود به دنبال یافتن راه حل باشید گفت وگو می‌کنید، اما اگر بخواهید از او پاسخ دریافت کنید، به معنای بحث و جدل است.
حسام‌پور ادامه داد: کسی که به دنبال پاسخ دادن است، می خواهد بحث کند و کسی که به دنبال راه‌حل است، گفت‌وگو خواهد کرد؛ گاهی والدین از کودک و نوجوان خود می‌پرسند که چرا این کار را کردی؟ با چه کسی و کجا رفته بودی؟ با اجازه چه کسی این کار را کرد؟ و از کودک یا نوجوان خود پاسخ می‌خواهند و این به بحث منجر می‌شود.
او افزود: اما در گفت‌وگو، به کودک و نوجوان گفته می‌شود آیا میدانی کاری که انجام دادی، این مساله را ایجاد می‌کند؟ یعنی بیا تا با یکدیگر درباره این گفت‌وگو کنیم.
به گفته او این متفاوت است که از آغاز فرد را متهم کنید و موضع منفی بگیرید یا اینکه به دنبال یافتن راهکاری با همکاری خود او باشید؛ کودک و نوجوان در مقابل موضع منفی والدین یا مربی خود، موضع می‌گیرد، ممکن است دروغ بگوید یا طفره برود و در نهایت اعتماد خود را به شما از دست خواهد داد.
رئیس مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز گفت: حتی اگر کودک و توجوان ما اشتباه کرده، نباید به دنبال محکوم کردن کودک و نوجوان باشیم، بلکه بگذاریم خود او به این نتیجه برسد.
او ادامه داد: بحث، بی اعتمادی و گفت‌وگو اعتماد ایجاد می‌کند و برای کودک این روشن است که ما به دنبال محکوم کردن و اثبات خود به عنوان بزرگتر هستیم یا به دنبال گفت و گو و یافتن راه کار برای حل مساله.
به گفته حسام‌پور، گفت وگو ارتباطی برد - برد با کودک و نوجوان است اما بحث و جدل برد - باخت، است؛ در این صورت والدین به دنبال شکست فرزند خود هستند در حالی که خودشان شکست خورده‌اند.
چگونه با کودک و نوجوان خود گفت‌وگو کنیم
این استاد ادبیات کودک و نوجوان گفت: نوع ارتباطی که آن را بحث می‌نامیم، رابطه یک دوست با دوست نیست؛ در این رابطه پدر و مادرها و مربیان در ذهنیت خود به دنبال پیروزی و اثبات این هستند که من از تو کودک و نوجوان بیشتر می‌دانم و تو باید مقهور دانایی و نوانایی من شوی، در این صورت، مخاطب ترجیح می دهد اصلا با ما حرف نزند؛ گاهی بلند و گاهی در دل خود می‌گوید تمامش کن و سکوت می‌کند.
او با بیان اینکه گفت وگو تداوم می یابد اما بحث تمام می‌شود، ادامه داد: بحث از اساس همه دیوارها را می‌شکند و کودک و نوجوان با این استدلال که سخنان من اهمیتی ندارد،زورم به او نمی‌رسد یا درک نمی‌شوم، در اصطلاح کوتاه می‌آید و بحث خاتمه پیدا می‌کند؛ در این صورت پدر و مادرها گمان می‌کنند پیروز شده‌اند، بلکه لحظه شکست خودتان است.
حسام‌پور با تاکید بر اینکه در گفت‌وگو به دنبال برد- برد هستیم و نتیجه ی بحث، برد - باخت است، گفت: بحث مانند این است که با کودک خود در حال جنگ هستید در حالی که باید فکر کنید دوستی برابر است، در این صورت به او توهین و او را تحقیر نمی کنید.
او اضافه کرد: شاخصه بعدی گفت‌وگو، طرح سوال است؛ در این زمینه ادبیاتِ پرسیدن از کودک و واژه‌هایی که انتخاب می‌کنیم دارای اهمیت است، باید به جای اینکه از او پاسخ طلب کنیم، سوالی را پیش روی کودک بگذاریم تا زمینه گفت‌وگو درباره مساله فراهم شود.
استاد دانشگاه شیراز در پاسخ به والدینی که می‌پرسند، گاهی با وجود گفت وگو کودک و نوجوان ما قانع نمی‌شود،گفت: باید برای یک گفت و گوی موثر، بررسی کنیم و اطلاعات لازم را داشته باشیم، تنها نظرات خود را مطرح نکنیم بلکه مستند و با استفاده از نظر کارشناسان سخن بگوییم و کودک را هم دعوت به پرسش و پژوهش کنیم.
او اضافه کرد: حتی می‌توانیم فیلم‌هایی را برای او به نمایش بگذاریم یا از او بخواهیم که خودش درباره اثرات کاری که انجام می‌دهد، سرچ کند.
حسام‌پور گفت: به عنوان نمونه اگر درباره محدودیت استفاده از گوشی موبایل با فرزند خود صحبت می‌کنید، می‌توانید از نظرات کارشناسان درباره مشکلات ساختاری بدن، خشکی چشم و دیگر عوارض آن استفاده کنید، فیلمی را برای او نمایش دهید یا از او بخواهید خودش برود و عوارض استفاده بیش از اندازه از گوشی را در اینترنت مطالعه کند.
او این را هم گفت که والدین و مربیان ببینند در قبال منع کودک و نوجوان از یک اقدام، آیا جایگزین‌های جذابی به او ارائه می‌کنند.
رئیس مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز برابری را از دیگر شاخصه‌های یک گفت وگوی موثر میان کودک و نوجوان و والدین و مربیان آنها دانست و گفت: در قالب یک گفت وگو، در موقعیتی برابر با یکدیگر، به دنبال صحبت کردن درباره مساله هستیم، در حالی که در بحث به دنبال برنده شدن یا شکست دادن و اثبات خود به کودک هستیم تا قبول کند که کار اشتباهی را انجام داده است، در حالی که قرار نیست پدر و مادر ، بچه خود را شکست بدهند.
او افزود: نباید با کودک، از بالا و موقعیت برتر گفت‌وگو کرد در حالی که طی بحث، یکی به عنوان عاقل تر و داناتر با فردی ناقص‌تر سخن می‌گوید و طبیعی است که در این صورت کودک و نوجوان موضع گیری منفی و سکوت کند.
حسام پور احترام و توجه را دیگر ویژگی یک گفت وگوی موثر دانست و گفت : باید بیشتر گوش باشیم تا دهان، پنبه را از گوش خود خارج کنیم و در دهان بگذاریم و بدانیم که هر کس بیشتر حرف می زند، می بازد، هرچند که فکر کند برنده است.
این استاد دانشگاه افزود: اگر این گزاره مهم را در نظر داشته باشیم که باید بیش از زبان، گوش باشیم، کودک و نوجوان اعتماد کند می‌کند و حرف دل خود را در میان می‌گذارد و در غیر این صورت به دروغ گفتن و سکوت روی می‌آورد.
او افزود: در برابر احترام و توجه موجود در گفت‌وگو، در بحث و جدل تنها اعمال قدرت وجود دارد؛ خواه قدرت زبانی باشد یاعاطفی و جسمی و مالی و دیگر گونه های اعمال قدرت.
حسام پور ادامه داد: در گفت وگو با کودک و نوجوان، با همکاری خود او به نتیجه می‌رسیم، مثلا باید درباره آسیب‌های استفاده بیش از اندازه از گوشی با او گفت و گو کنیم تا خود او به این نتیجه برسد و بپذیرد نه اینکه او را محروم کنیم که نوعی اعمال قدرت به شمار می‌رود.
کشف امکان های جدید از دیگر ویژگی‌هایی است که استاد زبان و ادبیات کودک دانشگاه شیراز برای یک گفت‌وگوی موثر برشمرد و گفت: شما با گفت و گو به دنبال نتیجه تازه هستید نه اینکه چیزی که از قبل در ذهن داشتید را اثبات کنید و به کودک بقبولانید؛ در گفت‌وگو صحبت می‌کنید و چه بسا به نتیجه تازه‌ای برسید.
او اضافه کرد: نگاهی نو و کنجکاوانه به مخاطب، داشتن علاقه واقعی به دیگران، صحبت کردن از صمیم قلب، نشان دادن احترام بی‌قید و شرط به او، صداقت داشتن در گفت وگو با کودک و به تعلیق درآوردن فرضیات و قضاوت‌ها و پیش داوری ها در هنگام گفت و گو با کودک از دیگر مواردی است که حسام‌پور به والدین و مربیان توصیه کرد ، در گفت و گو با کودک و نوجوان مخاطب خود در نظر داشته باشند.
چه کلید واژه‌ها و کلماتی را در گفت‌وگو با کودک و نوجوان به کار ببریم؟
استاد دانشگاه شیراز، این موضوع را با بیان یک مثال توضیح داد: تصور کنید کودکی صبح صورت خود را نَشسته و با سلام گرمی به پدر و مادرش، بر سر میز صبحانه می‌نشیند اما آنها بجای آنکه سلام او را پاسخ دهند، بگویند باز هم که دست و روی خود را نشسته‌ای ؛ نتیجه این برخورد چه خواهد شد.
حسام پور ادامه داد: این پدر و مادر باید حتی اگر کودکشان سلام نکرد، پیش دستی کنند و اینقدر این رفتار را تکرار کنند تا برای او درونی شود.
به گفته او نباید هنگام گفت‌وگو، تهاجمی عمل کنیم چون باعث از بین رفتن این فرآیند می‌شود و دیگر اثرگذار نخواهد بود.
استاد زبان و ادبیات کودک دانشگاه شیراز گفت: نکته بعدی که باید به آن بپردازیم این است که کودک امروز و دیروز چه تفاوت‌هایی دارند و بر این اساس با اوگفت و گو کنیم؛ شاید برای ما عجیب باشد که نوجوان امروز برایش این اهمیت دارد که پُستی که امروز در شبکه‌های اجتماعی گذاشته، امروز مخاطبان زیادی نداشته اما این بخشی از زندگی او شده، چه ما خوشمان بیاید و چه بدمان بیاید.
او اضافه کرد: نمی توان با ادبیاتی که پدر و مادرهای خودمان با ما گفت وگو می‌کردند با کودک و نوجوان امروز سخن گفت و انتظار اثرگذاری داشت؛ بلکه باید دنیای کودک و نوجوان امروز را به رسمیت بشناسیم و بپذیریم که دنیای او متفاوت است.
حسام پور ادامه داد: حتی اگر در دل آنها را قضاوت و محکوم کنیم، نوع رابطه ما نیز با آنها متفاوت می شود و دیگر اگر در آغوششان هم می‌گیریم، انرژی کافی و مثبت را ندارد و او متوجه می شود که پدر و مادر یا معلم گونه‌ای مرا نگاه می کنند، که انگار نمی‌فهمم؛ این احساسات تلنبار می شود و تبدیل به کوهی میان ما و فرزندمان می‌شود که منجر به بی‌اعتمادی خواهد شد.
برنامه‌ریزی برای کودک و نوجوان؛ قاطعیت در عین انعطاف
استاد دانشگاه شیراز با این بیان که قاطعیت به معنای زورگویی و تحمیل نیست، گفت: اگر این واقعیت را بفهمیم اتفاقات مهمی در ارتباط ما با کودکان و نوجوانان خواهد افتاد.
او با این مقدمه درباره برنامه ریزی برای کودکان و نوجوانان پیشنهاد کرد: قانون‌ها باید در طی گفت و گو با خود او توافق شود و شکل بگیرد، نه اینکه بگوییم من تعیین می‌کنم که چه کار را چه زمانی انجام دهی.
حسام‌پور اظهار کرد: هنگامی که خود او در برنامه ریزی مشارکت دارد و در آن دخیل است کمتر تنش ایجاد می‌شود؛ بنابراین نباید در این زمینه برای کودک و نوجوان اعمال قدرت کرد.
او این را هم گفت که باید در هر برنامه‌ریزی یک انعطاف چند درصدی در نظر گرفته شود و کودک و نوجوان درباره این تغییر جزئی در برنامه نیز ابراز نظر کند؛ البته باید دانست که انعطاف مغایرتی با قاطعیت ندارد.
این استاد دانشگاه افزود: میزانی از انعطاف را کودک پیشنهاد می‌کند، اما در نهایت باید به آن عمل کرد؛ او باید به این نتیجه برسد که شما انعطاف دارید اما ضعف نه، بین انعطاف و ضعف داشتن، تفاوت وجود دارد.
سخنی با نویسندگان ایرانی کودک و نوجوان
رئیس مرکز مطالعات ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز با اشاره به تحلیل بررسی‌های انجام شده در این مرکز بر روی داستان‌های کودک و نوجوان ایرانی، گفت: تصویری که در این داستان ها برای کودک و نوجوان از پدر ساخته شده، شخصیت‌هایی خشن یا بی حوصله و یا فردی که مدام به کودک و نوجوان گیر می‌دهد و در یک کلام نچسب هستند و مادران افرادی دلسوز و منفعل که زود کوتاه می‌آیند.
او با گلایه گفت: چرا این تصویر را از پدر ساخته اید، شما می‌توانید پدران را به گونه‌ای درست‌‍تر تصویر کنید، چنانکه در نوشته‌های خارجی پدر مهربان و دلسوز و با درک بالا نیز تصویر می‌شود.
این استاد زبان و ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز اضافه کرد: نویسنده‌ها خواسته‌اند حرف دل بچه‌ها را بیان کنند اما از ظرفیت خوب و موثر ادبیات غفلت شده است.
حسام‌پور گفت: ما باور داریم که ادبیات منبع بسیاری از اتفاقات و کنش و واکنش‌هایی است که در کودک رقم می‌خورد.
ناامید نشوید، تیزبین و جست و جوگر باشد
استاد زبان و ادبیات دانشگاه شیراز به والدین و مربیان کودکان و نوجوانان گفت:قرار نیست شما با مراجعه به روانشناسی یا فردی مطلع، نسخه ای برای ارتباط موثر دریافت کنید و اگر نتیجه نداد، ناامید شوید.به نتیجه نرسیدن یک نسخه برای ارتباط با کودک و نوجوان نباید شما را ناامید کند؛ بیشتر تلاش کنید، غیر مستقیم او را زیر نظر بگیرید و فکر کنید تا ببینید چه راهی برای گفت وگو با او موثرتر است.
او با بیان اینکه بسیاری از موقعیت‌های تازه با گفت‌وگو و حتی مشورت با دیگر والدین به دست می‌آید، افزود: اینکه والدین آگاه شوند که تا کنون ارتباطی عمیق با فرزندانشان نداشته اند و تصورشان چقدر اشتباه و سطحی بوده قدم بسیار بزرگی برای برقراری ارتباطی موثر است.
نظر شما