در دنیای امروز که رسانه بازوی قدرت نرم شناخته می‌شود، اینکه کشوری رسانه‌ای جدید یا شبکه‌ای به زبان دیگر راه‌اندازی کند، رخدادی خیلی عجیب نیست. در آخرین روزهای ماه گذشته هم سازمان رادیو تلویزیون دولتی ترکیه شبکه فارسی زبان «تی‌آرتی» را راه اندازی کرد. به گفته مدیران این رسانه نوظهور، تی‌آرتی فارسی با هدف ارائه محتوای دقیق، جامع و بی‌طرفانه برای بیش از ۱۳۰ میلیون فارسی‌زبان در سراسر جهان راه‌اندازی شده است. البته پیش از این تارنماهای فارسی‌زبان شبکه تلویزیونی دولتی ترکیه «تی‌آرتی» و خبرگزاری دولت ترکیه یعنی «آناتولی» نیز فعالیت داشتند.
تی‌آرتی به زبان‌های مختلف شبکه‌های فعال دارد که از جمله می‌توان به تی‌آرتی جهانی (به زبان انگلیسی)، تی‌آرتی عربی و کُردی اشاره کرد. حالا سازمان رادیو تلویزیون دولتی ترکیه در تارنمای خود درباره راه‌اندازی شبکه تلویزیونی به زبان فارسی نوشته که تی‌آرتی فارسی، دوازدهمین زبان و نهمین پلتفرم فعالیت‌های بین‌المللی این شبکه است.
شبکه تی‌آرتی درباره راه اندازی بخش فارسی این وعده را داده که درباره تاریخ، فرهنگ و هنر و ... دریچه‌ای تازه‌ای به دنیای رسانه‌های فارسی زبان باز خواهد کرد
به ادعای مدیران تی‌آرتی، این شبکه تاکنون توانسته است از طریق ۱۱ زبان غیرترکی به ۱۱ میلیارد بازدید و ۸ میلیارد تماشای ویدئو در فضای دیجیتال دست یابد و ۶۰ میلیون دنبال‌کننده را جذب کند.
این شبکه درباره راه اندازی بخش فارسی این وعده را داده که درباره تاریخ، فرهنگ و هنر و ... دریچه‌ای تازه‌ای به دنیای رسانه‌های فارسی زبان باز خواهد کرد.
هرچند هنوز جزئیات بیشتری درباره فعالیت شبکه اعلام نشده، اما از منظر تحلیل‌های سیاسی-رسانه‌ای برخی کارشناسان می‌گویند که ممکن است فعالیت این شبکه در راستای تأثیرگذاری بر آذری‌زبانان ایران -البته طیفی که خود را ترک‌زبان می‌خوانند- باشد و برخی نیز با رد این انگاره، معتقدند تلویزیون دولتی ترکیه از طریق راه‌اندازی بخش فارسی زبان می‌تواند به اهدافی چون رشد گردشگری این کشور کمک کند.
یکی از کارشناسانی که پژوهشگر ایرنا با او در این زمینه به گفت‌وگو پرداخته «حمید ضیایی‌پرور» است که سابقه طولانی در حوزه روزنامه‌نگاری و ارتباطات دارد و مشروح گفت‌وگوی وی در ادامه آمده است:
ضیایی‌پرور: چون در بحث رسانه‌ای ضعیف عمل می‌کنیم، تصور می‌کنیم ترکیه کارهای عجیب و غریب می‌کند
به گفته این کارشناس رسانه و ارتباطات، در دنیای امروز علاوه بر تقابل‌های سیاسی و نظامی یک مدل از تقابل و مواجهه رسانه‌ای هم جریان دارد و کشورها، رسانه‌های خود را قدرتمند می‌کنند تا به عنوان بازوی قدرت نرم از آنها استفاده کنند. بنابراین طبیعی است که یک کشور مثل ترکیه که در معادلات منطقه‌ای و جغرافیای سیاسی آن نقش مهمی دارد، حالا تصمیم بگیرد در حوزه رسانه هم حضور پیدا کند و مدل فارسی از شبکه‌ها و رسانه‌های خود را راه‌اندازی کند.
وی با اشاره به خاطره‌ای می‌افزاید: سال ۱۳۷۵ وقتی قرار بود افتتاحیه راه‌آهن مشهد- سرخس- تجن با حضور روسای جمهوری کشورهای منطقه در مشهد برگزار شود، من هم به عنوان خبرنگار حضور داشتم. آن روز مرحوم هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت ایران در پاویون هتل از رؤسای جمهور کشورها استقبال می‌کرد. وقتی هواپیمای تورگوت اوزال رئیس‌جمهور وقت ترکیه قرار بود در فرودگاه مشهد بنشیند، به ما گفتند از ترکیه سه هواپیما می‌آید که ۲ هواپیمای اول مخصوص خبرنگاران ترکیه‌ای است و هواپیمای سوم حامل رئیس جمهور ترکیه خواهد بود. برای همه ما واقعا سوال بود و تعجب کردیم که مگر چند رسانه در ترکیه وجود دارد و چقدر خبرنگار دارند که دو هواپیما با حدود ۲۰۰ خبرنگار قرار است به ایران بیایند؟ خاطرم است آن زمان خبرنگاران ایرانی و سایر خبرگزاری‌ها داخل خبرنگاران ترکیه گُم شده بودند. وقتی ترکیه آن زمان این طور رسانه داشته، مشخص است که فهم درستی از اهمیت رسانه در آنجا وجود دارد.
ضیایی‌پرور می‌گوید: این روزها نیز ترکیه تنها یک شبکه ماهواره‌اش حدود ۷۰۰ کانال دارد که برنامه‌هایی با موضوعات مختلف ورزشی، سیاسی، اجتماعی، خبری تولید می‌کنند. بنابراین کشوری که به بلوغ رسانه‌ای می‌رسد برای هر زبانی تلویزیون و شبکه راه‌اندازی می‌کند. البته الان دقیق تعداد شبکه‌های دیگر زبان‌های آنها را نمی‌دانم، اما می‌دانم که شبکه‌های مختلف به زبان‌های مختلف دارند. ما چون در بحث رسانه‌ای ضعیف عمل می‌کنیم، فکر می‌کنیم ترکیه کارهای عجیب و غریب می‌کند در حالی که این اقدام به نوعی مرسوم است. البته من هم می‌دانم نفوذ فرهنگی کشورها، یک ابزارش رسانه است و شاید ترکیه هم بعدا چنین استفاده‌ای از شبکه های خود بکند، اما در نگاه اول آنها به دنبال نمایش قدرت خود و بهره‌برداری از آن هستند. ما هم در صدا و سیما معاونت برون‌مرزی داریم که برنامه‌هایی به زبان‌های فرانسوی، انگلیسی، اردو، ترکی و ... تولید می‌کند بنابراین نمی‌توان خیلی بدبینانه به راه‌اندازی این شبکه توجه کرد.
ضیایی‌پرور: ترکیه تنها یک شبکه ماهواره‌اش حدود ۷۰۰ کانال دارد که برنامه‌هایی با موضوعات مختلف ورزشی، سیاسی، اجتماعی، خبری تولید می‌کنند. بنابراین کشوری که به بلوغ رسانه‌ای می‌رسد برای هر زبانی تلویزیون و شبکه راه‌اندازی می‌کند
این مدرس حوزه رسانه، با اشاره به اینکه بعید می‌داند این شبکه در حوزه رسمی رسانه اقبال و مخاطبی به دست بیاورد، بیان می‌دارد: احتمالا تی‌آرتی فارسی تمرکز خود را روی برنامه‌های سرگرمی و شوهای مورد علاقه طبقه خاص ایرانی خواهد گذاشت تا مخاطب جذب کند و در نهایت از این طریق گردشگر ایرانی بیشتری به ترکیه سفر کنند. مثلا به جاذبه‌های گردشگری ترکیه خواهد پرداخت و بیشتر این موضوع را تبلیغ خواهد کرد. چون تی‌آرتی شبکه رسمی دولت ترکیه است، مواضع دولت ترکیه در بحران‌ها از چالش‌های مربوط به جمهوری آذربایجان تا اختلاف مرزی و سیاسی را دنبال خواهد کرد و به نوعی تریبون دولت ترکیه به زبان فارسی خواهد شد.
وی با بیان اینکه ترکیه‌ای‌ها با این شبکه تلاش می‌کنند مستقیم با مردم ایران صحبت کنند، تصریح می‌دارد: مردم عادی ایران ترکیه را با شبکه‌های سرگرمی و سریال ها می‌شناسند، بنابراین بعید می‌دانم مردم ایران دیگر اقبالی به بخش خبری «تی آر تی» فارسی داشته باشند.
وی با تاکید بر اینکه ضریب نفوذ رسانه‌های ترکیه‌ای در حوزه خبر پایین است، خاطرنشان می‌کند «معتقدم سازمان رادیو تلویزیون دولتی ترکیه در حوزه خبر میان مردم ایران اقبالی ندارد. هر چند به این سمت هم بروند که من کمی بعید می‌دانم، اما در نهایت موفق نخواهند شد.»
کارشناس جغرافیای سیاسی: اهالی رسانه بیشتر سطح اول راه‌اندازی رسانه فارسی‌زبان ترکیه را می‌بینند
«سالار سیف‌الدینی» که دکترای جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک از دانشگاه تربیت مدرس دارد، دیگر کارشناسی است که به پرسش‌های پژوهشگر ایرنا پاسخ گفته است.
سیف‌الدینی با بیان اینکه شاید به نظر استادان علوم ارتباطات راه‌اندازی شبکه به زبان‌های مختلف رخدادی طبیعی باشد، توضیح می‌دهد: باید کمی به این موضوع بدبین هم باشیم. دولت‌ها بدون دلیل روی هیچ بخشی سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. شاید در ابتدا و لایه رویی این ماجرا تقویت گردشگری ترکیه از طریق نمایش جاذبه‌های توریستی ترکیه به ایرانی‌ها باشد، اما باید دید در ادامه نیز این روند ادامه خواهد داشت. رسانه قدرت نرم دولت‌ها است، اما این قدرت نرم را نباید خیلی خوشبینانه دید. مثلا باید توجه داشت تی‌آرتی عربی چه زمانی و برای چه موضوعاتی تاسیس شد و در نهایت به کجا انجامید؟ یک بررسی ساده نکات بسیاری را برای ما مشخص خواهد کرد. ۱۰ سال پیش جنگ در سوریه چطور راه‌اندازی شد؟ دولت بشار چگونه سقوط کرد؟ به این موضوعات کمی با دقت بیشتر باید نگاه کرد.
سیف الدینی: پیش‌بینی من این است که ترکیه از این رسانه فارسی‌زبان تنها برای مقاصد گردشگری یا حتی پخش سریال و فیلم استفاده نخواهد کرد و در آینده نزدیک بعد از جذب مخاطب، از آن به عنوان یک بازی قدرت بهره خواهد برد
این کارشناس جغرافیای سیاسی می‌افزاید: پیش‌بینی من این است که ترکیه از این رسانه فارسی‌زبان، تنها برای مقاصد گردشگری یا حتی پخش سریال و فیلم استفاده نخواهد کرد و در آینده نزدیک بعد از جذب مخاطب، از آن به عنوان یک بازی قدرت استفاده خواهد کرد.
سیف‌الدینی یکی از دلایل این پیش‌بینی را مهمانان حاضر در زمان افتتاحیه تی‌آرتی فارسی عنوان کرده و می‌پرسد: چرا باید در افتتاحیه این شبکه، تجزیه‌طلب و پان‌ترکیست‌ها حضور داشته باشند؟ اینها همه نشانه است که تحلیل یک کارشناس رسانه را با یک کارشناس جغرافیای سیاسی متفاوت می‌کند.
وی با بیان اینکه ما هم شبکه سحر به زبان آذری و ترکی استانبولی داشتیم، می‌گوید: به راحتی این امکان خودمان را نادیده گرفته‌ایم و الان با توجه به این اقدام ترکیه به نظرم ضروری است شبکه سحر به زبان ترکی استانبولی را تقویت یا شبکه‌ای تازه به زبان ترکی راه‌اندازی کنیم.
این کارشناس جغرافیای سیاسی بیان می‌دارد: تی‌آرتی فارسی شاید در ابتدا با پخش برنامه‌های سرگرمی و سریال‌های ترکی میدان جاذبه‌ای برای بینندگان خود ایجاد کند که معتقدم کارشناسان رسانه تا همین جای ماجرا یعنی سطح اول آن را می‌بینند، اما در ادامه این قدرت نرم به سطح نفوذ وارد و تبدیل به یک بحث واقعی می‌شود. رسانه وقتی مخاطب پیدا می‌کند، برای گروه‌های حامی خود برنامه‌سازی می‌کند و به نفع جامعه هدف خود کار می‌کند و تا آنجا نفوذ می‌کند که ممکن است گاهی مسئولان کشور ما را هم تحت تاثیر قرار دهد و بگویند که مثلا فلان شبکه ترکیه‌ای درست می‌گوید؛ اینها بدبینی نیست، بلکه واقعیت‌هایی است که ما به ازای تاریخی بسیاری دارد.
پیش‌بینی سیف‌الدینی این است که «ترکیه در آینده نزدیک در ارتباط با منافع ملی ایران مثلا در شمال عراق یا در داخل کشور ایران یا قفقاز جنوبی تحرکاتی خواهد کرد. آنکارا برای این اقدامات حتما تریبونی لازم دارد که شاخه این تحرکات را فعال کند و آن زمان تی‌آرتی فارسی ابزار خوبی خواهد بود.»
در تی‌آرتی فارسی هنوز هیچ چیز قطعی نیست!
در راستای واکاوی دستور کار رسانه‌ای تی‌آرتی فارسی، پژوهشگر ایرنا کوشید به سراغ دست‌اندرکاران و یکی از اهالی رسانه که در تیزر شروع به کار این شبکه حضور داشت برود و نظراتشان را در این خصوص جویا شود. آنها معتقد بودند هنوز هیچ چیزی درباره مدیران این شبکه و خبرنگاران قطعی نشده است. میزان همکاری آنها تنها در حد همین ساخت تیزر بوده است، چرا که هنوز تی‌آرتی فارسی مجوزی هم برای فعالیت در ایران دریافت نکرده است.
به گفته برخی مرتبطین با این شبکه، میهمانان دعوت شده در روز افتتاحیه و مواضع آنها نیز مورد تایید دولت ترکیه قرار نگرفته و به آنها تذکر داده شده که باید نوع نگاه و مدل فعالیت خود را در قبال ایران اصلاح کنند.
به این ترتیب به نظر می‌رسد باید منتظر ماند و دید که آیا همچنان که رسانه‌ها به نقل از مدیر تی‌آرتی ترک نقل کردند که «ایران را رها نمی‌کنیم» شبکه تازه‌کار فارسی‌زبان رویکردی شیطنت‌آمیز در پیش خواهد گرفت یا اینکه تصمیم می‌گیرد حداقل‌هایی از حرفه‌ای‌گری در رسانه را در راستای منافع مشترک دو کشور همسایه به کار بندد.
نظر شما