برداشت غیراصولی رسوبات تالاب انزلی به محیط زیست آسیب می‌زند

فرشید رمضانی روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، تالاب‌ها را از جمله سازنده‌ترین اکوسیستم‌های جهان دانست و افزود: چنانکه می توان آنها را با جنگل های بارانی و صخره‌های مرجانی مقایسه کرد.

وی افزود: تالاب‌ها اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد، غنی و حاصلخیز و از مولدترین محیط‌های جهان و دارای ارزش‌های غیرقابل انکاری از نظر اکولوژیکی، اقتصادی، تفرجگاهی و زیبایی‌شناسی برای جوامع انسانی، جانوری و گیاهی است که امروزه با تهدیدهای گسترده‌ای مواجهند.

رمضانی اضافه کرد: بررسی‌های مختلف توسط دستگاه‌ها، مؤسسات و نهادهای آموزشی، پژوهشی و اجرایی در ارتباط با اهمیت، عملکرد و ‌وضعیت کنونی تالاب‌ها انجام شده است که هر یک از آنها به‌گونه‌ای وضعیت تالاب‌های ایران را مورد بررسی قرار داده‌اند.

وی عنوان کرد: بررسی های اسنادی و شواهد میدانی حاکی از ‌ناپایداری اکوسیستم تالاب‌ها در ایران است که این مساله بسیار مهم بوده و کشف چرایی آن می‌تواند کمک بزرگی به نهادهای تصمیم‌گیر در این حوزه باشد.

وی ادامه داد: تالاب انزلی به لحاظ ملی، بین المللی، جغرافیایی و نیز اقتصادی به دلیل پشتوانه مهمی که در افزایش تولیدات گیاهی و پرندگان آبزی و تکثیر ماهیان اقتصادی- شیلاتی دارد از اهمیت بسیاری برخوردار است.

رمضانی عنوان کرد: این تالاب از نظر گردشگری، کنترل سیلاب‌های منطقه، فراهم کردن امکانات ارتباطی آبی و حمل و نقلی، علمی، آموزشی و فرهنگی برای متخصصان و پژوهشگران نیز مهم است.

مدیرکل زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان اضافه کرد: در سواحلی که نزولات زیاد باشد؛ واردات آب شیرین رودخانه در پشت کرانه ساحلی علاوه بر آنکه حجم تبخیر را جبران می کند، دریاچه را به محل باقیمانده آب شیرین یا تالاب بدل می کند که نمونه بارز آن تالاب های بندرانزلی، امیرکلایه لاهیجان و کیاکلایه لنگرود است.

به گفته وی، با ورود آب رودخانه ها به داخل تالاب انزلی، رسوبات دانه درشت‌تر در حاشیه کناری ته نشین می شوند و رسوبات دانه ریزتر مانند ماسه و گل ولای به مرکز آن انتقال می یابند.

وی گفت: امروز رشد بی رویه گیاهان مردابی به همراه رسوبات بر سرعت نابودی تالاب افزوده است و به علت تجزیه و تخمیر همین بقایا، رسوبات حالت تعفن پیدا کرده و به صورت لجن سیاه رنگ مملو از گاز متان درآمده است.

عمده‌ترین تیپ رسوبی ته نشین در تالاب انزلی گِل و ماسه است

مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان با ارائه گزارشی از رسوب شناسی نهشته در تالاب انزلی گفت: حفظ و احیای تالاب انزلی با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد زمین شناسی اکولوژیکی، لیمینولوژی زیست محیطی و گردشگری بسیار ضروری است.

نهشته:

(لیمنولوژی : علم مطالعه منابع آبی شیرین است که از لحاظ شیمیایی و زیستی تحت تاثیر ارتباطات با محیط زیست قرار دارند. این علم، به بررسی اکوسیستم‌های آب‌های شیرین از جمله دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودخانه‌ها، همچنین فرآیندهای زیستی، فیزیکی و شیمیایی در این منابع می‌پردازد.)

وی تصریح کرد: مساحت تالاب بندرانزلی‌ در ابتدای تشکیل حدود ۲۰۰ کیلومتر مربع بوده و این تالاب در آغاز قرن پانزدهم، بر اثر ایجاد دو زبانه خشکی باریک و شنی بر روی خلیج انزلی تشکیل شد بنابراین از نظر زمین شناسی بسیار جوان است و عمده ترین دلیل بوجود آمدن آن تشکیل زبانه‌های ماسه‌ای (Split) بین انزلی و کپورچال همراه با پسروی دریا است که در طول زمان این تالاب را به چهار بخش مجزا شرقی، مرکزی، غربی و سیاکیشم تقسیم کرده است.

رمضانی اضافه کرد: حوضه آبریز تالاب انزلی از نظر محدوده جغرافیایی از غرب به رودخانه شفارود و از شرق به رودخانه سفید رود محدود می‌شود و هشت رودخانه مهم ماسوله، پسیخان، پیش رودبار، مرغک، خاکایی، پلنگ رود، گاز رودبار و پیر بازار آب این تالاب را تامین می کنند.

وی ادامه داد: طبق طبقه بندی فولک ۱۹۷۴ (روشی برای تقسیم بندی ماسه سنگها) نهشته‌های سطحی تالاب انزلی به ۱۰ رده تقسیم بندی می‌شوند شلمل گِل با کمی گراول، گِل ماسه‌ای با کمی گراول، گِل گراولی، گِل ماسه‌ای، سیلت، ماسه گِلی با کمی گراول، ماسه، ماسه گراولی، ماسه با کمی گراول، گراول با کمی ماسه. نتایج دانه بندی نشان می‌دهد که دو نوع تیپ رسوبی گل با کمی گراول و گل ماسه‌ای با کمی گراول بیشترین پراکنش را در رسوبات سطحی تالاب دارند.

(گراول: تجمع طبیعی، تحکیم نیافته اجزای سنگی گردشده که ناشی از فرسایش اند، شامل ذرات بزرگتر از ماسه (قطر بیشتر از ۲میلیمتر)

بیشترین پراکنش سطحی رسوبات ۲ نوع تیپ رسوبی گِل با کمی گراول و گِل ماسه‌ای با کمی گراول است.

وی تاکید کرد: بطور کلی عمده‌ترین تیپ رسوبی پراکنش شده در تالاب انزلی طبق تقسیم بندی فولک در قطب تیپ رسوبی گِلی می‌باشد یعنی ذرات ته نشست شده بیشتر در اندازه سیلت و رس می‌باشد و در مرحله بعد نهشته‌های ماسه‌ای است.

رمضانی تصریح کرد: رسوبات تالاب انزلی به طور عمده در اندازه ریزدانه می‌باشند این رسوبات در کانال‌های رودخانه‌ای که به تالاب وارد می‌شوند ذرات درشت دانه در حد گراول هستند. جنس ذرات نهشته شده در اندازه گراول که در نهشته‌های قسمت‌های کانال‌های رودخانه ای مشاهده می‌شود اکثرا از ذرات تخریبی و آواری تشکیل شده و ذرات گراولی موجود در نهشته‌های تالاب از جنس صدف بوده و دارای منشاء بیوژنیک (محصول فعالیت موجودات زنده) می‌باشد.

رمضانی با بیان اینکه عمده‌ترین تیپ رسوبی ته نشست شده در تالاب انزلی گِل و ماسه است، گفت : جورشدگی نهشته‌های تالاب انزلی بیشتر در رده متوسط تا بسیار بد قرار می‌گیرد که می‌تواند به علت نحوه حمل و نقل ذرات رسوبی باشد که هم به صورت جهیدن و کشیده شدن (ذرات ماسه‌ای) و معلق (ذرات سیلت و رس) باشد. وجود ذرات گراولی با ترکیب پوسته صدف موجودات زنده در تالاب انزلی نیز موجب تنوع در اندازه ذرات شده که موجب جورشدگی متوسط تا بسیار بد این نهشته‌ها شده است.

مطالعات زمین شناسی انجام شده در تالابهای استان گیلان

رمضانی با بیان اینکه حفظ و مراقبت از محیط زیست تالاب‌های ارزنده کشورمان جز با مطالعات بنیادین علوم زمین امکان‌پذیر نیست، اظهار کرد: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور بخش مدیریت زمین شناسی دریایی با همراهی اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان گیلان از مدت‌ها قبل بر روی تالابهای استان که این روزها حال چندان خوشی ندارند، مطالعه و بررسی می‌کند.

وی اضافه کرد: در این راستا تاکنون مطالعات ژئوشیمی رسوبی و رسوب شناسی نهشته های سطحی و عمقی تالاب‌های بندرانزلی، بوجاق، امیرکلایه، سدمنجیل و تالاب عینک انجام شده است و مطالعاتی نیز در خصوص مرداب گمشده در بندرانزلی، سیاه‌کشیم صومعه‌سرا و سقالکسار رشت با عنوان "طرح مطالعات رسوب شناسی ماندابهای استان گیلان" انجام شد.

مدیر کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان گفت: این سازمان با مطالعه موضوعاتی مانند دیرینه جغرافیا، دیرینه اقلیم، دیرینه اکولوژی، ژئومورفولوژی بستر، چینه نگاری سکانسی لرزه ای و بازسازی شرایط تالاب‌ها به پیش‌بینی وضعیت اکوسیستم تالاب‌ها بر اساس تغییرات اقلیمی و تعیین مکانهای صحیح جهت برداشت رسوبات تالاب و اسکله های ساحلی کمک می‌کند.

رمضانی هدف زمین شناسی و اکتشافات معدنی را از انجام این تولید نقشه زمین شناسی پایه اعلام کرد و افزود: با توجه به اهمیت مطالعات تالاب ها تهیه نقشه های ۵۰ هزار رسوب شناسی که در آن ژئوشیمی رسوبی و آلاینده های زیست محیطی نشان داده خواهند شد در دستور کار این اداره کل قرار گرفته است.

وی اظهار کرد: براساس ژئوشیمی رسوبی، قطعا تالابها از جمله تالاب بندرانزلی سرشار از منابع ارزشمند اقتصادی نظیر عناصر استراتژیک تیتان، کادمیم و غیره هستند که برای تعیین حجم و استخراج آن به روشهای فناوری نوین که به محیط زیست آسیب وارد نکند نیاز است.

رمضانی تاکید کرد: اگر برداشت این رسوبات به صورت درست، اصولی و دقیق اجرا نشود ممکن است به محیط زیست و تالاب انزلی آسیب وارد کند که این موضوع باید در کارگروه تعامل بین دستگاهی مرتبط با تالاب مطرح و مورد بررسی قرار گیرد.

وی اضافه کرد: با توجه به مطالعات انجام شده عمده تهدید، تخریب و انهدام تالابها عوامل انسانی از جمله دستکاری‌های انسانی در حوزه آبریز و توسعه سازه های عمرانی اعم از روبنایی و زیرساخت در تالابها هستند.

رمضانی متذکر شد: اگر تالاب انزلی احیا نشود و در صورت خشک شدن آن با مخاطرات احتمالی زمین شناختی از جمله ریزگردها مواجه خواهیم بود.