خنجری به قلب هیرکانی

به گزارش خبرنگار ایرنا، تک زنی درختان هیرکانی یک روش ناجوانمردانه ای است که تعدادی افراد سودجو برای استفاده از کیفیت خوب چوب درختان هیرکانی دست به زخمی کردن درخت با هدف خشکاندن می کنند. این سوداگران با پیاده روی چند کیلومتری در قلب جنگلهای هیرکانی درختانی را که مناسب کار خود دیدند انتخاب و با تبر چندین ضربه محکم به دور تا دور درخت وارد یا آن را پوست کنده و بعد از زخمی کردن این درخت از محوطه دور می شوند.

بعد از گذشت چندین ماه که درخت به طور کامل خشک شد آن را قطع و بعد از تکه تکه کردند با اسب یا قاطر به مناطق پایین دست حمل می کنند.

تعداد دیگری از سوداگران حتی رنج حمل چوب خشک شده را هم برخود تحمیل نمی کنند و با در دست داشت ابزار مورد نیاز، درخت را در همان مکان سلاخی کرده و کار خود را انجام می دهند. سوداگران چوب با این درختان خشک شده دسته بیل، کلنگ و ابزارهای همانند آن تهیه می کنند که برخی از این افراد در داخل جنگل همین کار را انجام داده و چوب را به مناطق پایین دست حمل نمی کنند.

برخی دیگر که با تنه این درختان خشک لاک تراشی می کنند این چوب ها را به منزل یا کارگاه سنتی خود حمل تا راحتر بتوانند کار خود را انجام دهند.

لاک تراشی شامل ساخت مصنوعات چوبی با نقش های الهام گرفته از طبیعت است. محصولاتی که ساخته هنر لاک‌تراشی است شامل ظروفی همچون کچه (قاشق چوبی)، جوله (وسیله ای شبیه پارچ چوبی)، برنج شور (کاسه‌ای گود و بزرگ)، قند چوله، کترا(کف گیر)، پلاکر، دونه پاج(دیس گرد چوبی برای تمیز کردن برنج)، کلز (ملاقه) و… می باشد که بیشتر در طبخ، سرو غذا و تقریبا تمامی فعالیت های آشپزی کاربرد دارد.

اگر سری به بازارهای هفتگی مازندران بزنید بدون تردید افرادی را خواهید دید که در حال فروش صنایع دستی با چوب جنگلی هستند یا تعداد دیگری که دسته بیل و کلنگ در دست دارند و از آنها بپرسید از چه چوبی است بیشتر آنها می گویند همه اینها از چوب جنگلی تهیه شد.

دوستداران محیط زیست بر این باورند جنگل نشینان ضمن این که باید بهترین نگهبان برای این میراث کهن باشند از طرف دیگر نباید تحت هیچ شرایطی اجازه دهند تعدادی از افراد سودجو دست به اقدامی بزنند که فرایند انقراض جنگلهای هیرکانی را شتاب می دهد.

قدمت جنگل های هیرکانی به طور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس آخرین نظرات کارشناسان قدمت جنگل‌های هیرکانی بیش از ۴۰ میلیون سال برآورد شده و بازمانده دوره سوم زمین شناسی هستند. از همین جهت به فسیل‌های زنده شهرت دارند و در حوزه باستان شناسی و گیاه شناسی یک موزه طبیعی به شمار می روند.

در دنیایی که تاکنون هزاران گونه گیاهی و جانوری منقرض شده اند، مجموعه ای کهن با قدمتی این چنینی نه تنها یادگاری با ارزش از دل تاریخ است، بلکه منبع عظیمی از گونه های منحصر به فرد زنده است که باید حفظ شود.

اما اهمیت جنگل های هیرکانی تنها از بعد قدمت آن نیست، چرا که این جنگل‌ها علاوه بر تامین اکسیژن، در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب، حفاظت از بافت خاک و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند.

همچنین از بعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساکنین نواحی شمالی کشور نیز جنگل های هیرکانی بسیار موثر بوده اند. به طوری که نوار شمالی کشور از محبوب ترین سایت‌های گردشگری ایران به شمار می رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین های شمالی کشورمان شده است.

افرا بیشترین قربانی

یکی از کارشناسان محیط زیست در گفت گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: درخت افرا یکی از بیشترین نوع درختان هیرکانی است که مورد "پِ هاکردن" سوداگران چوب قرار می گیرد.

احمد رضا شجاعی گفت: "پِ هاکردن" یک روش بسیار ناجوانمردانه ای است که نابودی گونه های نادر درخت های هیرکانی را فراهم می کند.

وی با بیان این که سوداگران چوب در این بخش یا از جنگل نشینان منطقه هستند یا دوستان جنگل نشین دارند، اظهار کرد: همه جنگل نشینان باید بدانند که این اقدام و تخریب جنگلهای هیرکانی بیشتریت آسیب را به خود آنها وارد می کند.

شجاعی گفت: برخی از لاک تراشها یا افرادی که با چوب درختان هیرکانی دسته بیل و کلنگ تهیه می کنند این کار را به عنوان شغل درآمد زا برای خود می دانند.

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: این "پِ هاکردنها" در اوایل بهار انجام می شود که این درختان توان جوانه زدن و رشد در بهار و اوایل تابستان را از دست داده و در فرایند خشک شدن قرار گیرد.

شجاعی با اشاره به این مطلب که در مدت چند سال گذشته تعدادی از این سوداگران شناسایی و دستگیر شدند، ادامه داد: منابع طبیعی با کمک نیروهای مردمی و دهیاران و شورای اسلامی روستاها باید این افراد را شناسایی و دستگیر کنند.

وی گفت: اگر امروز همه برای حفظ جنگلهای هیرکلانی این میراث گهن دغدغه نداشته باشیم انقراض درختان هیرکانی شتاب خواهد گرفت و فرزندان ما دیگر شکوه این درختان حیرت انگیز را نخواهند دید.

شجاعی گفت: طبق قانون برداشت چوب خشک و تر و حتی گیاهان دارویی از اراضی ملی ممنوع است و این سوداگران به بهانه خشک بودن درخت حق قطع و سلاخی این درختان را ندارند.

این کارشناس محیط زیست تصریح کرد: سوداگران چوب برخی از درختان را که در عمق جنگل "پِ هاکردن" برای حمل آن با مشکل مواجه خواهند شد یا آن را گم می کنند و این درختان بعد از مدتی پوسیده و به زمین می افتند.

جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشورهای ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسورها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.

البته این جنگل ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر، به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می شناسند.

ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می گیرد.

همچنین در حال حاضر جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند.

از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالباً پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد را نام برد.

به طور کلی از نظر علمی در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل، شرایط برای رشد درختان راش وجود ندارد، اما در جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند، توده های فشرده درخت راش به صورت انبوه رشد کرده اند که از این نظر منحصر بفرد هستند.