خاموشی کوره‌های آجرپزی سنتی ؛ نانی که آجر شد

به گزارش خبرنگار ایرنا، می‌گویند عدد هزار را باید از کارگر کوره آجرپزی پرسید، چرا ؟ به دلیل اینکه یک کارگر زمانی که در طول روز هزار خشت خام را ردیف می‌کرد تا آن را برای پخت در کوره بچیند سختی بسیار زیادی می‌کشید، آنقدر زحمت می‌کشید که دستانش از تاول زمخت می‌شد.

کوره‌های سرد آجرپزی در مسیر جاده شهرکرد به فرخشهر شاید مهمترین آثار قدیمی است که توجه هر تازه واردی به شهر را به خود جلب می‌کند و متوجه می‌شود این کوره‌ها که به مانند برج‌های بلند، قد برافراشته‌اند روزگاری محل رفت و آمد و کسب و کار افراد زیادی از این محل نان می‌خوردند اما امروز تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله ورود آجرهای صنعتی، مسائل زیست محیطی، گران شدن نفت کوره، تغییرات اقتصادی و پیشرفت‌های فناوری به تدریج تعطیل و رها شده‌اند.

کوره‌های آجرپزی در این استان از دیرباز بخشی از صنایع محلی به شمار می‌رفت؛ بسیاری از این کوره‌ها به روش‌های سنتی (از مرحله تهیه خاک و گل تا مرحله قالب‌گیری و پخت در کوره) با استفاده از خاک رس مرغوب منطقه و سوخت‌های محلی آجرهای دستی یا خشت گلی تولید می‌کردند وبه دلیل استحکام و کیفیت بالا، محبوبیت زیادی در میان سازندگان داشت و بخش عمده‌ای از نیازهای ساخت‌وساز محلی و حتی استان‌های همجوار را تامین می‌کرد.

شور و حالی که دیگر تکرار نمی‌شود

خداکرم عباسی یکی از افرادی است که پدر او کوره آجرپزی داشت به همین دلیل به سراغ او رفتم و حال و هوای آن روزهایی که کوره‌های آجرپزی فعال بودند را از او جویا شدم.

او که در خصوص کوره‌های آجرپزی تحقیق کرده است می‌گوید: در گذشته حدود ۲۰۰ کوره آجرپزی در شهرکرد، فرخشهر، سفیددشت، امیرآباد، شلمزار و بِن فعال بود و این کوره‌ها افزون بر تامین آجر مورد نیاز استان آجر استان‌های دیگر را نیز تامین می‌کردند.

به گفته عباسی، کوره‌های آجرپزی در این استان توانسته بودند مشکل اشتغال بخشی از جوانان و افراد جویای کار را در این استان برطرف کند و هرچند کار در این کوره‌ها سخت به شمار می‌رفت اما پر رونق بود.

او یادآور می‌شود: با تغییر سوخت مصرفی کوره‌های آجرپزی به مرور زمان از هیزم به نفت سیاه، کار این کوره‌ها نیز از حالت سنتی به شبه سنتی تغییر کرد.

عباسی با انتقاد از تعطیلی کوره‌های آجرپزی به دلیل برخی سوء مدیریت‌ها در گذشته می‌گوید: خوب است مسوولان قبل از تعطیل کردن هر صنعتی برای فعالان این بخش شغل ایجاد کنند تا کسانی که از این طریق امرار معاش می‌کنند دچار مشکل نشوند مساله‌ای که مورد توجه قرار نگرفت و بدون در نظر گرفتن جایگزینی مناسب این کوره‌ها تعطیل شد.

به گفته عباسی، امروز برای تامین آجر هزینه هنگفتی از استان خارج و به استان‌های همجوار می‌رود در حالی که اگر این سرمایه در استان حفظ می‌شد به طور حتم به رشد و توسعه چهارمحال و بختیاری کمک می‌شد.

او ادامه می‌دهد: امروز بیشتر مستحدثات کوره‌های آجرپزی بدون استفاده رها شده است و تعداد محدودی از صاحبان کوره‌ها از این فضا به عنوان کارگاه بلوک‌زنی و یا دامداری استفاده می‌کنند.

عباسی یکی از مشکلات کوره‌های آجرپزی را تامین مواد اولیه از جمله خاک عنوان می‌کند و می‌افزاید: خاک مورد استفاده در کوره‌های آجرپزی خاک رس که بهترین خاک برای کشاورزی است بود.

به گفته عباسی، اگر استفاده از خاک رس برای کوره‌های آجرپزی چهارمحال و بختیاری نباید استفاده شود چرا باید استان‌های همجوار از همین خاک برای کوره‌های آجرپزی استفاده می‌کنند و کوره‌های آن‌ها تعطیل نشده و امروز همین صنعت موجب توسعه آن‌ها شده است.

او اظهار می‌کند: چهارمحال و بختیاری نه صنایع کلان و وسیع و نه شهرهای گسترده دارد که با فعالیت کوره‌های آجرپزی دچار آلودگی هوا شود و با تعطیلی این کوره‌ها و خروج سرمایه از استان محرومیت بیش از پیش استان رقم خورد.

اشتغالی که دیگر نیست

محسن شاهقلی اهل شهرستان فرخشهر نیز یکی دیگر از افرادی است که پدر او کوره آجرپزی داشت و خود نیز در آن روزگار جوانی مدتی در این کوره‌ها مشغول به کار بود.

به گفته شاهقلی، کوره‌های آجرپزی اشتغال خوبی داشت به نحوی که در برخی زمان‌ها حتی برای تامین نیرو مجبور بودیم از خارج استان نیروی کارگری تامین کنیم.

او می‌گوید: هر چند کار در کوره‌های آجرپزی سخت بود اما به طور تقریبی هر کوره حدود ۲۰ نفر اشتغال مستقیم و به همین اندازه اشتغال غیر مستقیم به دنبال داشت و همین رفت و آمد شور و هیجان زیادی را در جای جای استان ایجاد کرده بود.

او ادامه می‌دهد: با تعطیلی کوره‌های آجرپزی بسیاری از کارگران و خانواده‌هایی که زندگی آن‌ها به این کار وابسته بود شغل خود را از دست دادند و با مشکلات معیشتی روبرو شدند.

به گفته شاهقلی، هرچند این تعطیلی‌ها به گفته مسوولان منجر به کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و بهبود کیفیت هوا شد اما آنچه بیش از همه چیز مشهود است رها شدن این کوره‌ها به حال خود و تبدیل آن‌ها به مکان‌هایی متروکه و فراموش شده است.

دلایل تعطیلی کوره‌های آجرپزی

کوره‌های آجرپزی با گذشت زمان و تغییر شرایط، به دلایل مختلف که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، آلودگی‌های زیست محیطی ناشی از فعالیت کوره‌ها بود.

به اعتقاد کارشناسان فرآیند تولید آجر به روش سنتی، نیازمند سوزاندن مقدار زیادی سوخت مانند چوب یا زغال بود که منجر به تولید گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌های دیگر می‌شد این آلودگی‌ها تأثیرات مخربی بر محیط‌زیست منطقه و کیفیت زندگی مردم داشت و به تدریج فشارهای اجتماعی و قوانین سخت‌گیرانه باعث شد فعالیت بسیاری از این کوره‌ها متوقف شود.

از سوی دیگر، پیشرفت‌های صنعت ساختمان‌سازی و تولید مصالح جدید از جمله بلوک‌های سیمانی سبک، بتن پیش‌ساخته و انواع پانل‌های ساختمانی به دلیل وزن کم، هزینه تولید پایین تر سازگاری با استانداردهای مدرن، افزایش هزینه های تولید از جمله سوخت و نیروی کار موجب شد تا جایگاه آجرهای سنتی متزلزل شود.

برای بررسی هر چه بیشتر مساله تعطیلی کوره‌های آجر پزی چهارمحال و بختیاری نخست با رییس سازمان جهاد کشاورزی استان هم صحبت شدیم.

رییس سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایرنا گفت: خاک کشاورزی تضمینی برای امنیت غذایی به شمار می‌رود و برداشت خاک از زمین‌های کشاورزی برای کوره‌های آجر پزی ممنوع است.

حسین برزگر با بیان اینکه در زمان حاضر هیچ کوره آجرپزی سنتی در استان فعال نیست گفت: برداشت خاک از عرصه‌های ملی باید براساس مجوز سازمان های صنعت، معدن و تجارت(صمت) و منابع طبیعی و آبخیزداری باید انجام شود.

معاون محیط‌زیست انسانی اداره کل محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری نیز در این خصوص گفت: یکی از دلایل تعطیلی کوره‌های آجر پزی سنتی این استان تولید آلودگی‌های زیست محیطی بیش از حد و ورود ماشین‌های تولید آجرهای ماشینی بود که تا حدودی این خشت‌های گلی که حاصل دست انسان بود جای خود را به آجرهای ماشینی بدهد.

محسن کریمی می‌افزاید: به طور حتم فرایندی که امروز برای تولید آجر در کارخانه‌های صنعتی طی می‌شود بهتر و مقرون به صرفه تر است و افزون براین تقاضایی نیز برای تولید آجرهای سنتی وجود ندارد.

فرصت‌های جدید برای کوره‌های متروکه

اگرچه کوره‌های آجرپزی امروز دیگر فعالیتی ندارند، اما می‌توان به آن‌ها به چشم فرصت‌هایی برای احیای میراث صنعتی و تاریخی منطقه نگاه کرد چون بازآفرینی این فضاها می‌تواند ارزش افزوده زیادی برای چهارمحال و بختیاری ایجاد کند.

مرمت و تغییر کاربری کوره‌های آجرپزی به مراکز گردشگری و فرهنگی می‌تواند از جمله موزه‌ها برای نشان دادن شیوه‌های سنتی آجرپزی جان تازه‌ای به این مکان‌های متروکه ببخشد و در کنار فرصت‌های گردشگری طبیعی قابلیتی مهم برای جذب گردشگران به چهارمحال و بختیاری باشد.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری تاکید می‌کند: فعال کردن کوره‌های آجر پزی سنتی براساس شیوه‌های قدیمی در این استان به هیچ عنوان امکان پذیر نیست.

کریمی یک پیشنهاد سازنده برای حفظ کوره‌های آجرپزی داد و آن این بود که از این سازه‌های قدیمی و سنتی به عنوان میراث ملموس برای رستوران‌های سنتی، مجتمع خدمات رفاهی و اجرای طرح‌های گردشگری استفاده کرد.

کلام آخر

کوره‌های آجرپزی در چهارمحال و بختیاری، اگرچه به دلیل پیشرفت صنعت و دغدغه‌های محیط زیستی امروز به پایان عمر خود رسیدند، اما همچنان به‌عنوان بخشی از تاریخ صنعتی منطقه ارزشمند هستند.

حفظ و استفاده دوباره از این کوره‌ها می‌تواند به فرصتی برای توسعه گردشگری، حفاظت از محیط زیست و احیای میراث فرهنگی تبدیل شود و با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسب، می‌توانند از نمادهای فراموشی به نمادهای امید و پیشرفت برای منطقه تبدیل شوند.

به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری ۱۲ شهرستان با بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارد که تعدادی از محصولات واحدهای تولیدی این استان به کشورهای دیگر صادر می‌شود.

چهارمحال و بختیاری ۳۲ شهرک و ناحیه صنعتی مصوب دارد که هم‌اکنون ۲۲ شهرک و ناحیه صنعتی استان آمادگی واگذاری زمین به متقاضیان سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی مختلف هستند.

هم‌اکنون در چهارمحال و بختیاری بیش از یک‌هزار واحد صنعتی در حال فعالیت است که ۳۶ واحد این مجموعه واحدهای بزرگ و دارای اشتغال بالای ۱۰۰ نفر و ۳۲ واحد متوسط با اشتغال بین ۵۰ تا ۱۰۰ نفر و بقیه واحدهای صنعتی کوچک هستند.

تاکنون با صدور بیش از ۲ هزار جواز تاسیس و افزون‌بر ۴۰۰ طرح با سرمایه‌گذاری بالای ۶۰ درصد طرح‌های صنعتی اجرایی شده که در راستای کمک به تکمیل این طرح گام‌های بلندی برداشته شده است.

چهارمحال و بختیاری در برخی محصولات صنعتی از جمله لوازم خانگی، تولید چادر مشکی، موکت و برخی از صنایع دیگر رتبه‌های مطلوبی در کشور دارد.