نعره‌ای برای زندگی

به گزارش خبرنگار ایرنا، کارشناسان محیط زیست معتقدند زمانی یک مرال می تواند در یک منطقه جنگلی زندگی بانشاطی داشته باشد که جنگل از یک وسعت کافی برخوردار باشد و راه دسترسی به مناطق مختلف جنگلهای هیرکانی برای این مرالها مسدود نشده باشد. در غیر این صورت نباید به آینده مرال و جنگلهای هیرکانی امید داشت.

مرالها که در شبکه های اجتماعی کاربران از آنها به عنوان سلطان هیرکانی نام می برند زندگی آن با شکوه حیرت انگیز جنگلهای هیرکانی گره خورده است.

بسیاری از مناطق جنگلی بالادست مازندران همانند مناطق گلیران و شیخ موسی بابل که زیستگاه مرال بود دیگر صدای از نعره این حیوان به گوش نمی رسد و در حال حاضر لکه های سبزی در این استان وجود دارد که همزمان با گاوبانگی نعره شادی بخش زندگی مرالها به گوش می رسد.

کارشناسان حیات وحش بر این باورند در هر منطقه جنگلی که جاده سازی، اجرای طرح های گردشگری و سرقت چوب و زمین صورت نگیرد حضور مرالها در آن منطقه جنگلی به مراتب بیشتر خواهد بود.

صاحبنظران بر این باورند بانگ مرال که نمادی از آینده طبیعت است اگر این نعره خاموش شود نشان از حال ناخوش جنگلهای هیرکانی محسوب می شود چون زیستگاه این حیوان به مرحله ای از تخریب رسیده است که دیگر جایی برای زندگی مرال نیست.

حفظ زیستگاه مرال یکی از مهمترین شاخصه برای تداوم زندگی این گونه نادر در جنگلهای هیرکانی است و کارشناسان بر این باورند تنها راه حفظ این گونه ارزشمند استفاده از ظرفیت و مشارکت مردمی اهالی بومی منطقه خواهد بود.

شمارش مرالها متفاوت از پرندگان مهاجر و دیگر گونه های جانوری است که در دشت یا کوه زندگی می کنند و با توجه به این که مرال در مناطق بالادست جنگل زندگی می کنند سرشماری دقیقی از آنها وجود ندارد.

اما از روی نعره های مرالها در زمان گاوبانگی به طور میانگین می توان حدس زد که در کنار مرال نر چند مرال ماده وجود دارد اما نکته قابل توجه آن است که جمعیت این گونه در لبه خطر انقراض قرار دارد و به‌دلیل شکار بی‌رویه و تخریب زیستگاه از تعداد آن‌ها کاسته شد.

یکی از زمان‌هایی که فرصت تعرض به این گونه را در اختیار شکارچیان قرار می‌دهد، فصل گاو بانگی یا به زبان محلی‌ها «ورزاچمر» است.

گاو بانگی فعالیت پر سر و صدای گوزن نر همزمان با فصل جفت گیری برای تعیین قلمرو است که در آن گوزن نر برای تعیین قلمرو به جنگ با دیگر نرها می رود و با ایجاد صدایی شبیه صدای گاو اهلی، گوزن های ماده را به حضور در محدوده قلمرو خود فرا می‌خواند.

در فصل گاوبانگی اگر گوزن نر صدای همجنس نر دیگری را در قلمرو خود بشنود با سرعت به سمت صدا حرکت می کند تا گوزن مهاجم را از قلمرو خود خارج کند.

زیستگاه مرال حفظ شود

کارشناس محیط زیست و حیات وحش در گفت گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: اگر به آینده حضور مرالها در جنگلهای هیرکانی دغدغه ای وجود دارد حفظ زیستگاه این گونه نادر حیات وحش از اهمیت ویژهای برخوردار است.

جواد یعقوب زاده گفت: هر چند در سالهای اخیر با مشارکت مردم و محیط بانان اقدامات موثری برای افزایش تعداد مرالها انجام شد اما این امر کافی نیست و بایدگامهای موثر تری برداشته شود.

عضو تیم پوشش نجانت مرالها در مازندران با بیان این مطلب که شمارش مرالها در دل جنگل سخت است، اظهار کرد: پیش بینی می شود در شمال کشور کمتر از یک هزار راس مرال حضور داشته باشند.

وی ادامه داد: سهم جنگلهای مازندران از این مرالها حدود ۵۰۰ راس است که این گونه نادر در لبه منطقه خطر انقراض قرار دارد و باید با حساسیت و دقت نظر بیشتری به این موضوع توجه شود.

یعقوب زاده با اشاره به این مطلب که برخورد قهری برای حفظ مرالها موثر است اما کافی نخواهد بود، اظهار کرد: فرهنگ سازی و بهره مندی از ظرفیت مردمی برای حفظ این گونه ارزشمند بسیار گره گشا خواهد بود.

این کارشناس محیط زیست گفت: مشارکت درست با مردم محلی منطقه و دست یابی به راهکار موثر برای حفظ مرالها از جمله دغدغه ها و پیشنهاد فعلان زیست محیطی برای جلوگیری از انقراض سلطان هیرکانی است.

وی با اشاره به این مطلب که بسیاری از مناطق بالادست جنگلهای هیرکانی همانند گلیران و شیخ موسی بابل دیگر مرالی وجود ندارد، اظهار کرد: در شرایط فعلی یک لکه سبزی از حضور مرالها در جنگلهای هیرکانی وجود دارد که باید از آن به درستی محافظت شود.

هیرکانی جزیره نشود

جواد یعقوب زاده در ادامه بیان داشت: اگر با جاده سازی های مختلف به همراه اجرای طرح های گردشگری جنگلهای هیرکانی همانند جزیره ای شود که راه ارتباطی مرالها بسته شود دیگر امیدی به ماندگاری آنها نخواهد بود.

وی گفت: اگر مرالها در جنگلی که به شکل جزیره درآمده زندگی کنند و هیچ تهدیدی هم نداشته باشند باز در معرض خطر انقراض قرار دارند.

این کارشناس با بیان این مطلب که در تکثیر درونی مرالها تنوع ژن پایین می آید، گفت: این امر یک تهدید جدی برای ادامه زندگی مرالها در جنگلهای هیرکانی محسوب می شود.

یعقوب زاده ادامه داد: این گونه نادر حیات وحش باید در یک جنگل وسیع که راه دسترسی به گله های دیگر وجود داشته باشد زندگی کند تا نژاد آنها تقویت شود.

این کارشناس ادامه داد: جاده سازی های مختلف، آسفالت راه های بالادستی جنگل، شکار و تخریب جنگلهای هیرکانی از جمله چالش های مرالها در مازندران و شمال کشور محسوب می شوند.

وی ادامه داد: اگر بخواهیم به آیند این مرالها امید داشته باشیم به طور مثال این حیوان باید به راحتی از مناطق بالادست آمل به منطق جنگلی نور و نوشهر هم دسترسی داشته باشد تا تنوع ژن این حیوان زمینه بقای آنها را فراهم کند.

یعقوب زاده تصریح کرد: همه دلسوزان و دوستداران حیات وحش باید با مشارکت مردم و اهالی منطقه تلاش کنند تا نسل مرالها منقرض نشود و شکوه این گونه ارزشمند برای تسل های بعدی سالها در جنگلهای هیرکانی زنده بماند.

مرال یا گوزن قرمز، نماد تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی و از گونه‌های حمایت شده است که قلمرو آن از شمال غرب تا ارسباران و از شمال شرق تا بخش های از خراسان شمالی امتداد دارد و مناطق جنگلی و مرتفع گلستان از جنگل‌های بندرگز و نوکنده درغرب تا پارک ملی گلستان در شرق از مهم‌ترین زیستگاههای مرال ایران به شمار می‌رود.

مرال های ماده در فصل گاوبانگی پس از آن که مرال نر با قرار گرفتن در بلندی، بانگ سر می دهد تا قلمرو خود را تعیین کند، در فضای باز جنگل جمع می شوند تا وارد حرمسرای حریفی شوند که تلاش می‌کند رقبا را از قلمروش خارج کند و این زمان یکی از فرصت طلبانه ترین موقعیت برای شکارچیان است تا عیش خود را با گرفتن قربانی کامل کنند.

بانگ پی درپی مرال های نر هم در این ایام امکان شناسایی و ردیابی آنها را برای شکار آسان تر می‌کند.

شکارچیان فرصت طلب به همین هم قانع نمی شوند و تلاش می‌کنند با تقلید بانگ گوزن‌های نر به وسیله دمیدن در شاخ گوزن یا لوله‌های پلاستیکی، گوزن نر را به طرف خودشان بکشند و سپس با شلیک گلوله رویای زادآوری آنان را بر باد دهند و بی رحمانه آنها را سلاخی کنند.

همچنین در فصل گاوبانگی، گوزن های نر جوان که موفق به تعیین قلمرو نشده اند از قلمرو نرهای بزرگ تر رانده شده و به حاشیه مناطق جنگلی پناه آورده و به آسانی در تیررس شکارچیان گرفتار می شوند.

علاوه بر آن، گوزن ها در فصل جفتگیری به دلیل ترشح هورمون از هوشیاری و تمرکز بالایی در شناسایی و فرار از دام شکارچیان برخوردار نبوده و به آسانی طعمه صیادان می شوند.

به دلیل آسیب پذیر شدن گوزن ها در فصل گاوبانگی، محیط بانان زیستگاههای مرال در مناطق جنگلی گلستان اقدام به برپایی پست های موقت گاوبانگی به وسیله چادر در نقاط حساس کرده و حفاظت از گوزن ها را تشدید می کنند و این در حالیست که در سایر ایام سال، شکار مرال به دلیل پوشش انبوه زیستگاه های جنگلی و هشیاری گوزن ها با مشقت بیشتری همراه است.

چادرهای گاوبانگی در ۲ نقطه بنا می شوند، تعدادی در راس ارتفاعات و پرتگاه‌های مسلط به پهنه‌های جنگلی مستقر می شوند که از آن بیشتر برای سرشماری و ثبت صدای مرال و شمارش این گونه استفاده می شود به طوریکه محیط بانان با ثبت صدای مرال و نقاطی که صدا از آن مناطق به گوش می رسد برآوردی حدودی از جمعیت مرال ها به دست می آورند و اگر احیانا صدای تیری به گوش برسد به سایر محیط بانان اطلاع می دهند.

استان مازندران زیستگاه ۴۹۰ گونه جانوری از رده‌های مختلف مهره‌داران اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستیان و ماهی‌ها است. ۲۶ گونه جانوری در مازندران در زمره گونه های تحت حمایت سازمان های بین المللی محیط زیست قرار دارند.